نگاهی به فیلم «یخ و آسمان»: مردی که رهبران را به زانو درآورد

ساسان گلفر: حضور فیلم اختتامیه جشنواره کن 2015 در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر امسال اتفاقی است که باید به فال نیک گرفت. فراتر از ارزش‌های سینمایی که بدون تردید این فیلم مستند فرانسوی به کارگردانی لوک ژاکه سازنده «رژه پنگوئن‌ها» به فراوانی از آن برخوردار است، «یخ و آسمان» به عنوان یک مستند محیط‌زیستی بسیار مهم از لحاظ ارزش‌های اجتماعی و زیستی آن برای ما اهمیت دارد، چون ما نیز مانند مردم سراسر دنیا با پدیده تغییرات اقلیمی آشنا شده‌ایم و این روزها با تمام وجود ابعاد گوناگون و ناخوشایند آن را تجربه می‌کنیم.

لوک ژاکه فیلمساز فرانسوی 48 ساله برنده جایزه اسکار بهترین مستند برای «رژه پنگوئن‌ها» در سال 2005 در فیلم «یخ و آسمان» (به فرانسه La Glace et le ciel و به انگلیسی Ice and the Sky) محصول 2015 به زندگی کلود لوریوس، یخچال‌شناس فرانسوی اکنون 84 ساله پرداخته که برای اولین بار نظریه گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی حاصل از آن را مطرح کرد و پژوهشگران، مردم، رسانه‌ها را با این پدیده آشنا کرد و دست آخر رهبران و رؤسای جمهوری را به تسلیم در مقابل خواست مشروع محیط‌زیستی جامعه بشری واداشت و این رهبران و مدیران سازمان ملل را به اتخاذ تدابیر مهار و پیشگیری تغییرات اقلیمی و تدوین و تصویب چندین کنوانسیون بین‌المللی در این زمینه ترغیب کرد.

زندگی لوریوس در این فیلم از اولین سفر او به قطب جنوب در 22 سالگی به عنوان یک کارآموز جوان درگیر در اولین اقدامات اکتشافی تا به دست گرفتن رهبری عملیات و طرح نظریه‌هایی انقلابی و تلاش برای دسترسی و نمونه‌برداری از یخ‌های مدفون چندصدهزارساله برای تجزیه و تحلیل شرایط جوی زمین در دوره‌های مختلف زمین‌شناسی و سرانجام، پی بردن به راز تغییرات اقلیمی ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی و انتشار بیش از حد دی‌اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای و هشدار به مرم جهان، در بازه‌ای زمانی به پهنای بیش از سی سال در این فیلم به ترتیب زمانی در قالب تصاویر آرشیوی و بازسازی شده شبه آرشیوی به زیبایی تصویر شده است.

برخلاف تصور متأسفانه رایج در مورد فیلم‌های مستند که به‌عنوان آثاری کسل کننده و نامناسب برای گذران اوقات فراغت، «یخ و آسمان» مانند «رژه پنگوئن‌ها» و مستندهای ارزشمند متعدد ثابت می‌کند که می‌توان با فیلم مستند به عنوان پدیده‌ای هیجان‌انگیز و خیره کننده از جنبه دیداری و گوشنواز از جنبه شنیداری روبه‌رو شد. شاعرانگی ادبی گفتار روی تصویر البته پدیده‌ای آشنا برای مخاطبان مستند در این دیار است و اتفاقاً بر خلاف زیبایی و تناسب آن در فیلم «یخ و آسمان»، کاربرد اغلب نابه‌جا و نامتناسبی در این‌جا داشته است. دقیقاً به همین علت بهتر است تماشاگر ایرانی مستندهایی مانند«یخ و آسمان» و «رژه پنگوئن‌ها» را ببیند تا با گفتار روی تصویر شاعرانه واقعی آشتی کند.

صحبت از ارزش‌های انکارناپذیر سینمایی، شکلی و محتوایی این فیلم، شاید بیش از این لازم نباشد، اما برای اشاره به اهمیت فیلم «یخ و آسمان» همین بس که در شب نمایش آن در سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر در شب اول اردیبهشت ماه جلالی، معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت از محیطزیست به همراه کمال تبریزی که خود این روزها در عرصه فیلمسازی برای حمایت از محیط‌زیست فعال شده است، در کنار علیرضا شجاع نوری ‌به میان تماشاگران آمدند و به عنوان پیش‌درآمدی بر نمایش فیلم رکدام چند کلمه‌ای در مورد لزوم اقدام برای حفاظت از محیط زیست بر زبان آوردند. این را نیز باید به فال نیک گرفت و برای تسری این فرهنگ در میان دیگر مدیران و مسئولان دعا کرد.