فضای مجازی؛ خط مقدم جنگ در قرن ۲۱

گروه جهان خبرگزاری آنا- مریم خرمائی: در انبوه تحولاتی که در چهارگوشه جهان در حال رخ دادن است، از بحران اوکراین گرفته تا راهگشایی چین و آمریکا به حوزه‌های نفوذ متقابل، اخبار مربوط به حوزه «امنیت سایبری» نیز گاهی راه خود را به سرخط رسانه‌ها باز می‌کنند.

با خروج از دایره فناوری و همنشین شدن با کد‌های سیاسی و امنیتی، انعکاس این خبرها، شبیه زنگ خطری است که اگرچه فعلا صدای بلندی ندارد، اما با برخورداری از پتانسیل کش آمدن روی خط اعصاب جامعه بین‌الملل، دورنمایی خاکستری از جنگ‌های قرن ۲۱ ارائه می‌دهد چراکه با ورود جنگ به عرصه سایبری، عملاً همه جهان و فضای اطلاعاتی آن به صحنه تأمین منافع ملی تبدیل می‌شود.

برای درک اهمیت موضوع، مروری دوباره به گلچین خبرهایی داریم که طی یک ماه گذشته، در حوزه امنیت سایبری بین الملل خودنمایی کرده اند.

*اوایل دسامبر ۲۰۲۲، فرماندهان ارتش بیش از ۳۰ کشور ازجمله اعضای ناتو، به استونی رفتند تا مهارت خود را درباره نحوه دفاع در برابر حملات سایبری که از طریق هوش مصنوعی انجام می‌شود، به اشتراک بگذارند. در این رزمایش، سناریو‌های فرضی حملات سایبری و راه‌های مقابله با آن بررسی شد.

*در تاریخ ۱۰ دسامبر (۱۹ آذر)، «اولگ سیرومولوتف» معاون وزارت خارجه روسیه گفت: آمریکا قصد دارد سال آینده میلادی، حدود ۱۱ میلیارد دلار را به تدارک حملات سایبری اختصاص دهد. وی هدف از این اقدام را کنترل کشور‌هایی عنوان کرد که در حلقه دوستان واشنگتن جای نمی‌گیرند.

*یک روز بعد، در تاریخ ۱۱ دسامبر (۲۰ آذر)، روزنامه «نیکی» ژاپن از قصد دولت توکیو و حزب حاکم لیبرال دموکرات برای آغاز روند بحث و تبادل نظر پیرامون اصلاحاتی در قانون اساسی این کشور خبر داد که به کارشناسان بومی برای انجام عملیات‌های «دفاع سایبری فعال و عامل» مجوز می‌دهد- روندی که به مداخله دولت در روند حراست از زیرساخت‌های بخش خصوصی منجر می‌شود.

*در تاریخ ۲۸ دسامبر (۷ دی)، روسیه اعلام کرد که در سال ۲۰۲۲، شمار حملات سایبری علیه این کشور به میزان ۸۰ درصد افزایش داشته است.

فضای دیجیتال، یک تکه از پازل جنگ هیبریدی

اگر چشم انداز خود را از ماه‌های اخیر برداشته و روی بازه زمانی طولانی تری متمرکز شویم، به این جمله «میخائیلو فدروف» وزیر تحول دیجیتال اوکراین می‌رسیم که در تاریخ ۲۷ آگوست (۵ شهریور) در مصاحبه با شبکه «ای‌بی‌سی»، ضمن تشریح جنگ متقابل هکر‌های اوکراین و روسیه علیه زیرساخت‌های دو کشور گفت: فضای مجازی خط مقدم جنگ با روسیه در قرن بیست‌ویکم است و پیروزی‌ها در این جبهه به اندازه میدان‌های واقعی نبرد مهم هستند.

ایران نیز در جریان ناآرامی‌های اخیر، از حملات گروه‌های هکری چون «انانیموس» و «بلک ریوارد» بی بهره نبوده است.

اما جنگ سایبری فقط یک جنبه از جنگی است که ما با نام «ترکیبی» یا «هیبریدی» می‌شناسیم. به طور سنتی، همه درگیری‌ها در میدان نبردی مشخص، با حضور دو دولت رخ می‌دهند. اما با پیشرفت فناوری، دولت‌ها بیش از پیش از جنگ‌هایی با سبک سنتی فاصله می‌گیرند.

جنگ هیبریدی اصطلاح جدیدی نیست، اما سرعت پویایی فناوری، این اجازه را می‌دهد که راهبرد‌های هیبریدی با شیوه‌های جدیدی اعمال شود

در دنیای نوین، جنگ اغلب به طور همزمان، در میادین هوایی، زمینی، دریایی، فضایی و سایبری جریان دارد. به این ترتیب، جنگ‌های هیبریدی به شیوه‌های جدیدتر و نامتعارف تری اطلاق می‌شود که با آمیزش تاکتیک‌های متنوع، مرز‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را جابجا می‌کنند.

البته، جنگ هیبریدی اصطلاح جدیدی نیست، اما سرعت پویایی فناوری، این اجازه را می‌دهد که راهبرد‌های هیبریدی با شیوه‌های جدیدی اعمال شود.

اهداف اصلی این تاکتیک ها، بخش‌های انرژی، مالی و ارتباطات هستند که اخلال در آن‌ها تبعات سنگینی برای شهروندان عادی در پی خواهد داشت.

