اگر آموزش و پرورش توسط رئیس جمهور مورد مواخذه قرار بگیرد تحول به وجود خواهد آمد

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، حجت الاسلام علی ذو علم، معاون پیشین وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در یک برنامه تلویزیونی درمورد چالش های تحول در محتوای آموزشی اظهار کرد: مشکل اساسی این است که آموزش و پرورش مورد مطالبه است و مورد مواخذه نیست. یعنی اگر در یک شب، نرخ دلار ده درصد افزایش پیدا کند مشکلات اقتصادی مورد پرسش و بررسی دستگاه ها است ولی این موضوع درمورد مشکلات آموزش و پرورش مورد مواخذه قرار نمی گیرد. اگر وزارت آموزش و پرورش یک ساز و کار درستی داشته باشد حتما شدنی است و باید مستقل از دستگاه مجری باشد. 

وی گفت: نقش اساسی شورای عالی آموزش و پرورش باید محدود به تامین منابع مالی نباشد و باید مشکلات آن پیگیری شود که ریاست آن به عهده رئیس جمهور است که ما دو سال پیش از رئیس جمهور مطالبه داشتیم تا شورای عالی آموزش و پرورش جدی گرفته شود.

ذوعلم ادامه داد: درست است که ما معلمان خوبی داریم اما این به تنهایی کافی نیست. یک سال و اندی قبل، ریاست جمهوری به طور صریح از دکتر نوری خواست که ترکیب شورای عالی تغییر کند و فعال تر و جدی تر و شجاع تر شود اما این اتفاق نیفتاد. 

ذو‌علم، درمورد آزمون های ریاضی مثل تیمز افزود: یک مناقشات علمی وجود دارد که پژوهشگران مطالعات، پژوهش هایی انجام دادند که گاهی تعادل و توازن در این آزمون ها در کشور وجود ندارد.

وی تصریح کرد: سند تحول و برنامه درسی ملی داریم اما این برنامه هنوز اجرا نشده و ۱۱ حوزه تربیت شکل نگرفته است و تربیت معلمان هم باید متحول شود. غالبا مدارس ما نهاد منفعلی هستند تا جایی که مدیر خیلی وقت ها درمورد یک مطلب می گوید بخشنامه است و همه این ها نشان می دهد ساختار و فرایندهای وزارتخانه دچار مشکل است. آیا در این بستر می توان تحول ایجاد کرد؟ ما با بافت های فرسوده کارشناسی روبرو هستیم و واقعاً به یک حرکت های جدی تحولی بر اساس نقشه نیاز داریم و زمانی که مواخذه سه ماهه وجود داشته باشد تحول خودش را نشان می دهد. پس، باید ببینند در ساختار، محتوا و فرآیندها چه تحولاتی صورت گرفته است؟ اگر یک فرایند معقول و پژوهش محور در آموزش و پرورش شکل بگیرد تحول نیز، صورت خواهد گرفت.

باید بازنگری اساسی در برنامه درسی مدارس صورت بگیرد 

ذو‌علم گفت: اگر سازمان پژوهش به ایده ای رسیده باشد هنگام مواخذه مطرح و حل خواهد شد. اگر شورای راهبری تحول که ایده قابل اجرایی است از طریق ریاست جمهوری جدی گرفته شود مشکلات می توانند برطرف شوند. ما در یک بازه زمانی ده ساله می توانستیم مدارس را غنی سازی کنیم و حالا باید بازنگری اساسی در برنامه درسی مدارس صورت بگیرد و یکی از کارهایی که باید انجام شود تحول در سازمان پژوهش است و قطعاً این کار، هزینه بر خواهد بود و باید بافت ها اصلاح شوند. سازمان پژوهش هنوز اقتدار علمی لازم را ندارد و اشراف و انگیزه اعتقادی و هزینه دادن برای این کار بسیار مهم است. اگر زمانی آموزش و پرورش توسط رئیس جمهور مورد مواخذه قرار بگیرد تحول به وجود خواهد آمد. البته باید گفت که محافظه کاری در آموزش و پرورش وجود دارد و باید شجاعانه عمل کرد. 

او ادامه داد: بافت های فرسوده کارشناسی و تعارض منافع و شکل گیری یک سری هسته ها، مشکلاتی هستند که باید مورد بررسی قرار بگیرند و این ها بروکراسی رسوب کرده در کشور هستند. متأسفانه، در طول ۴۴ سال گذشته، بروکراسی رانت، فساد و... وجود داشته است و باید آن ها را تغییر دهیم و این موضوع نیاز به آسیب شناسی عمیق دارد. چون نظام امروز ما فرسوده و انقلابی نیست.

