روایت پیامکی که داستان منا را تغییر داد

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، مهرو ماهر با ذکر این مقدمه در سالنامه روزنامه فرهیختگان نوشت: در این فاجعه غضنفر رکن آبادی، سفیر سابق ایران در بیروت؛ محمد رحیم آقایی‌پور، سفیر سابق ایران در اسلوونی؛ مرجان نازقلیچ، فرماندار بندرترکمن؛ محسن حاجی حسنی کارگر، قاری ممتاز و بین المللی ایران؛ سردار علی اصغر فولادگر، عضو مرکز مطالعات راهبردی سپاه و حجت‌الاسلام و المسلمین مسلم قلی‌پور گیلانی از اساتید حوزه‌ علمیه‌ی قم جان خود را از دست دادند.

در سال‌های گذشته نیز اتفاقاتی در مسیر رمی جمرات منجر به کشته شدن صدها زائر شد به طوری که در سال 2006 میلادی بیش از 360 تن از حجاج بر اثر ازدحام جمعیت و عدم مدیریت صحیح عربستان جان خود را از دست دادند. با وجود اینکه در ماه‌های گذشته درباره این حادثه خبرها و گزارش‌های متعددی منتشر شد، تلاش کردیم در خلال گفتگو با سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت ناگفته‌هایی از این حادثه تلخ را جویا شویم. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

*به واسطه فاجعه منا، سال 94 سال تلخی برای همه ایرانیان بود و به طور حتم برای شما تلخ‌تر و البته سخت‌تر؛ هنوز بسیاری از هم‌وطنان ما درباره آن حادثه سوالاتی دارند و می‌خواهند بدانند بالاخره چه شد که این اتفاق افتاد، لطفا جزئیات این حادثه را تشریح کنید؟

برای حج امسال برنامه‌ریزی‌های جامعی از قبل صورت گرفته بود تا نسبت به سال‌های گذشته برنامه‌های حمل و نقل، اقامت و اسکان زائران، امکانات پزشکی، شرایط و تمهیدات از سطح کیفی بسیار مطلوبی برخوردار باشد.

اتفاق اول حج امسال سقوط جرثقیل در مسجدالحرام بود که به دلیل سهل‌انگاری پیمانکار منجر به کشته شدن 11 تن از زائران ایرانی شد.

صبح روز دهم ذی‌الحجه مصادف با عید قربان همه زائران حاضر در حج از سراسر دنیا، در سرزمین منا حاضر می‌شوند بر همین اساس یکی از شلوغ‌ترین روزهای رمی جمرات روز دهم و دوازدهم ذی‌الحجه است. در جلساتی که با مسئولان وزارت حج عربستان داشتیم دو مسیر را برای حرکت زائران ایرانی از محل استقرار چادرها تا رمی جمرات در نظر گرفته بودند، باتوجه به اینکه زائران ایرانی به دلیل مسائل شرعی باید برای رمی جمرات به طبقه همکف بروند دو مسیر سوق‌العرب و خیابان جوهره برای رفتن زائران ایرانی به رمی جمرات و مسیر برگشت هم از کنار طریق ملکه فیصل مقرر شده بود.

چادر زائران ایرانی بالای پل قرار گرفته بود که از این پل تا خیابان‌های سوق‌العرب و جوهره سه مسیر وجود داشت، دو مسیر آن راه‌پله بود و یک مسیر هم از زیر گذر عبور می‌کرد، مسیر زیرگذر دقیقا به مدخل سوق‌العرب و جوهره می‌رسید اما پله‌ها به ابتدای ورودی خیابان 204 که حادثه در آن رخ داد متصل می‌شد بنابراین زائران ما مجبور بودند از روبه‌روی خیابان 204 بگذرند و وارد سوق‌العرب و جوهره شوند اما پلیس سعودی با ایجاد زنجیره انسانی مانع از ورود زائران ایرانی به سوق‌العرب و جوهره شد و زائران مجبور شدند به خیابان 204 بروند.

