چهارمحال بختیاری، دیار مرتفع سردار اسعد

استان چهارمحال و بختیاری با مرکزیت شهرکرد با مساحت 16532 کیلومتر مربع دارای 9 شهرستان با نام‌های بن، سامان، کیار، بروجن، شهرکرد، اردل، فارسان، کوهرنگ، لردگان است،

این استان از شمال و مشرق به استان اصفهان، از مغرب به استان خوزستان، از جنوب به استان کهگیلویه و بویراحمد و از سمت شمال غربی به استان لرستان محدود می شود. در میان استان‌های ایران، استان چهارمحال و بختیاری آب و هوای کوهستانی با تابستان‌های خنک و زمستان‌های سرد دارد.

جاذبه‌های گردشگری

قلعه سردار اسعد، قلعه خدارحم خان، روستای سرآقاسید، پل زمانخان، چشمه دیمه، تالاب چغاخور، آبشار آتشگاه، کتیبه مشروطیت، آبشار شیخ علیخان، رودخانه ارمند، آبشار تونل اول کوهرنگ و دشت لاله‌های واژگون از جاذبه‌های گردشگری استان به شمار می‌آیند.

موقعیت طبیعی

ارتفاع شهرکرد (مرکز استان) از سطح دریا به 2060 متر می رسد که تقریباً کمترین ارتفاع را در مدار جغرافیایی خود در این قسمت داراست، هر چه به طرف شرق منطقه حرکت کنیم ارتفاع منطقه کاهش می‌یابد.

سرزمین بختیاری دیاری که بر سلسله جبال های رفیع، دره‌های تنگ و گاه دشت‌های مرتفع با رودخانه‌های پر آب و جنگل‌های بلوط و چنار و مراتع غنی رشته کوه زاگرس منطقه بی‌نظیری را برای مسافران این دیار ایجاد کرده است.

بلندترین نقطه آن قله زرد کوه و پست‌ترین نقطه آن ارمند است. کوه‌های بلندی چون زردکوه، بزکوه، سبز کوه، منگشت و سالدارون و دشت‌های محدودی چون سالار، فرادنبه، کیار، لردگان و... آرامش و متانت این مردمان اصیل ایرانی را به تصویر می‌کشاند.

رودهایی چون زاینده‌رود و کارون و بارش‌های فراوان، محیطی مناسب برای رویش‌گونه‌های متنوع گیاهی اعم از وحشی، طبی و انواع درختان و مراتع حاصلخیز را فراهم می‌سازند. در زمستان نیز با ریزش برف در مناطق مرتفع علاقه‌مندان به ورزش اسکی را به سوی خود می‌کشاند.

استان چهارمحال وبختیاری از دو بخش چهار محال: محال‌های لار، کیار، میزدج و گندمان و بختیاری:محل سکونت ایل بختیاری که از چهار لنگ و هفت لنگ تشکیل شده است.

تاریخچه استان

استان چهارمحال و بختیاری با توجه به پیوند دیرینه‎اش با استان لرستان در برگیرنده یکی از کهن‌ترین آثار تمدن کهن ایرانی است. حفظ و به کار بستن فرهنگ کهن این خطه از جمله ویژگی‌های این سرزمین بوده که تا به امروز نیز تدوام یافته است.

از جمله حاکمان این منطقه می‎توان از شخصی به نام « فرامرز» که مذهب زرتشتی داشته و در اواخر دوره ساسانی می‌زیسته نام برد که بختیاری‌ها نیز در معتقدات خود به عهد فرامرز گبر اشاره‌ها دارند.

در اوایل تسلط خلفای عباسی دو برادر در سرزمین لرستان که به دو شعبه لر کوچک (لرستان فعلی) و لر بزرگ (بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد) تقسیم می‌شد، حکومت داشتند. حکومت سرزمین لر بزرگ با «بدر» بود تا این که بعدها اتابکان فضلوئیه قریب به سیصد سال بر بختیاری‌ها حکومت کردند. در زمان یکی از اتابکان فضلوئیه ( اتابک تکله)، مغولان بر بختیاری و کوه‌های آن دست یافتند، اما این پیروزی دوام چندانی نداشت.

پس از دودمان تاجمیر شخصی به نام میرجهانگیرخان به حکومت بختیاری‌ها منصوب شد. در زمان همین شخص تونل معروف به «کارکنان» یا «شاه عباس» در نزدیکی محل تونل فعلی کوهرنگ حفر شد که به دلایل نامعلومی عملیات حفاری آن ناتمام ماند.
پس از فوت میر جهانگیرخان برادر وی «میر خلیل خان» از ریاست طایفه آستریک خلع شد و طوایف بختیاری و تعدادی از تیره ها در حیطه اقتدار محمد تقی خان چهار لنگ باقی ماندند. طوایف هفت لنگ نیز به ریاست دو دسته خوانین «دورکی» و «بختیاروند» از طوایف عمده هفت لنگ، گردن نهادند.

از اواسط پادشاهی قاجار، حسینقلی خان (رئیس طایفه دورکی) با شکست قطعی خوانین بختیاروند (بهداروند)، همه طوایف هفت لنگ را متحد ساخته و خود را «ایلخان» و برادرانش را «ایل بیگی» نامید و ریاست ایل هفت لنگ و اداره امور کل منطقه بختیاری را به عهده گرفت. ریاست این طایفه تا همین اواخر در بازمانده گان این دودمان موروثی بود.

