در گفتوگو با آنا بررسی شد؛
کارگردان «پاییز پنجاه سالگی» درباره رویکرد مستند در ایران گفت؛
فیلم مستند خوب می‌تواند از بحران جلوگیری کند
کارگردان مستند «پاییز پنجاه سالگی» معتقد است: گاهی یک فیلم مستند خوب می‌تواند منجر به تصمیم درست و حتی مانع بروز یک بحران شود. گاهی ممکن است همان یک فیلم و یک برخورد صحیح رسانه‌ای مانع بروز خیلی از اتفاقات شود. با یک پاراگراف می‌توان مردم را آرام یا عصبانی کرد. مستند هم به همین ترتیب است.
گروه فرهنگی خبرگزاری آنا، ونوس بهنود ـ شانزدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» در حالی فعالیت خود را آغاز کرده است، که به نظر می‌رسد تنوع سوژه‌های مورد توجه کارگردانان گویای دقت نظر مستندسازان به معضلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و محیط زیستی است. اما در مقابل این تمرکز و دقت در ساخت، ارتباط دهی تولیدات با لایه‌های مختلف جامعه از سوی برخی فعالان این حوزه غیر قابل قبول و ناکافی قلمداد می‌شود.
محسن اسلام‌زاده کارگردان، مستند ساز و تدوین‌گر در حاشیه این جشنواره در گفتگو با خبرگزاری آنا به برخی چالش‌های مستندسازی در ایران پاسخ داد. اسلام زاده که کارگردانی مستند‌های پرمخاطبی همچون «تنها میان طالبان»، «زندگی میان پرچم‌های جنگی» و ««هیچ کس منتظرت نیست» را در کارنامه خود دارد امسال با مستند «پاییز پنجاه سالگی» در شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور پیدا کرده است. این هنرمند معتقد است ظرفیت بزرگی در این حوزه وجود دارد که هر چند می‌تواند حتی در تصمیم‌سازی‌های کلان به داد مسئولان برسد، اما هنوز مورد غفلت است.
** چرا در حوزه مستندسازی متمرکز هستید و چه قابلیت‌ها‌یی در فیلم مستند هست که به این نوع از ساخت فیلم متمایل شدید؟
سؤال شما یک ضرورت و خارج از کلیشه‌ها‌ی پرسش خبری است. اگر صادقانه بگویم سینمای مستند ارزان و دست‌یافتنی بود. اوایل دهه ۸۰ ما وارد ساخت مستند شدیم. آن موقع تجهیزات گران بود و یک باکس تدوین قیمت بالایی داشت، اما تجهیزات مورد نیاز مستندسازی ارزان‌تر از تجهیزات فیلم ها‌ی نمایشی دیگر مانند فیلم کوتاه بود. در فیلم مستند اولویت بر پیدا کردن قصه و روایت واقعی و به نوعی سوژه‌ای است که شما پیدا می‌کنید و درصد بالایی از موفقیت در انتخاب سوژه است.
ورود بنده به چنین عرصه‌ای به این دلیل آغاز شد، اما در ادامه به سینمای مستند به چشم سینمای تجربی نگاه نکردم. مستند، سینمای دغدغه‌مندی است. با وجود اینکه بررسی از میزان موفقیت سینمای مستند ایران ندارم، اما ازشواهد چنین بر می‌آید که در عرصه جهانی می‌توان ادعا کرد مستند ایران از سینمای داستانی خود جلوتر است من لزومی به تغییر ژانر تولیدم نمی‌بینم و شرایط برای ساخت مستند مهیا است.