به عنوان مثال، بعد از آنکه خط لوله «نورد استریم» که قرار بود گاز روسیه را از بستر دریای بالتیک به آلمان و سپس سایر نقاط اروپا برساند، در روز‌های ۲۶ و ۲۷ دسامبر، دچار حادثه شد، این گمانه زنی مطرح شد که در صورت گسترده شدن دایره جنگ اوکراین، کابل‌های اینترنتی که از بستر دریا رد شده اند یا سایر خطوط حیاتی انتقال انرژی می‌توانند همزمان هدف حملات سایبری و تخریب فیزیکی قرار بگیرند.

برای همین است که چنین حملاتی منجر به ایجاد بزرگترین فرصت برای هرج و مرج گسترده، بی ثباتی اقتصادی و حتی تلفات جانی می‌شود چراکه زیرساخت‌های حیاتی اغلب وابسته به فناوری‌هایی هستند که زنجیروار به یکدیگر متصل اند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷، کرم رایانه‌ای واناکرای در ۱۵۰ کشور باعث به هم ریختن اطلاعات در حدود ۳۰۰ هزار کامپیوتر شد و در ابعاد ملی، سرویس سلامت همگانی انگلیس را فلج کرد.

جنگ افزار کارآمد با قدرت تخریب قابل مدیریت

ازجمله مزایایی که جنگ سایبری دارد این است که یک دولت می‌تواند بی آنکه ردی از خود باقی بگذارد، به گروه‌های تبهکار سایبری دستور دهد تا برای به حداکثر رساندن اختلالات، هدف‌هایی را در دیگر کشور‌ها هماهنگ سازی کنند. مزیت دستور دادن به تبهکاران سایبری برای انجام حملات باج افزاری، هرج و مرج عمومی و آسیب‌های جدی اقتصادی است.

اما به نظر می‌آید با همه توانایی‌ها و فرصت‌هایی که برای مختل کردن امنیت سایبری دشمن وجود دارد، همچنان دست و دل دولت‌ها برای اعلام جنگ سایبری تمام عیار می‌لرزد.

به عنوان مثال، بعد از حمله روسیه به اوکراین، در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰)، با توجه به اینکه روسیه یک ابرقدرت سایبری با جنگ افزار‌های خطرناک و هکر‌های ماهر است، پیش بینی می‌شد که حمله به زیرساخت‌های شهری به جای آنکه به حملات هوایی و آتش توپخانه واگذار شود، در فضای سایبری طراحی و اجرا شود.

بزرگنمایی تهدید سایبری روسیه به حدی بود که در  تاریخ ۲۸ مارس (۸ فروردین)، «جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده، از سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی در آمریکا خواست که درگاه‌های دیجیتال خود را ببندند.

اما در عمل شاهد بودیم که در صحنه بحران اوکراین، جنگ سایبری به گونه‌ای کنترل شده به پیشبرد اهداف نظامی کمک کرد.

در ابعاد گسترده، هدف قرار دادن قربانیان خاص در مکان‌های خاص بسیار دشوار است و می‌تواند تبعات ناخواسته جانبی داشته باشد

در حال حاضر، حملات سایبری اغلب روی تاثیرگذاری کوتاه مدت متمرکز است چراکه اجرای حملات سایبری روی سیستم‌های مهندسی پیچیده با روش قابل اعتماد بسیار سخت است و گاهی اوقات دستیابی به اثر مخرب طولانی مدت به دلیل محافظت‌های داخلی غیرممکن است.

از سوی دیگر، عملیات‌های سایبری بیشتر اهداف اطلاعاتی از قبیل جمع آوری داده‌های مالی یا دیپلماتیک، سرقت فناوری و دستکاری افکار عمومی را دنبال می‌کنند. درعوض، از عملیات نظامی برای تصاحب زمین، تصرف منابع، محو توانمندی نظامی طرف مقابل و مطیع کردن مردم استفاده می‌شود.

در محدودترین حالت، جنگ سایبری به خطر انداختن سایت‌ها، پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و سرویس‌های پیام‌رسان برای تخریب آن‌ها یا قرار دادن اطلاعات نادرست به عنوان بخشی از یک کمپین تبلیغاتی را شامل می‌شود.

اما در ابعاد گسترده، هدف قرار دادن قربانیان خاص در مکان‌های خاص بسیار دشوار است و می‌تواند تبعات ناخواسته جانبی داشته باشد.

 بنابراین، در محیطی مثل جنگ اوکراین که در آن دولت کی یف از حمایت آمریکا و متحدانش برخوردار است، تحمیل هرگونه تبعات گسترده‌ می‌تواند پای ناتو را به صحنه درگیری باز کند.

چنانچه یکی از کشور‌های عضو ناتو در معرض حمله سایبری قرار بگیرد که منجر به خسارات جبران ناپذیر شود، ماده ۵ دفاع جمعی پیمان آتلانتیک شمالی فعال می‌شود و این خطر آغاز جنگ جهانی سوم را در پی خواهد داشت.

در توضیح بند ۵ باید گفت این همان بند معروفی است که با اتکا به آن، ناتو می‌تواند حمله به هر یک از اعضای عضو پیمان آتلانتیک شمالی را حمله به همه اعضا تلقی کند. در سند «ناتو ۲۰۳۰» که چشم انداز ۱۰ ساله اهداف و رویکرد‌های پیمان آتلانتیک شمالی را ارائه می‌کند، حملات سایبری هم مشمول بند ۵ شد.

با این حساب، فعلا شاهد جنگ‌های سایبری تمام عیاری که در آن، حملات دیجیتالی جای جنگ‌های متعارف را بگیرد، نخواهیم بود، اما این به معنای نادیده گرفتن پتانسیل آن‌ها برای شتاب بخشیدن به چرخه تحولات ناخوشایند نیست.