در ادامه برنامه پرسشگر، حسن ملکی، معاون پیشین وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی، درباره چالش های تحول در محتوای آموزشی اظهار کرد: تصور می کنم اگر بخواهیم در آزمون های بین الملل از این وضع موجود بهتر شویم باید به دنبال مولفه های اصلی تعلیم و تربیت برویم که نیاز به کار علمی و عملیاتی داریم و علاوه بر این، ما در تبیین و بیان علت پدیده ها قدری با هم تعارف می کنیم و صراحت بیان در تبیین نداریم و همه چیز محدود به توصیفات است که کارگشا نیست و باید علت ها را درمورد این آزمون های علمی دریابیم که یکی، مسئله معلم است. اگرچه ما معلمان خوب و دلسوزی در کشور داریم اما وضع معلمان و نیروی انسانی ما به حدی نیست که شایسته نظام جمهوری اسلامی ایران باشد.

او گفت: باید پژوهش هایی داشته باشیم و بنده اعتقاد دارم باید در تبیین علت ها شجاعانه عمل کنیم و آن ها را مورد توجه قرار دهیم. انجام یک سری مطالعات نقطه بین و معطوف به این مسئله می توانند کمک کننده باشند. مثلاً بررسی کنیم و ببینیم در محتوای آموزشی‌ و  محیط تربیت آموزشی مشکل داریم و یا این که از لحاظ معلم مشکل داریم و حتی ممکن است در آزمون های بین المللی و نتایج آن، دقت نظر لازم و مسائل بومی  مسئله داشته باشیم.

ملکی تصریح کرد: چرا به مواردی که گفته می شود جامه عمل پوشانده نمی شود؟ باید چند کار مقدماتی انجام داد که یکی از آن ها باور به تحول مهم است. تصور می کنم علت همه این ها در نظام آموزش و پرورش، بی اعتنایی به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان شناسنامه فرهنگی و تربیتی جمهوری اسلامی است تا جایی که دولت هایی که سر کار آمدند به طور روشن، درمورد اجرایی کردن سند تحول بنیادین اقداماتی انجام ندادند و آن را اجرا و عمل نکردند. 

او ادامه داد: آیا جلسه هیئت وزیران برای سند تحول گرفته شد؟ اگر بنده در این موقعیت و شرایط فعلی باشم سند تحول بنیادین را طبق شرایط فعلی بازنگری می کنم و تعارف را کنار می گذارم و سند را عملیاتی می کنم. حرف را همه زدند چه کسی عمل کرده است؟ اگرچه سازمان پژوهش قلب آموزش و پرورش است، اما به درستی از آن مراقبت نشده است. نمی توان گفت که کار نشده، کار شده است اما کاری که مربوط به تحول سند بنیادین باشد انجام نشده است. 

ملکی افزود: سند تحول بنیادین، برنامه درسی ملی، شیوه نامه هایی که باید تولید شوند همگی مهم هستند که باید اقداماتی در این خصوص صورت می گرفت تا مشکلات حل شوند و بنده، آقای تورانی، محمدیان و ذوعلم راجع به تبدیل کتاب های حفظ محور هم کار کردیم. 

او درمورد فساد سیستمی موجود در آموزش و پرورش گفت: فساد سیستمی در آموزش و پرورش مانع است‌. بنابراین، برنامه ریزی درسی و آموزشی یک تخصص است و وقتی پس از سال ها به این موضوع رسیدگی نمی کنیم که از کارشناس های مربوطه آن استفاده کنیم اسم این چیست؟ آن چه که مسلم است در سازمان پژوهشی قبلی و کنونی مشکلات وجود دارد‌ و باید علت یابی شوند.

عملکرد دانش آموزان کشورهای دارای منابع طبیعی مانند نفت ضعیف است

حیدر تورانی، معاون پیشین وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، نیز در این برنامه درمورد چالش های تحول در محتوای آموزشی بیان کرد: مطالعات بین المللی نشان می دهند که عملکرد دانش آموزان کشورهای دارای منابع طبیعی مانند نفت ضعیف است؛ کشورهایی مثل قطر، عربستان و... علت آن است که کشورهای دارای منابع طبیعی غنی البته به استثناء موارد خاص درآمد خود را از نیروی کار ماهر بدست نمی آورند بلکه از منابع طبیعی خداداد است. حکمرانی در چنین کشورهایی ضرورتی نمی بیند که نیروی کار ماهر تربیت کند تا از طریق آن، درآمد ملی خود را افزایش دهد بالعکس، کشورهای فاقد منابع طبیعی چاره ای جز تربیت نیروی انسانی ماهر و با کیفیت ندارند و همین امر موجب شکوفایی اقتصادی آن ها در جنبه های مختلف و رشد و توسعه درخشان آن ها شده است.

