حجت‌الاسلام‌ خسروپناه: باید نگاه حکمرانی به موضوع وقف داشته باشیم

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا،حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نشست تخصصی «بررسی نحوه مشارکت دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی کشور برای هم‌افزایی در تحقق سند توسعه وقف قرآنی» که صبح امروز ۱۶ مهر با حضور معاونین سازمان اوقاف و امور خیریه، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون فرهنگی پرورشی وزارت آموزش‌وپرورش در سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد گفت: واژه وقف در قرآن نیامده، اما مضامین فراوانی که دال بر وقف است در قرآن بیان شده است.

وی افزود: آیه «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ» (آیه ۹۲ سوره مبارکه آل عمران) یا «وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ مَرَدًّا» (مریم/۱۹) و ده‌ها آیه دیگر از آیاتی است که شامل مفهوم وقف هم می‌شوند، البته روایات در این زمینه متعدد است از جمله روایتی که از رسول اکرم (ص) نقل شده و شهرت روایی هم دارد که می‌فرماید «إِذَا مَاتَ اِبْنُ آدَمَ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ عَنْ ثَلاَثٍ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَهُ وَ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ» اینکه معروف است انسان وقتی از دنیا می‌رود، این درست است، اما سه چیز می‌برد که قطعاً وقف، یکی از همین مصادیق است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه گفت: جالب است که وقف از قرارداد‌های شرعی است که هم در برخی مصادیق عقد است و در برخی مصادیق دیگر ایقاع، که این قرارداد یک نوع ویژگی خاصی دارد که می‌تواند اوفوا بالعقود نیز شامل آن بشود، خدا را شکر در فرهنگ ما ایرانی‌ها فرهنگ وقف است، از قدیم‌الایام، مردم ثروت و تمکن خودشان را وقف عرصه‌های مختلف می‌کردند. گاهی یک عالم و مرجع عالیقدری را جلو می‌انداختند و زمین را وقف احداث مسجد، بیمارستان، درمانگاه، قبرستان و سایر موارد عام‌المنفعه می‌کردند و با کمک مردم و متمولین این کار‌ها انجام می‌شد و گاهی اوقات حتی اسم این واقفین هم نبود و یک مکانی را برای کار خیر وقف می‌کردند، در عزاداری‌ها، هیئت مذهبی و مجالس شادی اهل‌بیت (ع)، این مصادیق مختلف وقف وجود داشته است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر این فرهنگ وقف در زیست فردی اجتماعی مردم ایران وجود دارد و باید به این خاطر به مردم تبریک گفت افزود: من اخیراً با مجمع عمومی خیرین جلسه داشتم، آنجا گزارشی که ارائه شد، غرورآفرین بود. از کار‌های ارزنده‌ای که در امور خیر و خصوصاً وقف انجام داده بودند، اما در کنار این ظرفیت ارزشمند فرهنگی که در ایران اسلامی وجود دارد، بایسته‌هایی است که باید به آن توجه کرد. یکی از این بایسته‌ها ترویج و توسعه وقف در عرصه‌های مختلف است.

وی افزود: برخی مردم گمان می‌کنند در صورتی وقف مقبول است که در حوزه‌های دینی باشد. مثلاً اگر کسی بگوید من می‌خواهم یک دانشگاه یا دانشکده‌ای را وقف کنم در خصوص علوم پایه، الآن این احساس می‌شود که برخی از جوانان مستعد، خیلی دنبال علوم ریاضیات و شیمی نمی‌روند، چون درآمدی ندارد، حالا کسی بگوید که من می‌خواهم مجموعه‌ای را وقف کنم که عده‌ای جوان باهوش و بااستعداد، کل زندگی خودشان را وقف ریاضیات، فیزیک یا شیمی کنند، این‌ها علوم پایه است و درآمدی ندارد، برخی پزشک، روان‌پزشک و دندان‌پزشک می‌شوند و درآمدی پیدا می‌کنند، اما ریاضی و فیزیک و شیمی که درآمدی ندارد، ممکن است شخص متولی برای این دانش وقف می‌کند، اگر علوم پایه از دانشگاه منقطع شود به پیشرفت علم آسیب خواهد رسید؛ وقتی این آسیب وارد شود تمدن ایران اسلامی آسیب می‌بیند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ممکن است شخصی با نگاه تمدنی، چنین وقفی در علوم پایه انجام دهد. یا مثلاً یک دانشمندی داریم در علوم بنیادین مثلاً سلول‌های بنیادی در حال تحقیق است، ممکن است کسی برای این موضوع وقف می‌کند. اگرچه ممکن است پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش به نتیجه برسد یا نرسد، اما واقف در این زمینه وقف می‌کند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسرو پناه افزود: به نظر می‌رسد یکی از بایسته‌ها که خلأ آن در جامعه احساس می‌شود، وقف در حوزه علم است که البته منظور از علم، علوم دینی نیست. وقف در موضوع علوم حوزوی و دینی که روشن است، اگرچه الآن وقف در حوزه‌های قرآنی هم لازم است و وقف در موضوعات قرآنی، کمتر از وقف در هیئت مذهبی است. ما وقف در "حوزه علم" کم داریم، به‌ویژه در علوم طبیعی، بنیادین و علوم پایه که وقف در این موضوعات باید ترویج شود تا مردم بدانند که اگر در حوزه ریاضی یا شیمی هم وقف کردند این برای پیشرفت کشور است و این‌گونه نیست که اگر برای مسجدی وقف کردند، ثواب دارد و آخرت ساز است، اما اگر وقف برای ریاضی یا شیمی وقف شود، این‌گونه نیست. انسان اگر با نگاه توحیدی به علوم نگاه کند، همه علوم، علوم دینی می‌شوند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی دومین بایسته حوزه وقف را مسئله رسانه دانست و گفت: خطایی که اکثر دستگاه‌ها دارند این است که بین روابط عمومی و رسانه خلط شده است، خیال می‌کنیم اگر روابط عمومی خبری را منتشر کنیم جایگزین کار رسانه است، روابط عمومی یعنی خبری را منتشر کردن، اما رسانه یعنی پیام را به جانِ مخاطب انتقال دادن، و مخاطب را ازنظر بینشی و منشی و کنشی متحول کردن و به او زیست جهان جدید دادن؛ این کار رسانه است. ما در حوزه وقف کار رسانه‌ای نکرده‌ایم، کار روابط عمومی کرده‌ایم. سؤال این است که چقدر توانسته‌ایم زیست جهان انسان‌ها را در موضوع وقف تغییر دهیم. این مهم است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به نگارش سند توسعه وقف گفت: بایسته سوم راهبری سند وقف است. سند ۵ درصد است، اما ۹۵ درصد، راهبری سند است، سند راهبردی است، اما راهبری ۹۵ درصد باقی‌مانده است، یعنی دستگاه‌ها سهم خود را در ترویج وقف بگویند و مأموریت آن‌ها مشخص شود، مثلاً دستگاهی فرهنگ‌سازی کند، دستگاه دیگری کار علمی در مورد وقف انجام دهد، ما باید در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی وقف نظریه داشته باشیم. 

