توجه به تاریخ، برگ برنده‌ای برای امام خمینی (ره) بود

به گزارش گروه فرهنگ خبرگزاری علم و فناوری آنا، نشست معرفی و بررسی کتاب «خمینی؛ پدیده انسانی پیچیده» اثر روح‌الله نامداری، سه‌شنبه ( نهم خرداد‌ماه ۱۴۰۲) با حضور اسماعیل نوده فراهانی؛ کارشناس، یاسر عسگری؛ ناشر و حامد صلاحی به‌عنوان دبیر نشست در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

در بخش ابتدایی این نشست، اسماعیل نوده فراهانی با بیان اینکه، مرحوم نامداری نویسنده این کتاب، شخصیتی کاریزماتیک داشت به‌گونه‌ای که افراد سریعا جذب دعوتش می‌شدند، گفت: او آموزه‌ای را به دیگران تحمیل نمی‌کرد، بلکه آثار و دیدگاه‌هایی را به دیگران معرفی می‌کرد تا افراد جایگاه خود را یافته و صاحب حرف و موضع شوند. در واقع دیگران را به تفکر دعوت می‌کرد. از جایی به بعد تمرکزش روی امام خمینی (ره) بیشتر شد و شأن شارح و مبلغ برای امام خمینی (ره) را پیدا کرد. او خود را وقف دیدگاه‌های امام خمینی (ره) کرده بود. اما در این میان سعی نکرد، جایگاهی برای خود دست و پا کند، بلکه بی‌واسطه ما را به دامان امام خمینی (ره) می‌برد. 

وی با اشاره به اینکه نقطه مقابل دعوت، تلاش‌هایی است که برخی انجام می‌دهند و با شکست مواجه می‌شود، بیان کرد: نمونه این مساله، موضوع علوم انسانی اسلامی است که مطرح شد و افرادی این دعوت را به ساختاری تبدیل کردند که روح ندارد و زایشی در آن نیست. ساختارهایی به‌وجود آمد که این طرح را به یک امر بروکراتیک و کم‌زایش تبدیل کرد. دعوت، ایده عجیبی است. دعوتی که امام خمینی (ره) ازملت ایران کرد یا دعوت مرحوم نامداری برای اینکه دست ما را در دست امام خمینی (ره) بگذارد، به‌گونه‌ای ما را ترغیب کرد که هرکس به اندازه توان خود وارد این مسیر شود.

این نویسنده و پژوهشگر در ادامه در توضیح این موضوع که چرا روح‌الله نامداری در کتابش ایده «آشنایی‌زدایی» را برای ورود به بحث انتخاب کرده، گفت: ما از این چارچوب بیشتر در مطالعات و نظریات ادبی استفاده کرده‌ایم. در مقالات زیادی بیان شده که چگونه آیات قرآن، آشنایی‌زدایی می‌کنند. بحث دیگر، تعهدی است که مرحوم نامداری نسبت به موضوع پژوهش دارد. او نظریات پیرامون انقلاب را در کتاب «انقلاب و نظریه اجتماعی» جمع‌آوری و در ادامه کتاب «خمینی؛ پدیده انسانی پیچیده» منتشر کرد که چالشی‌ترین صورت‌بندی‌ها را در این اثر پیش‌روی ما قرار داد. روح‌الله نامداری دنبال بازنمایی واقعیت بود. جریان غرب‌گرا هرگز به واقعیت تعهد نداشتند و از سوی دیگر برخی جریان‌ها که صاحب کرسی فقه و عرفان و... بودند، برای امام خمینی (ره) تعابیری همچون متفکر، عارف و فقیه به‌کار می‌بردند و به‌نوعی اینجا هم شاهد تقلیل شخصیت امام خمینی (ره) بودیم. مرحوم نامداری از این هم اِبا داشت که عده‌ای امام خمینی (ره) را در چارچوبی ببرند که خود در آن صاحب کرسی هستند. اگر امام خمینی (ره) صرفا عارف، فقیه یا فیلسوف نیست، پس چیست؟ مرحوم نامداری در کتاب «خمینی؛ پدیده انسانی پیچیده» این موضوع را برای ما به تصویر کشیده است. 