در کنار خیابان باریک 204 سرتاسر چادرهای اسکان زائران آفریقایی بنا شده بود که آنها در حال بازگشت از رمی جمرات با جمعیتی در حال عزیمت به رمی جمرات برخورد کردند. پلیس سعودی برای اینکه مانع از این برخورد شود انتهای مسیر زائران را بست اما به دلیل عدم هماهنگی به نیروهای پلیس ورودی خیابان 204 باز بود و با اینکه جمعیت پیش از یک ساعت ساکن مانده بود جمعیت جدید از عقب اضافه می‌شد.

در مسیر زوار ایرانی پنکه‌های قوی‌ با فواصل کم برای کاهش دما نصب شده بود. همچنین این دو خیابان‌ پهن و امکانات امدادی ما و عربستان در این دو خیابان موجود بود به طوری که 45 نفر نیروی امدادی و 4 اکیپ مرکز پزشکی حج در هر کدام از این دو مسیر مستقر بودند و همچنین این دو خیابان توسط دوربین‌ها بررسی می‌شد که متاسفانه مسیر خیابان 204 هیچکدام از این شرایط را نداشت. ضمن اینکه در دوطرف خیابان 204 چادر حجاج آفریقایی، مراکشی و مصری قرار دارد که برای ممانعت از ورود دیگران به این چادرها ، جلوی آنها نرده های آهنی به طول سه متر نصب شده بود.

* در مورد علت حادثه و دلایل افزایش تعداد قربانیان سخنان و حتی فرضیه‌های مختلفی مطرح شد؛‌ به نظر شما علت اصلی تلفات گسترده در فاجعه منا چه بود؟

یکی از دلایل افزایش تلفات عدم وجود نیروهای آموزش دیده بود که متاسفانه نیروهای آموزش ندیده حاضر در این صحنه نتوانستند به خوبی این شرایط را مدیریت کنند به طوری که ‌زائران آفریقایی از چادرهای خود برای مردم آب و غذا پرتاب می کردند به همین دلیل بسیاری از زائران آفریقایی برای دریافت این بسته‌های آب و غذا هجوم می‌بردند که این مساله باعث شد بسیاری از افراد زیر دست و پا مانده و جان خود را از دست بدهند.

علت دیگر افزایش تلفات، عدم امداد رسانی به موقع از سوی نیروهای امدادی و محدود کردن عملیات امداد رسانی کشورهای دیگر از سوی پلیس سعودی بود که باعث شد زائران بسیاری در این حادثه هلاک شوند. البته خیابان 204 نیز یک راه خروج اضطراری نداشت تا آمبولانس و نیروهای امدادی بتوانند از آن مسیر به زئران امداد رسانی کنند بنابراین سوء مدیریت عربستان در این فاجعه کاملا نمایان بود.

*هیچ نیروی امدادی دیگری جز نیروهای عربستانی آنجا نبودند؟

از ساعت 5 بعدازظهر فضای منا به صورت کاملا امنیتی در آمد و عربستان ورود هر نیروی امدادی را ممنوع کرد و کانتینرهایی از انتهای خیابان وارد شدند تا اجساد را به سردخانه‌های منتقل کنند اما قبل از اینکه فضا امنیتی شود 20تیم امدادرسانی از مرکز پزشکی حج با تمام امکانات فرستادیم که حدود 500 مجروح را که 100 نفرشان ایرانی بودند،همین امدادگران نجات دادند.

عربستان سعودی تصمیم داشت پس از اتمام موسم حج آمار نهایی جانباختگان فاجعه منا را اعلام کند. عمق فاجعه به حدی بود که اجساد را با 25 تریلی‌حمل گوشت با دمای چهار درجه در گرمای 53 درجه مکه به سمت سردخانه‌ها می‌بردند. بیش از 2500 پیکر جانباختگان را در سردخانه مکه را نگهداری کردند در حالی که ظرفیت این سردخانه‌ها حدود 970 جسد بود و حتی شاهد بودیم که ماموران عربستانی روی خونابه‌های اجساد 5 میلی متر آهک می.ریختند.