** در سینمای مستند همچنان که در نامگذاری جشنواره سینما حقیقت دیده می‌شود، آرایش سوژه از سمت کارگردان کمتر اتفاق می‌افتد و کارگردان فقط زاویه نگاه مشخصی را اتخاذ می‌کند. چقدر در تولیدات ما به موضوعات مهم جامعه توجه شده و با لایه ها‌ی مختلف مردم ارتباط برقرار شده است؟
کارگردانان مستند به جستجوگران حقیقت معروف‌اند. خیلی از مستندسازها با دغدغه‌ای وارد شدند و بین آن‌ها تعداد کمی معتقد به این هستند که «هنر برای هنر» است. دکتر شریعتی معتقد است هنر برای هنر به مرور زمان منجر به «هنر برای سرمایه‌داری» منجر شود. مستند در فضای خلأ نیست و خارج از دغدغه ها‌ی روز جامعه نیست و همچنان که دکتر شریعتی در نیایش خود می‌گوید خدایا به هنرمندان ما درد عطا کن، به نظر من سینمای مستند سینمای دردمندانه است و به همین دلیل سینمای مستند را سینمای پیشرو می‌دانم. برخی مستندسازان حتی به صورت تخصصی در یک وادی خاص کار می‌کنند که قابل ستایش است مثلاً در باره محیط زیست، زنان، معضلات اجتماعی، حیات وحش.
در جلسه‌ای که خدمت رهبر معظم انقلاب بودیم، آقای طالب‌زاده مطرح کرد که این مستندساز است که می‌تواند برود یک مسئله را کنکاش کند و به شکل پژوهش تصویری بیاورد تا برای تصمیم گیری ها‌ی نظام مورد استفاده قرار گیرد. به خاطر دارم مسئله اقتصاد اسلامی‌را مثال زدند. آن موقع باور نداشتم که بعد‌ها خودم در چند کشور موضوع اقتصاد را برای سوژه مستندسازی استفاده کنم.
به اعتقاد بنده مستندساز پیشران است و درد جامعه را می‌داند و حتی برای حل بحران می‌تواند نظریه ارائه کند. اما مسئولان هم در سازماندهی مستندسازها وهم در دیدن فیلم‌ها و دریافت راهکار‌های ارائه شده کوتاهی می‌کنند.
اگر تحقیق کنیم در کشور‌های منطقه چند مستند ساز داریم و با ایران مقایسه کنیم می‌بینیم هزاران مستندساز در ایران فعال هستند و مسئولان لازم است از این لشکر هنری استفاده کنند.
** گسست ما در اکران فیلم ها‌ی مستند از کجا نشأت گرفته و چرا فیلم مستند نمی‌تواند به گیشه برسد؟
در نگاه مسئولان مشکل داریم از همان نوع نگاه‌ها‌یی که در گذشته تلویزیون را سریال محور کرد و مستند منزوی شد هنوز هم در برخی جا‌ها حاکم است. اکران مستند را نباید از پرده سینما شروع کنیم و می‌توان از مجامع علمی، دانشگاه‌ها، بین مسئولان و نخبگان اکران آن را آغاز کرد.
بگذارید به عنوان یک تجربه شخصی از اکران مستند «هیچ کس منتظرت نیست» بگویم که سال گذشته در جشنواره سینما حقیقت به نمایش درآمدو ان شاءالله قرار است از هفته آینده روی پرد هم برود. جامعه شناسان، اساتید دانشگاهی و گروه ها‌ی مختلف فیلم را دیده و نظرات مثبتی داشته‌اند. حتی مسئولان امر به تماشای آن آمده اند و در اصلاح نگاهشان تاثیر داشته است. اگر روند اکران مستند در جامعه تقویت شود، شاهد جامعه‌ای فرهیخته‌تر خواهیم بود.
معتقدم می‌شود از همین جشنواره حقیقت شروع کرد و با برنامه ریزی، بعد از اتمام جشنواره، فیلم‌های برتر برود در جمع نخبگان اکران شود.
