بازی خطرناک باکو روی خط قرمز ایران

به گزارش گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا، کتایون مافی، جمهوری آذربایجان با اعلام اینکه عملیاتی را در منطقه قره باغ آغاز کرده است ، نشان داد که بنا را با این گذاشته که با جدایی‌طلبی ارمنی‌ها کنار نیاید. اقدامی که نه تنها واکنش همسایگان را برانگیخت بلکه منجر به برگزاری جلسه فوری شورای امنیت شد. سوال این است خطر بازی جدید باکو برای ایران چیست؟

بررسی شرایط  نشان می دهد که مناقشه قره‌باغ در سال‌های مختلف باعث درگیری بین آذربایجان و ارمنستان شده است. در سال 2020، در نتیجه جنگ 44روزه قره‌باغ، آذربایجان کنترل بخشی از قره‌باغ و 7 ناحیه اطراف آن را به‌دست گرفت  اما این جنگ با توافقنامه‌ای تحت نظارت روسیه به طور نسبی پایان یافت و ارمنستان از ادعای خود برای تملک اراضی که از ده‌ها سال پیش در اختیار خود داشت، عقب‌نشینی کرد و روسیه نیز ۲۰۰۰ نیروی برای نظارت بر روند آتش‌بس به منطقه فرستاد.

با این حال  سه‌شنبه وزارت دفاع آذربایجان ضمن اعلام اینکه عملیاتی را  در منطقه قره‌باغ  آغاز کرده، افزود این اقدام را برای مقابله با اقدامات تروریستی با ماهیت محلی  آغاز کرده و تا وقتی که گروه‌های مسلح ارمنی در قره‌باغ خلع سلاح نشده و رژیم جدایی‌طلب قره باغ سرنگون نشود، به اقدامات نظامی خود ادامه خواهد داد.

هم‌زمان با  این تحرکات ، سوال اصلی چرایی اقدام باکو است؟ به نظر می‌رسد دولت‌مردان آذری معتقدند دلیل اصلی این اقدام  پرهیز مداوم جدایی‌طلبان ارمنی از همه مذاکرات و انجام اقدامات تحریک‌آمیز مسلحانه مربوط می‌شود.

پیش‌تر قرار بود که نمایندگان دولت مرکزی باکو و نمایندگان جمعیت قومی ارمنی در منطقه قره‌باغ تشکیل شود اما طرف مقابل در آخرین لحظه  این پیشنهاد را نپذیرفت.

نمایندگان دولت خودمختار قره‌باغ اعلام کردند که در هیچ یک از جلساتی که برگزار شد، بحث ادغام مجدد با آذربایجان مطرح نشد.

درعین حال برگزاری انتخابات در منطقه ارمنی‌نشین قره‌باغ اقدام تحریک آمیز دیگری بود که شرایط را برای ابتکار عمل آذربایجان فراهم کرد و باکو اقدامات نظامی در منطقه قره‌باغ را  به منظور احیای ساختار قانون اساسی کشورش آغاز کند.

در بیانیه وزارت دفاع آذربایجان به ویژه تأکید شده است که از جمله اهداف اصلی عملیات ضد تروریستی محلی، اطمینان از اجرای مفاد توافقنامه سه‌جانبه امضا شده توسط روسیه و ارمنستان و جلوگیری از تحریکات گسترده در قره‌باغ است.

البته به  نکات دیگری نیز در بیانه وزارت دفاع آذربایجان اشاره شده بود اما نگاهی به تمامی نکات عنوان شده حاکی از این است که باکو اهداف مشخصی را برای ارتش آذربایجان در نظر گرفته و از قبل آمادگی کامل برای عملیات نظامی در قره‌باغ را داشته است.

در عین حال دولت آذربایجان با اعلام اینکه طرف آذری تحت هیچ شرایطی جمعیت غیرنظامی را هدف قرار نمی‌دهد نشان داد که پیش‌بینی‌های حقوق بشری را در این زمینه داشته است و فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه و مدیریت مرکز نظارت مشترک ترکیه و روسیه در جریان این رویدادها قرارداده است.

 باکو همچنین با رد ادعای بحران انسانی، اعلام کرد که جاده آغدام - خانکندی را برای کمک‌های بشردوستانه به قره‌باغ پیشنهاد کرده است اما طرف ارمنی این موضوع را رد  کرد.