* هنوز در کشور عربستان پیکر جامانده‌ای داریم یا همه پیکرها به کشور منتقل شده‌اند؟

16 پیکر زائران باقیمانده ایرانی، جان‌باخته در فاجعه منا، به کشور منتقل شد به طوری که با انتقال این پیکرها به کشور دیگر هیچ جسد باقی‌مانده‌ای از فاجعه منا در عربستان وجود ندارد. همچنین از میان 461 زائر ایرانی جان‌باخته در فاجعه منا، حدود 79 پیکر زائر ایرانی را عربستان بدون هماهنگی ایران در مقبره‌الشهدای مکه دفن کرده بود که 37 خانواده خواستار بازگشت پیکرهای زائران‌ خود بودند. بر همین اساس طبق هماهنگی‌های صورت گرفته با پروازی که آخرین دیپلمات‌های ایرانی در عربستان را به کشور بازمی‌گرداند، توانستیم 10 جسد را به کشور منتقل کنیم که با توجه به انتقال 11 پیکر از این عزیزان که قبلا منتقل شده بودند، همچنان 16 پیکر در عربستان باقی ماند.

البته به رغم مقاومت عربستان سعودی با نبش قبر اجساد،‌اما ما موفق شدیم که پیکر تمام جانبختگان فاجعه منا را به کشور بازگردانیم. برخی مسائل باعث جا ماندن پیکر 16 زائران ایرانی در عربستان شد که در نهایت با پیگیری‌های سازمان حج و زیارت، سرانجام ساعت 20:30 روز چهارشنبه (23 دی ماه) پیکر 16 زائر ایرانی دیگر نیز با هواپیمایی امارات به کشور منتقل شد بنابراین هم اکنون پیکر هیچ زائر ایرانی در عربستان وجود ندارد.

*با توجه به اینکه هنوز سایر کشورهای حاضر در حج تمتع هنوز نتوانستند پیکرهای جانبختگان خود را از عربستان تحویل بگیرند شما چطور توانستید همه پیکرها را به کشور منتقل کنید؟

ایران تنها کشوری بود که توانست قاطعانه و با قدرت پیکر جانباختگان خود را تحویل بگیرد و به کشور بازگرداند در حالی که وقتی اولین جلسه رسمی خود را با هیات عربستانی برگزار کردیم.وزیر بهداشت عربستان با بی ادبی سیاسی به جلسه وارد شد حتی وزیر حج عربستان در جلسه شرکت نکرد و قائم مقام امیر مکه به جای وی سخنرانی کرد . وقتی این مسئول سعودی در حال سخنرانی بود پیامک خبری از یکی از خبرگزاری های داخلی بر روی تلفن آقای قشقاوی،معاون پارلمانی، کنسولی و امور ایرانیان وزارت امور خارجه ارسال شد که ایشان در جلسه این پیام را به من و سایر هیات همراه نشان دادند.متن پیام سخنان قاطعانه مقام معظم رهبری در مورد نحوه برخورد با پیکرهای جانباختگان ایرانی بود که در همان جلسه شاهد تغییر چهره و دگرگونی حالت مسئولان سعودی بودیم به طوری که تا قبل از پیام رهبری کنسولگری عربستان اعلام کرده بود که تابوت استاندارد دو جداره برای انتقال پیکر جانبختگان فاجعه منا در اختیار ندارد اما پس از این پیام وزیر بهداشت عربستان گفت که ما هیچ کمبودی نداریم و همه خواسته های ما را اجابت کرد. همچنین 4فروند هواپیمای رایگان برای حمل پیکرهای جانبختگان ایرانی در اختیار ما قرار دادند و حتی مسئولان سعودی از هیات ایرانی عذرخواهی کردند.

*به موضوع سخنان مقام معظم رهبری در مورد فاجعه منا و تاثیرات آن اشاره کردید؛‌فکر می‌کنید چقدر این سخنان به کارگزان حج برای ادامه عملیات کمک کرد؟

اگر خطابه کوبنده و قاطعانه مقام معظم رهبری نبود دولت عربستان حتی پیکر یکی از جانبختگان منا را هم به ایران تحویل نمی‌دادند و دولت وهابی عربستان تصمیم قطعی برای دفن همه جانباختگان منا داشت که با پیگیری مسئولان ایرانی و بیانات رهبری آنان از تصمیمشان در مورد پیکر جانباختگان ایرانی منصرف شدند.