جمله جالبی در اینجا هست که من همیشه نقل می کنم و آن هم این است که ثروت مدفون در مهارت های توسعه نیافته دانش آموزان و جوانان ما بسیار عظیم تر از ثروتی است که از منابع طبیعی استخراج می کنیم. آن زایشی و باقی است و این کاهشی و فانی است. بنابراین، به نظر می رسد حکمرانی نظام آموزشی در کشور ما رابطه ای را بین نظام آموزشی با کیفیت و تربیت نیروی انسانی ماهر و کارآمد نمی بیند و یا دست کم، به خاطر درآمدها از منابع طبیعی چنین پاسخگویی را از نظام آموزشی نمی طلبد. 

او تصریح کرد: فاعل این جملات دولت هایی است که سر کار می آیند و حاکمیتی که مملکت را اداره و سیاست گذاری می کنند. از مجلس گرفته تا بخش های مختلف دولتی و قوه مقننه و...که در اداره کشور دخیل و ذی نفوذ هستند این نکته ها را ندارند و فکر می کنند منابع و ثروت خدادادی است که داریم و نیاز به تربیت نیروی انسانی نداریم و دغدغه در بدنه حکمرانی وجود ندارد.

او گفت: ادامه متن قبلی می گوید که همین امر موجب شده است سیاست های تألیف کتب درسی پاسخگوی نیازهای جامعه نباشند و اهمیت نداشته باشد که نظام آموزشی نیروی با کیفیت تربیت می کند یا خیر؟ چون این نیروی با کیفیت نیست که درآمد تولید می کند بلکه درآمدها از جای دیگری کسب می شوند گرچه این اندیشه کوته بینانه است و پرورش نیروی انسانی با کیفیت می تواند درآمدها را صد چندان کند. ژاپن هر ۱۰ سال برنامه های درسی خود را متناسب با بازار کار، تغییرات جهانی و دانش آموزش و پرورش آن ها را بازنگری می کند اما به نظر، کشور ما جذب نیروی کار بر اساس مهارت ها و شایستگی و بازار کاری که نیاز به مهارت دارد، نیست. بنابراین، برنامه های درسی متناسب با بازار کار نیستند و بازار کار آزاد و فربه رقابتی برای جذب نیروی با کیفیت وجود دارد. همه این ها کاملا روشن است. 

تورانی ادامه داد: وقتی خرج مردم را دولت می دهد یا بالعکس، ارباب و رعیتی مطرح می شود. ابن موضوع زمانی اتفاق می افتد که مردم این توانمندی را پیدا کنند. نگاهی به حکمرانی نشان می دهد از محل مالیات ها و منابع طبیعی خیلی چیزها بدست می آید این باور مطرح می شود که نیاز نیست به تربیت نیروی انسانی فکر شود. این در حالی است که ثروت مدفون در مهارت های توسعه نیافته مردم ما عظیم تر از ثروتی است که از منابع طبیعی بدست می آیند.در کشور ما ثروت واقعی مهارت های توسعه نیافته مردم است، ولی در کشورهای ژاپن، سنگاپور و هنگ کنگ و... منابع طبیعی نفت و گاز  ندارند. 

وی افزود: به مرور زمان، عملکردمان در این حوزه ضعیف شد و وقتی درمورد اجرایی نشدن سند تحول سوال پرسیده شد هیچ کسی زیر بار این موضوع نرفت. وقتی کسی به عنوان مسئول سند تحول انتخاب شده و فکر می کرده است باید با آن وام بگیرد. چرا کوچک انگاشته می شود؟ چون وظایف را درست عمل نکردیم. آموزش و پرورش دارای مغز و قلب است و چیزی به عنوان پژوهشگاه در آموزش و پرورش نداریم و عملاً فلج است. در جهاد کشاورزی برای کوچک ترین چیزها پژوهشکده دارد اما آیا آموزش و پرورش دارد؟ 

او ادامه داد: نامه ای را در بهمن ۱۴۰۰ به آقای نوری ارسال کردم و گفتم که سازمان پژوهش، قلب وزارت آموزش و پرورش است. باید بتوانیم از همه دلسوزهای تعلیم و تربیت استفاده کنیم.

تورانی بیان کرد: نوع مواجهه ما با سخنان رهبری ناشیانه است. این در حالی است که صحبت های ایشان باید عملی و تئوریزه شود. در سازمان پژوهش در ۴ سال، جا به جایی های متعدد مدیریتی داشت. چرا؟ این ها باعث می شوند که کارها به درستی پیش نروند.

تورانی گفت: سیستم عامل آموزش پرورش قدیمی است و نمی تواند خیلی از برنامه ها را آپلود کند و ساختارها و نگرش ها قدیمی است و استراتژی هایی مثل سند تحول در آن وارد شد ولی اجازه تغییر ندادند و باید ساختار را عوض کنند. علاوه بر فساد، کج فهمی و بدفهمی هم از موارد دیگری است و من همیشه می گویم هرگز نمی توان به تغییر دادن چیزی که نمی فهمیم امیدوار بود. نکته ای که باید بگویم این است که سند تحول ردیف بودجه ندارد.