** به نظر می‌آید بیشتر به بحران ها‌ی عمیق انسانی از جمله جنگ در ساخت مستند توجه داشته‌اید. چقدر در تولید اثر گرفتار کاغذ بازی و دریافت مجوز بوده‌اید و آیا موردی بوده که مجبور به انصراف ازتولید شده‌اید؟
بله. پایه‌ریزی همین کار «پاییز ۵۰ سالگی» زمانی انجام شد که ما با ترفندی توانستیم به کرمان رفته و فیلم بگیریم. بنده با ۱۶ سال سابقه تولید مستند آنهم اکثرا در حوزه شهدا، باز هم به مشکل برخورده بودم. در زمان ساخت مستند «میراب» هم که در افغانستان تولید می‌شد طالبان ما را محدود کرد و ما با گفتگو‌های اسکایپی با تهران فیلم را در فضای محدودی که طالبان برایمان در نظر گرفته بود، ساختیم.
** آیا موضوع اجتماعی و فرهنگی در کشور هست که نظر شما را جلب کرده باشد و در سودای تولید آن باشید؟
بنده امسال ساخت یکی از موضوعات را به دلیل نوع نگاه مسئولان لغو کردم. در مقوله آسیب‌ها‌ی اجتماعی در تهران بود و متاسفانه به دلیل نوع نگاهشان و اینکه توجه کافی به این موضوعات نمی‌شود از ساخت منصرف شدم. حتی چند وقت پیش گشتی در جنوب شهر تهران داشتم و از من خواستند فیلمی برای اعتیاد بسازم، اما به دلیل تفاوت نگاه‌ها از ساخت منصرف شدم.
معتقدم موضوعات روز کشور بهترین سوژه مستندسازی است و در حقیقت مستندسازان از اینکه اجازه نمی‌دهند از این موضوعات کار بسازند دلخور هستند. بنده خودم چند هفته پیگیری کردم تا بالاخره موفق شدم از مسائل اخیر سیستان و بلوچستان مستندی بسازم.
در کل برخی مسئولان نگاه درستی به مستندسازی ندارند. وقتی رهبر معظم انقلاب بار‌ها تاکید کرده‌اند که جنگ، جنگ رسانه‌ای است، برخی توجه ندارند در حالی که ما در جنگ روایت و رسانه گیر کرده‌ایم. من مستند ساز باید بروم اردبیل، زاهدان، چابهار، اصفهان و شیراز و از اتفاقات امروز فیلم بسازم. گاهی یک فیلم مستند خوب می‌تواند منجر به تصمیم درست و حتی مانع بروز یک بحران شود. گاهی ممکن است همان یک فیلم و یک برخورد صحیح رسانه‌ای مانع بروز خیلی از اتفاقات شود. با یک پاراگراف می‌توان مردم را آرام یا عصبانی کرد. مستند هم به همین ترتیب است. مشکل ما این است که با مردم درست حرف نمی‌زنیم و مستند می‌تواند این خلأ را پر کند. مردم وقتی معضل و مشکل خود را در صفحه تلوزیون و سینما ببیند آرام می‌شوند. خیلی از مستندسازها فعال اجتماعی هم هستند. آن‌ها در تولید خود سند جمع می‌کنند و پژوهش می‌کنند و مستند حرف می‌زنند و مطالبه گری می‌کنند؛ بنابراین توجه به ظرفیت آن‌ها ضروری است.
گفتنی است؛ مستند «پاییز پنجاه سالگی» به کارگردانی «محسن اسلام‌زاده»، ناگفته‌هایی از زیست «شهید حاج قاسم سلیمانی» را از زبان «سردار محمّد جمالی»، هم‌رزمش روایت می‌کند و نگاهی به دوران حضور «حاج قاسم» در منطقه جنوب‌شرق کشور دارد؛ دورانی که سردار سلیمانی علاوه بر اینکه فرمانده سپاه ثارالله بود، در قرارگاه قدس هم فرماندهی می‌کرد و یکی از دوران مهم فعالیت ایشان بوده است.
این مستند ۷۰ دقیقه‌ای تولید مؤسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی و شبکه یک سیما است که برای نخستین بار در شانزدهمین جشنواره مستند «سینما حقیقت» در بخش‌های «جایزه شهید آوینی» و «مسابقه بلند ملّی» به نمایش درآمد.
انتهای پیام/
در دانشگاه آزاد شهرکرد انجام شد؛