همچنین در حالی‌که سفیر کشور بنین با جمعیتی حدود 5 میلیون نفر بیش از 100 جانباخته در فاجعه منا داشت که در جلسه اخیر اعلام کردند تنها 46 آدرس دفن اجساد در مقبره‌الشهدای عربستان به آنان دادند و هنوز از سرنوشت بیش از 50 نفر هیچ خبری نیست. هندوستان و اندونزی که بالای 300 جانباخته داشتند نیز توانستند تنها 7 پیکر خود را تحویل بگیرند. در حالی‌که ما 419 پیکر را به کشور برگرداندیم و 42 پیکر به خواست خانواده‌های آنان در مقبره‌الشهدا دفن شد.

مقام معظم رهبری فرمودند:‌ جمهوری اسلامی ایران تاکنون از خود خویشتن‌داری نشان داده و رعایت ادب اسلامی و حرمت برادری در دنیای اسلام را کرده است اما این را بدانند که دست ایران، برتر از خیلی ها است و امکانات بیشتری هم دارد و اگر بخواهد در مقابل عناصر اذیت کننده و موذی عکس العمل نشان دهد، اوضاع آنها خوب نخواهد بود و در هیچ صحنه هماوردی، حریف نخواهند شد.

* وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی کشور چه اقدامی برای پیگیری وضعیت حجاج ایرانی داشته است و دیه و غرامت جانبختگان فاجعه منا به چه صورت به خانواده‌های آنان تعلق می گیرد؟

تا کنون از سوی دستگاه دیپلماسی کشور تلاش های بسیاری صورت گرفته است و همچنین براساس فرمایشات مقام معظم رهبری و مصوبه دولت،‌مسئولیت رسیدگی به وضعیت حجاج ایرانی بر عهده وزارت امور خارجه است و در جلسات اخیر با دادستان کل کشور و نمایندگان وزارت امور خارجه و معاونت ریاست جمهوری مقرر شد مباحث حقوقی و قضایی حجاج با جدیت پیگیری شود زیرا استیفای حقوق خانواده‌های جانباختگان فاجعه منا حق طبیعی آنان است.

همچنین برای دریافت دیه زائران جانباخته در فاجعه منا هستیم زیرا زائران ایرانی از لحظه ورود پرواز عربستان تحت پوشش بیمه بین‌المللی پرواز هستند و در جابه‌جایی و حمل و نقل زمینی نیز از خدمات بیمه‌ای برخوردار هستند. البته با توجه به بروز حوادث در سال های گذشته موفق به دریافت دیه زائران شدیم برهمین اساس دولت عربستان موظف است دیه کامل جانباختگان منا را به طور کامل پرداخت کند و دستگاه دیپلماسی کشور نیز باید به طور جد پیگیر این موضوع باشد.

بر اساس روال سال‌های گذشته امسال نیز زائران تحت پوشش بیمه غرامت هستند که آن نیز از سوی بیمه ایران پرداخت می‌شود. البته پیش از این نیز بخش‌نامه‌ای مبنی بر اینکه اگر زائران می‌خواهند جدا از بیمه غرامت، بیمه دیگری را در اختیار گیرند، مخیر هستندبه همه استان ها ابلاغ شد که عده‌ای از زائران علاوه بر بیمه غرامت، بیمه دیگری داشتند و برخی هم به همان بیمه غرامت اکتفا کردند.

*حالا و با توجه به قطع روابط دپیلماتیک ایران و عربستان وضعیت حج تمتع سال ۹۵ چه خواهد شد؟

تا زمان برگزاری حج تمتع زمان بسیاری باقی مانده است و سعی داریم در طول این زمان باقیمانده براساس جدول زمانبندی سازمان حج و زیارت پیش رویم اما هر گونه تصمیم گیری در مورد حج سال 95 مشروط به رفع تناقضات عملکرد عربستان است زیرا سعودی‌ها از سویی برای پذیرایی از زائران ایرانی در حج سال آینده اعلام آمادگی کرده‌اند و معتقدند قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران و عربستان ارتباطی به حج ندارد اما هنوز در نحوه عملکرد آنان تغییری مشاهده نشده است و از سویی دیگر عربستان دفاتر حج در مکه را بسته‌ است و این خلاف اظهارات سخنگوی حج عربستان است.