این درحالی است که مقامات سیاسی - دفاعی ایران اعلام کردند که تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی و مرزهای بین‌المللی خط قرمز قطعی تهران بوده و به هیج وجه این موضوع را تحمل نخواهد کرد.

دلیلی برای اعتراض روسیه وجود ندارد

 باکو قبل از عملیات، عامل روسیه را نیز در نظر گرفته بود. هم به کرملین و هم به نیروهای حافظ صلح روسیه که به طور موقت در منطقه قره‌باغ مستقر هستند، از قبل در این مورد هشدار داده شده بود تا به این ترتیب هیچ دلیل سیاسی و قانونی برای اعتراض روسیه وجود نداشته باشد. علاوه بر این، باکو به کرملین توضیح داده که ارتش آذربایجان در حال حاضر درگیر تضمین اجرای توافقات سه‌جانبه است که ارمنستان به شدت آن را نقض کرده است.

کرملین  نیز بار دیگر خواستار حل و فصل همه موضوعات بحث‌برانگیز بر سر میز مذاکره شد هر چند آنانی که در سیاست دستی بر آتش دارند به خوبی می‌دانند که در حال حاضر چنین فراخوان‌هایی اهمیتی نداشته و رسمی و تشریفاتی به شمار می‌روند.

جلساتی اصظراری

در همین حال نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان با تاکید بر اینکه بایستی  نیروهای حافظ صلح روسیه  تدابیری اتخاذ را در این زمینه اتخاذ کنند، درخواست‌های خود را در جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد.

به نظر می‌رسد که رزمایش نظامی ارمنستان با آمریکا با نام «شریک عقاب» چندان برای روسیه رضایت‌بخش نبود،  به گونه‌ای که در آن  ماریا زاخارووا ، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، ارمنستان را رقصنده بدی توصیف کرد و حالا می‌گوید که وضعیت کنونی در قره‌باغ ناشی از به رسمیت شناختن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان توسط نخست‌وزیر ارمنستان در بروکسل بود ه است.

 با این شرایط آذربایجان در داخل خاک خودش(منطقه قره‌باغ)  فعالیت نظامی می‌کند. در این شرایط مسکو نمی‌تواند به آن اعتراض کند.

البته  مسکو می‌داند که جایگزینی نیروهای حافظ صلح روسی با دیگران کار بسیار سختی است و مشکلاتی چون جنگ در اوکراین، درگیری با چین و انتخابات آینده آمریکا، فضا را برای بازی عوامل دیگر بسیار سخت می‌کند.

سرگئی مارکوف کارشناس سیاسی مشهور روسیه در این باره گفت: این بازی‌ها با روسیه هزینه گزافی برای ارمنستان به دنبال دارد.

شرایط ایران

به دنبال اقدامات باکو، مقامات کشورمان با ابراز نگرانی از تشدید درگیری‌ها در منطقه قره باغ خواستار رعایت مفاد توافق آتش بس از سوی همه طرف ها و حل و فصل مسایل از طریق گفتگو شد.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در این باره اعلام کرد که ایران قره باغ را بخشی از جمهوری آذربایجان می داند و معتقد است مسائل آن از جمله حقوق و امنیت ساکنان آن باید در این چارچوب و از طریق گفتگو حل و فصل شود. کنعانی همچنین آمادگی ایران برای برگزاری نشست 3+3  را یادآور شد.

اکنون بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران سیاسی معتقدند که ایران می‌تواند به عنوان یک بازیگر فعال و تاثیرگذار با اتکا به اصول منطقی خود،برای برقراری آتش‌بس بین دو همسایه، بازگرداندن صلح‌آمیز قره‌باغ به جمهوری آذربایجان با تامین امنیت اقلیت ارمنی، ایفای نقش نماید.

موضع ایران در مناقشه قره‌باغ همواره مبتنی بر حفظ تمامیت ارضی کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان، تغییرناپذیری مرزهای بین‌المللی و تأمین حقوق ارامنه بوده است تهران معتقد است که برقراری صلح عادلانه موجب ایجاد امنیت و ثبات در منطقه شده و زمینه‌ساز تعاملات اقتصادی در قالب ۳+۳  فراهم سازد  در این صورت ایران،روسیه،ترکیه در کنار جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می‌توانند همکاری‌های سازنده را جایگزین رقابت‌های غیرسازنده نمایند.