فراهانی در بخش دیگری از سخنانش گفت: در برهه‌ای ما نسبت به جایگاه نظری و علمی امام خمینی (ره) دچار غفلت شدیم، از این جهت که ایشان در صندلی رهبری سیاسی نشست. فارغ از این موضوع به لحاظ معرفتی هم چیزهایی را در امام خمینی (ره) ندیده‌ایم. در سیره و شخصیت امام، اقتضائات عملی وجود دارد. همچنین در سیره امام خمینی (ره) تاریخ (اعم از معاصر و صدر اسلام) وجود دارد. ایشان به شدت از تاریخ استفاده می‌کرد و از تاریخ مطلع بود که این توجه به تاریخ، برگ برنده‌ای برای ایشان محسوب می‌شود. لذا وقتی جنگ تحمیلی آغاز شد، برای امام خمینی (ره) عجیب نبود. یکی از کارهایی که می‌تواند به فهممان از امام خمینی (ره) کمک کند، فهمیدن تاریخ است. امام خمینی (ره) چون در صندلی اجرا و عمل نشسته، دائما با تاریخ در ارتباط است. حتی بسیاری از استعاره‌ها و تعابیر ارزشمند مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز از دل تاریخ درآمده است.  

وی با اشاره به اینکه به حکمت و مصلحت به‌عنوان یک نوآوری نظری در چارچوب فکری امام خمینی (ره)(ره) می‌توانیم فکر کنیم، بیان کرد: اگر مصلحت و تاریخ را جدی بگیریم، به‌نظرم خیلی بهتر می‌توانیم امام خمینی (ره) را بفهمیم. باید ارزش تجربه عمیق تاریخی را بفهمیم. 

** مرحوم نامداری، دغدغه اندیشه‌های امام و انقلاب را داشت

یاسر عسگری نیز در این نشست، گفت: مرحوم نامداری از نوجوانی فعالیت‌های فرهنگی را در منطقه ایذه آغاز کرد و با اساتید فرهیخته‌ای هم ارتباط گرفت. از همان دوران نوجوانی و جوانی با  مجلات مختلفی همچون سوره ارتباط داشت و آثار بزرگانی همچون داوری اردکانی و میرشکاک را پیگیری می‌کرد. او فعال، دغدغه‌مند و پرسشگر بود و کسی که این ویژگی‌ها را داشته باشد، کارش به ثمر می‌رسد. 

وی ادامه داد: نسلی از فعالان فرهنگی که عمدتا در دهه ۸۰ ظهور و بروز پیدا کردند، متأثر از اندیشه‌های شهید آوینی بودند و روح‌الله نامداری نیز دغدغه‌ ترویج اندیشه‌های شهید آوینی را داشت و در ادامه دامنه فعالیت و مطالعاتش بیشتر می‌َ‌شود. مرحوم نامداری نه‌تنها در بین هم‌دوره‌ای‌ها و شاگردان خود، بلکه در بین اساتید نیز شناخته‌شده بود. او مطالعات گسترده‌ای داشت و هرچه می‌گذشت رشد و بروزش متجلی‌تر می‌شد. چه در دانشگاه علامه، چه در کانون اندیشه جوان، چه در موسسه اشراق و یا دفتر نشر معارف، شخصیتی بود که دیگران از نظر فکری و اندیشه‌ای او را قبول داشتند. 

مدیر انتشارات راه‌یار در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: در دهه ۸۰ امام خمینی (ره) در جامعه مهجور بود. به سختی کتابی درخور، درباره شخصیت ایشان وجود داشت. به نوعی با فقر منابع مطالعاتی در این زمینه مواجه بودیم. مرحوم نامداری در آن زمان کتاب «جدال دو اسلام» را برگرفته از جلد ۲۱ صحیفه امام خمینی (ره) نوشت. در دهه ۸۰ در برهه‌ای از طرفی با تفسیرهای لیبرالی و اصلاح‌طلبانه از امام خمینی (ره) و از سوی دیگر با تفسیرهای متحجرانه، سنتی و حوزوی مواجه بودیم. درست است که امام خمینی (ره) یک شخصیت حوزوی بود، اما صرفا یک شخصیت حوزوی نبود. روح‌الله نامداری با اتفاقاتی که در آن دوره افتاد به این نتیجه رسید که باید امام خمینی(ره) را از مهجوریت درآورد. ایشان معتقد بوده که ما در معرفی امام خمینی (ره) هم ضعیف و هم غافل هستیم. او درصدد بود که جلوی تحریف امام خمینی (ره) را بگیرد. کسی بود که دغدغه اندیشه‌های امام خمینی (ره) و انقلاب را داشت. به بیانی مرحوم نامداری، شاقول حجت انقلابی‌گری ما بود و نسبت به امام خمینی (ره) خیلی غیرت داشت، چون مظلومیت امام خمینی (ره) را در سیر مطالعات علوم انسانی دیده بود. می‌خواست امام خمینی (ره) را آنطوری که هست، معرفی کند. 