وی افزود: الآن در فرهنگ مردم تا اسم وقف بیاید تصویر خاصی به ذهنشان می‌آید که غالبا اقتصادی است. در صورتی که موضوعات اقتصادی، فقط یک از ابعاد وقف است. مانند خمس و زکات که اگرچه موضوع اقتصادی است، اما ابعاد دیگری هم دارد. ما باید علوم انسانی وقف داشته باشیم، روان شناسی وقف یا جامعه شناسی وقف باید تولید شود یا حکمت وقف یا فلسفه وقف. فقط فقه وقف نیست. سند وقف وقتی محقق می‌شود که به وقف یک نگاه حکمرانی داشته باشیم. از قضا وقف را نباید حکومتی کرد. وقف به حکمرانی نیاز دارد، اما حکومتی کردن وقف به آن آسیب می‌زند. حتی اگر اوقاف می‌خواهد به دانشگاه هم بپردازد، باید به موضوعات و نیاز‌های زمین مانده در موضوع وقف بپردازد و با نگاه اسلامی سازی که علوم اسلامی است باید مورد توجه باشد.

حجت اسلام والمسلمین خسروپناه افزود: برخی می‌گویند در کشور سند بسیار نوشته شده است، این حرف کاملاً غلطی است. من می‌گویم ما حتی سند هم کم داریم، یعنی راهبرد کم داریم، آنچه بد است سند بسندگی است، یعنی سند را بنویسیم بعد دیگر رهایش کنیم، سندی ارزشمند است که به دنبال آن راهبری داشته باشیم. سند یعنی سیاست‌های جهت‌دار را می‌نویسم، ولی در زمان اجرا و تنظیم‌گری آن را رها می‌کنیم.

وی افزود: در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم این مشکل را داریم. مثلاً بهترین سند در حوزه امنیت غذایی نوشته می‌شود، اما قوانین و تنظیم گری آن کجاست؟ مقررات گذاری، ساختار سازی این سند کجاست؟ لذا باید نگاه حکمرانی به وقف داشته باشیم و از همه مهم‌تر اعتماد مردم به وقف است، اگر وقف مطابق با نیات واقف تحقق پیدا کند، مردم اعتماد خواهند کرد. تساهل و تسامح در نیت واقف خیلی خطرناک است و ریشه وقف را می‌خشکاند. نباید نیت را تغییر داد این باعث سلب اعتماد واقفین می‌شود.

وی در انتها به عملیات طوفان الاقصی از سوی نیرو‌های فلسطینی اشاره کرد و گفت: مردم فلسطین در یک عملیات حساب شده اشغالگران قدس را که ادعا می‌کردند ازنظر عملیاتی، اطلاعاتی، هوش و منابع اطلاعاتی در نهایت قدرت هستند، زمین‌گیر کردند. این عملیات آثار ارزنده‌ای داشت. تعداد کشته‌ها، اسرا و زخمی‌های طرف اشغالگر بسیار بیشتر از شهدای فلسطینی است. البته وظیفه رسانه است که این قصه را به خوبی تفسیر و روایتگری کند. به جریان مقاومت این پیروزی ارزشمند را تبریک می‌گوییم. این‌ها آثار و ثمرات حرکتی بود که شهید سپهبد قاسم سلیمانی انجام داد. ان‌شاءالله در آینده نزدیک زوال اسرائیل را خواهیم دید و همه در قدس به امامت مقام معظم رهبری نماز جماعت اقامه می‌کنیم.