با این حال مقامات سیاسی- دفاعی ایران اعلام کردند که تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی و مرزهای بین‌المللی خط قرمز قطعی تهران بوده و به هیج وجه این موضوع را تحمل نخواهد کرد.

خطرات پیش رو

باید در نظر داشت که  پایه‌های هویت ملی جمهوری ‌آذربایجان بر مبانی نادرستی در ضدیت با هویت تاریخی پیوسته با ایران شکل گرفته است و این شرایط موجب برنامه‌ریزی دشمنان ایران بر اساس سیاست‌های فرهنگی می‌شود.

مقامات رژیم صهیونیستی در بالاترین سطوح بیشترین تردد را در میان کشورهای همسایه ایران، به باکو داشته‌اند و در عمل جمهوری آذربایجان را به پایگاهی در مقابل ایران بدل کرده‌اند؛ موقعیتی که ایران با حضور در سوریه و لبنان مقابل تل‌آویو برای خود تعریف کرده است هم‌اکنون در باکو در اختیار تل‌آویو است.

همچنین  تیم‌های ترور دانشمندان هسته‌ای نیز از خاک جمهوری آذربایجان برای تردد و عملیات استفاده کردند و اسناد هسته‌ای دارقوزآباد نیز از طریق همین کشور از ایران خارج شد.

ایران بارها حساسیت‌های خود را در مورد حضور اسرائیل در مرزهای دو کشور و گسترش روابط باکو و تل‌آویو به دولت الهام علی‌اف منتقل کرده است اما علی‌اف برخلاف رویه‌ای که تاکنون جاری بوده، مدعی است هرگز به اسرائیل اجازه نخواهد داد تا از خاک جمهوری آذربایجان علیه ایران استفاده کند.

از این رو بنظر می رسد همان نقشه‌ای که برای وارد ساختن اوکراین در جنگ با روسیه طراحی شد امروز نیز برای ورود جمهوری آذربایجان به جنگ با ایران در دستورکار غرب قرار دارد.

همچنین  نظر می رسد  پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان به دنبال بازکردن پای اروپا به منطقه است، موضوعی که خوشایند مقامات کشورمان نیست.

تحلیلگران بر این باورند در مقطع فعلی، تهران باید با شناخت ابعاد نقشه غرب و رژیم صهیونیستی برای «اوکراینی کردن آذربایجان» با صبر و خویشتن داری و تلاش به دنبال حفظ مسیرهای دیپلماتیک برای آگاه سازی جمهوری آذربایجان نسبت به دسایس غرب اقدام کند.

در عین حال با توجه به رویکرد دولتمردان کشور ، مقامات سیاست خارجی کشورمان  ضمن حفظ آمادگی میدانی و رصد دقیق تحولات قفقاز،باید از حرکت باکو در مسیر اوکراین جلوگیری کند.

جمهوری آذربایجان باید متقاعد شود که روابط ایران با ارمنستان علیه این کشور نیست و حمایت از تمامیت ارضی کشورها و اصرار بر عدم تغییر مرزهای بین المللی به نفع امنیت و ثبات و پیشرفت اقتصادی جمهوری آذربایجان است. در این زمینه رویکرد امروز ایران در برابر عربستان و امارات می‌تواند  شاهدی برای اراده ایران برای حل اختلافات و تقویت روابط با همسایگان باشد.

مقامات آذری باید بدانند که  یک جنگ تمام عیار بین آذربایجان و ارمنستان ممکن است پای قدرت‌های بزرگ منطقه مثل ترکیه و روسیه را هم به درگیری‌ها باز کند، آن هم در منطقه‌ای که یکی از گذرگاه‌های مهم خطوط نفت و گاز است و درست در زمانی که جنگ روسیه و اوکراین همین حالا هم عرضه جهانی انرژی را مختل کرده است.

ایران باید این نکته را یادآور شود که قفقاز جنوبی یک منطقه حائل مهم برای ایران و  روسیه است که در آن منافع روسیه، ترکیه، ایالات متحده و ایران با هم برخورد می‏کنند، بنابراین همیشه این احتمال وجود دارد که یک درگیری در این منطقه بتواند قدرت‏های منطقه را به سمت خود بکشاند  و جنگی را رقم بزند که مقدمه جنگ جهانی سوم باشد.