عسگری در ادامه در معرفی ساختار کتاب «خمینی؛ پدیده انسانی پیچیده» گفت: روح‌‌الله نامداری معتقد بود که رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی به دلایل مختلف، تصویرهای کلیشه‌‌ای‌شده از امام خمینی (ره) ارائه می‌دهند. او در این زمینه حساس بود و می‌خواست این فضا را بشکند. لذا در این کتاب بخش‌هایی از این فضا را نشان می‌دهد. نویسنده در این اثر، بیانات نابی از امام خمینی (ره) انتخاب کرده که کمتر شنیده‌ایم. بخشی از کتاب به خاطرات کمتر شنیده‌شده از امام خمینی (ره) اختصاص دارد. 

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در فضای فرهنگی در زمینه اندیشه‌های امام خمینی (ره) نقصان داریم، افزود: غالب تحقیقات و پژوهش‌های ما جامع و کامل نیستند یا از لحاظ روش‌شناسی ایراد دارند و یا در روش‌های معمول مانده‌اند. حتی یک زندگی‌نامه جامع که معرف فعالیت‌ها و زندگی امام خمینی (ره) باشد، نداریم. ساده‌‌زیستی و عدم تعلق به دنیا در آثار، اندیشه‌ها و اعمال امام خمینی (ره) بسیار پررنگ است، ولی این نگاه در آثاری که درباره ایشان منتشرشده، برجسته نیست. امام خمینی (ره) اولویت‌ها را خوب می‌شناخت و در بیان اولویت‌ها تشخیص قاطعی داشت. در انتخاب اولویت‌ها ضمن نگریستن به کل، همیشه سعی می‌کرد جانب مردم را نگه دارد. در شرایط و فضای کنونی، نگاه حوزوی و سنتی و لیبرالی به امام خمینی (ره) پررنگ شده است. متأسفانه هنوز مسأله اسلام ناب محمدی که امام خمینی (ره) دغدغه ترویج آن را داشت، به‌درستی مطرح نشده و کتاب درخوری در این زمینه نداریم. آسیب‌شناسی امام خمینی (ره) از حکومت اسلامی، فضای دانشگاه، فضای جامعه و... هنوز اولویت ما نشده و خیلی ظریف در حال تحریف است. 

این ناشر بیان کرد: یکی از دغدغه‌های مرحوم نامداری در آثارش این است که روش‌های متعارف علوم انسانی جوابگو نیستند و باید طرحی نو بیاندیشیم و امام خمینی (ره) و شخصیت ایشان را در حیطه‌ای خاص محدود نکرده و تقلیل ندهیم. بُعد فکری و اندیشه‌ای امام خمینی (ره) نادیده گرفته شده است. امام خمینی (ره) علاوه بر تاثیرگذاری در تغییرات ایران، در تغییرات فضای بین‌الملل نیز تاثیرگذار بود. می‌توان در آثاری دیدگاه‌های شخصیت‌ها مختلف بین‌المللی درباره امام خمینی (ره) را جمع‌آوری و منعکس کرد. ما به تصویرهای عمومی و کلیشه‌ای از امام خمینی (ره) محدود شده‌ایم. روح‌الله نامداری در کتاب‌هایش سعی کرده جلوی تقلیل و وهن نسبت به امام خمینی (ره) را بگیرد. امام خمینی (ره) جایگاهی ویژه برای مردم قائل بود که هنوز تحلیل‌های جامعی که این رویکرد را بیان و به نسل جدید منتقل کند، نداریم. 

وی ادامه داد: امام خمینی (ره) روی عمل، شجاعت، سازش‌ناپذیری و عدم تعلق به دنیا تأکید ویژه‌ای داشت. دغدغه نامداری در کتاب «خمینی؛ پدیده انسانی پیچیده» این است که امام خمینی (ره) را به نسلی از جوانان که ایشان را ندیده‌اند، بشناساند. هرچه امام خمینی (ره) در جامعه شناخته شود، به پیشرفت و تعالی واقعی می‌رسیم. 

عسگری در بخش پایانی سخنانش گفت: دعوای بین اسلام ناب و اسلام آمریکایی، دعوایی همیشگی است. وظیفه ما این است که در این مسیر، طرف اسلام ناب و در تضاد و سازش‌ناپذیری با اسلام آمریکایی باشیم. سید محمدباقر صدر می‌گوید: «ذوب شوید در خمینی، همان‌گونه که او در اسلام ذوب شده است.» مرحوم نامداری نیز در دهه آخر عمرش، ذوب در اندیشه‌های امام خمینی (ره) بود. کتاب‌های او تلاش کرده به رویکرد عدالت‌محورانه به اندیشه امام خمینی (ره) دامن بزند تا نسل جدید ما توجه جدی‌تری به اندیشه‌ها و افکار امام خمینی (ره) داشته باشند.