صنایع دستی

از صنایع دستی شاخص این استان می توان به نوار بافی (وریس بافی)، قالی بافی، گلیم بافی (رند یا سراندازبافی، لی بافی بختیاری)، چوقا بافی بختیاری، پِلاس بافی، جاجیم بافی، نمدمالی، قفل سازی سنتی، لباس محلی، سیاه چادر بافی،کرباس بافی ، گیوه بافی اشاره کرد.

قالی بافی: در میان عشایر بختیاری قالی بافی از اهمیت زیادی برخوردار است. برخی از زنان نوعی قالی به نام بی بی باف می‌بافند که از کیفیت بالایی برخوردار است. طرح و چشم‌انداز آن به لچک و ترنج معروف است. هم‌اکنون نوعی قالیچه با کرک‌های بلند و پرزدار از نوع پست به نام خرسک بافته می‌شود. اکثر قالی‌های بنام بختیاری در منطقه چهارمحال بافته می‌شود.

چوخابافی: چغا و چوغا نیز خوانده می‌شوند که نوعی بالاپوش محلی و لباس ویژه بختیاری‌هاست و معمولاً به رنگ سفید با نقوشی به رنگ‌های سیاه یا آبی بافته می‌شود که نوع پشم آن مرغوب است.

نمدمالی: ساخت نمد اختصاص به شهرهای شهرکرد و بروجن دارد. بعضی از نمدمالان شهرکرد یا بروجن در محل‌های ییلاقی عشایر چلگرد، شیخ علیان و دشتک برای مدت 3 الی 4 ماه اتراق می‌کنند و یا در مرکز تجمع عشایر اقدام به نمدمالی می‌کنند.

کلاه مالی: مرکز تولید این صنایع دستی شهرکرد و بروجن است. معروفترین کلاههای منطقه کلاه خسروی، شب کلاه و کلاه قشقایی است.

گیوه دوزی: در شهرکرد و بروجن رایج است. رویه گیوه معمولاً از قمشه، آباده، فسا و جهرم وارد می شود و مقدار کمی را نیزبرخی از زنان شهرکرد و بروجن می بافند.

خورجین بافی: از دست‌بافت‌های بی‌گره عشایر بختیاری است که جنبه خود مصرفی دارد و توسط زنان برروی دارهای افقی بافته می‌شود.

گلیم بافی: از نظر اندازه، وزن، رنگ و کاربرد تفاوت چشمگیری با قالی بافی دارد و به همین دلیل کاربردهای متفاوت دارند. گلیم های عشایر بختیاری عمدتاً دست‌بافت زنان طائفة اولاد حاج علی است که بافت آن سوزنی و بسیار مشکل است.

جاجیم بافی: جاجیم‌ها به شکل نوارهایی دراز و باریک به عرض 15 تا 30 سانتی‌متر بافته می‌شود. در معدودی از روستاهای چهارمحال و بختیاری جاجیم بافته می‌شود که میزان تولید آن کم و جنبه خود مصرفی دارد.
وریس: وریس یا ویریس نوعی تسمه بافته شده از ابریشم است که بیشتر توسط زنان ایل بافته می‌شود و برای استفاده‌های گوناگون در زندگی کوچ نشینی به کاربرده می‌شود.

خور: از آن برای حمل گندم، آرد، برنج و جو و ... استفاده می‌شود، نحوه بافت خور شبیه بافت خورجین است.
نمکدان: نمکدان یا تی ور گونه‌ای خاص از صنایع دستی عشایر است که برای حمل و نگهداری نمک و در مواردی سایر لوازم کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد و قسمت رویه آن به صورت فرش و قسمت زیرین آن به صورت جاجیم بافته می‌شود.
پلاس: نوعی زیر انداز است که آن را یا از تکه‌های پارچه و یا از نخهای پنبه‌ای و پشمی می‌بافند و مورد استفاده قرار می‌دهند .

ادبیات قومی

زبان بختیاری یکی از اصیل‌ترین زبان های فارسی است زیرا به خاطر موقعیت خاص جغرافیایی پای بیگانگان کمتر به این منطقه رسیده و از اختلاط با دیگر زبان‌ها در امان مانده است. لهجه فارسی ایل که کمتر لغت بیگانه دارد خود معرف این مطلب است و نزدیکی لهجه شیرین بختیاری با زبان پهلوی به قدری زیاد است که زبان‌شناسان آن دو را از هم جدا نمی‌دانند و به یقین گویش بختیاری از زبان پهلوی به جای مانده است. زبان این استان عموماً لری است اما به مقتضای مهاجرت‌ها زبان ترکی و ارمنی در بعضی از روستاها رایج است همچنین در مرکز استان(شهر کرد) و بروجن و شهرهای کوچک استان فارسی لری جای خود را با فارسی بدون لهجه عوض کرده است.

غذاهای محلی

غذاها و نان‌های محلی و سنتی (مثل فتیر (پتیر) ، کاکولی ) از مهم‌ترین جاذبه‌های این خطه به شمار می‌روند. تقریباً همه انواع خوراک‌ها در این استان تهیه و طبخ می‌شود. ولی متداول‌ترین غذا کباب بختیاری است.

کباب بختیاری از فیله گوسفند، سینه مرغ، فلفل دلمه‌ای، پیاز، روغن زیتون، پودر سیر و زعفران درست می‌شود.

سوغات

گز بلداجی، جاجیم، گلیم، قالی ( بی بی باف)، گیوه، نمد، چوخا ( چوغا یا چغا)، خورجین، سیاه چادر، خور، پلاس، کمچه دان، جل از سوغات مهم این استان است.