همچنین هرگونه تصمیم‌گیری شرعی درباره حج تمتع منوط به نظر ولی‌امر مسلمین و مراجع عظام تقلید است. زیرا حج تمتع باید از دو منظر شرعی و مصالح ملی مورد توجه قرار گیرد بر همین اساس از لحاظ مصالح ملی این موضوع در شورای عالی حج و شورای عالی امنیت ملی بررسی خواهد شد اما از لحاظ شرعی باید توجه داشت که هر تصمیمی منوط به نظر ولی‌ امر مسلمین و مراجع عظام تقلید است و در اظهارنظرها باید از این محدوده خارج نشویم.

البته طبق زمانبندی سازمان حج و زیارت برنامه‌ریزی برای برگزاری حج تمتع بدون هرگونه تغییری در حال انجام است و مذاکره با عربستان سعودی از سوی دستگاه دیپلماسی کشور انجام می‌شود بنابراین در این زمینه باید منتظر اعلام نظر و تدبیر دستگاه دیپلماسی کشور باشیم و بر اساس تصمیمات نظام عمل می‌کنیم. همچنین در مورد از سرگیری حج عمره مفرده نیز منتظر ابلاغ حکم خاطیان فرودگاه جده هستیم که البته حکم آن را دستگاه قضا به وزارت کشور عربستان ابلاغ کرده است و بر اساس پیگیری‌های وزارت خارجه وضعیت این پرونده به زودی مشخص می‌شود.

*در روزهایی که چشم و گوش همه ایرانی‌ها به اخبار منا معطوف بود.ما بارها چهره شما‌ را می‌دیدیم که ناچار بودید به رغم فشارهای روحی و سختی کار ، نسبت به موضوع اطلاع رسانی کنید، گاهی هم این اطلاع رسانی‌ها همراه با بغض بود. اگر ناراحت نمی‌شوید می‌خواهم بدانم پس از بازدید و ملاقات خانواده‌های جان باختگان فاجعه منا چه صحنه‌ها و خاطراتی برای شما تداعی شد؟

زمانی که خبرنگاران صداوسیما برای پخش زنده اخبار با من تماس می‌گرفتند گاهی در سردخانه‌های عربستان بودم و چند دقیقه اشک می‌ریختم تا بتوانم به صورت زنده آخرین اخبار را اعلام کنم.

با حضور در چادر کاروان نیشابور متوجه شدیم که 25 زن، در این فاجعه همسران خود را از دست داده‌اند بر همین اساس گفتگو و دیدار با این زنان و خانواده‌ها درس صبر و استقامت به ما داد. همچنین در کاروان مهاباد با مادری دیدار کردیم که می‌گفت در این حادثه 3 برادرش را در برابر چشمانش از دست داده و نتوانسته به آنان کمک کند و تنها خواسته اش از ما انتقال پیکرهای برادرنش به کشور بود.

همچنین پدری از کاروان یزد که به همراه همسر و پسر و عروسش به این سفر آمده بودند می‌گفت که تنها چند ماه از ازدواج پسرش می‌گذرد و پسر برای نجات پدر وی را از میان اجساد زائران بیرون کشیده و بر روی دو دست بالا نگه داشته بود تا ماموران امدادی بتوانند پدر را زنده تحویل بگیرند در حالی که خود پسر در میان سایر اجساد باقی مانده و جانش را از دست داده است.

همچنین پیکر سید حمید حسینی خبرنگار شبکه خبر چنان سخت و دشوار شناسایی شد که حتی همسرش قادر به تشخیص نبود و تنها پس از بررسی وسایل و شناسایی تلفن همراه این خبرنگار که دارای آخرین فایل صوتی خبر بود توانستیم پیکر وی را شناسایی کنیم.