پیشرفت مهندسی و تولید صنایع در دوران پساتحریم/ فارغ‌التحصیلی 55 هزار مهندس از دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب

مصطفی سعیدی، خبرنگار آنا - سالروز تولد خواجه‌نصیرالدین طوسی (5 اسفند سال 579 هجری شمسی) در تقویم ملی کشور به‌عنوان روز مهندس نام‌گذاری شده است، او که در زمان حیاتش بیش از 190 کتاب و رساله‌ علمی در موضوعات مختلف را به رشته تحریر درآورده است در زمره برترین دانشمندان جهان جای دارد به‌طوری‌ که به پاس خدمات ارزنده‌ این دانشمند ایرانی، یک دهانه آتشفشانی ۶۰ کیلومتری در نیم کره جنوبی ماه و یک خرده سیاره که از سوی ستاره‌شناس روسی در سال ۱۹۷۹میلادی کشف شد به نام خواجه نصیرالدین طوسی نام‌گذاری شده است.

به مناسبت روز مهندس به سراغ دکتر فرهاد رزاقیان رئیس دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه فنی و مهندسی رفتیم. او با کمال میل انجام این گفت‌وگو را پذیرفت و در ساعت مقرر در دفتر کاری‌اش حضور یافتیم.

رزاقیان دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در همین واحدی که اکنون ریاست دانشکده فنی و مهندسی آن را بر عهده دارد، گذرانده و مدرک دکتری خود در رشته برق با گرایش الکترونیک را از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اخذ کرده است.

او از سال 1373 به‌عنوان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب مشغول به فعالیت بوده و در سال‌های 79 تا 85 نیز مدیریت گروه الکترونیک دانشکده فنی و مهندسی تهران جنوب را بر عهده داشته است.

رزاقیان در دو دوره از سال‌های 85 تا 89 و از سال 90 تاکنون رئیس دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران‌جنوب بوده است.

مشروح گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری آنا با دکتر رزاقیان را در زیر پی می‌گیریم:

* جایگاه رشته مهندسی در حوزه آموزش‌عالی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- رشته‌های مهندسی در گرایش‌های مختلف از جایگاه والایی برخوردار هستند و بیشتر افرادی که در دوره دبیرستان رشته ریاضی و فیزیک را انتخاب می‌کنند به دنبال خلاقیت و محاسبات ریاضی و هندسه هستند، بنابراین در دوره دانشگاه به رشته مهندسی که مبتنی بر محاسبات و عدد و رقم است، علاقه‌مند می‌شوند.

* پس با این تعریف بهتر است کسانی‌که حفظیات خوبی دارند، سراغ رشته‌های مهندسی نروند؟

- کسی با حفظ‌کردن نمی‌تواند مهندس بشود، یک مهندس باید از نبوغ و خلاقیت برخوردار باشد و این ویژگی‌هاست است که رشته‌های مهندسی را برای علاقه‌مندان آن جذاب می‌کند؛ مهندسی فقط دانسته‌ها نیست، بلکه تبدیل این دانسته‌ها به عمل و محصول است.

زمانی‌ که یک مهندس، محاسباتی را برای ساخت یک سازه انجام می‌دهد و بعد از اینکه سازه ساخته می‌شود و در گوشه‌ای از جامعه نمود پیدا می‌کند، اوج لذت کاری آن مهندس است و این نماد عینی به مهندسان انگیزه برای کار بهتر و بیشتر می‌دهد.

* امروز رشته مهندسی با چه چالش‌هایی مواجه است و راهکار آن چیست؟

- تغییر تکنولوژی در دنیا یکی از چالش‌های رشته مهندسی است که این موضوع ایجاب می‌کند مهندسان دانش خود را به‌روز و مبتنی بر پیشرفت تکنولوژی ارتقا بدهند.

در برخی موارد شاهد این هستیم که تکنولوژی با تئوری‌های فنی ما متناسب نیست و تئوری‌های ما با تکنولوژی روز تغییر نمی‌کند، به این دلیل همیشه یک فاصله‌ و وقفه بین «علم و تکنولوژی» و «صعنت و دانشگاه» وجود دارد و این مورد یکی از چالش‌ها و معضل‌های مهندسی است.

نبود تکنولوژی روز دنیا در آزمایشگاه‌های رشته‌های مهندسی دانشگاه‌ها یکی دیگر از چالش‌هایی است که با آن مواجه هستیم که اگر این فناوری‌ها در ایران موجود بود، رشته مهندسی پیشرفت‌های بیشتری را به دست می‌آورد.

* ضعف‌های موجود در رشته‌های مهندسی را در چه می‌بینید؟

- سرفصل‌های آموزشی اگر با توجه به تغییرات به‌وجود آمده در تکنولوژی دائم بازنگری شود، می‌تواند یک مزیت بزرگ برای رشته مهندسی باشد، چراکه نمی‌توانیم با سرفصل‌‌های چند سال گذشته از دانشجویان انتظار داشته باشیم با علم روز پیش بروند و لازمه به‌روز شدن دانشجویان و پیشرفت رشته مهندسی در این است که هر چند وقت یک بار سرفصل دروس دانشگاهی بازنگری و متعاقب با تکنولوژی به‌روز شود.

* ضرروت‌ امروز رشته‌های فنی و مهندسی چیست و آیا خواسته‌ها در این حوزه برآورده شده است؟

- به‌نظر بنده باید امکانات دانشگاه متناسب با آن شهر و منطقه باشد، به‌ عنوان مثال در جنوب کشور باید بر اساس نیازهای منطقه‌ای سرمایه‌گذاری و رشته‌های مربوط به حوزه‌های نفت و کشتیرانی تقویت بشود و در سایر نقاط کشور نیز با توجه اقتضائات جغرافیایی رشته‌- گرایش‌های متناسب آن منطقه ارائه شود تا دانشجویان از نزدیک با رشته مورد علاقه و کاردبردهای آن رشته آشنا شوند و ببینند آن درسی که می‌خوانند در نهایت به کجا منتهی می‌شود.

ضرورت رشته‌های مهندسی وجود آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های پیشرفته است ما اگر بتوانیم برای علومی که بین‌رشته‌ای محسوب می‌شود، تجهیزات مناسبی را فراهم کنیم، نقص موجود در رشته‌های فنی برطرف خواهد شد.

تفاوتی که رشته‌های فنی با سایر رشته‌های دانشگاهی دارد، این است که رشته‌های غیرفنی و غیرپزشکی نیاز جدی به آزمایشگاه ندارند اما دانشجویان مهندسی برای گذراندن دروس خود آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های متعددی را لازم دارند تا بتوانند از این ابزار استفاده کنند و بعد از فارغ التحصیلی که مشغول به کار می‌شوند، تجربه آموزشی مناسب را نیز داشته باشند.

در دانشگاه آزاد اسلامی آزمایشگاه‌های خوبی داریم، اما از این نظر که بتوانیم دانشجویان‌مان را با تکنولوژی روز دنیا آموزش بدهیم تا بعدها بتوانند در شرکت‌های بین‌المللی کار کنند، کمبودهایی احساس می‌شود.

یکی از گلایه‌های دانشجویان این است که ما مهندس شدیم، ولی اکنون کاری برای‌مان نیست، من به عنوان یک معلم همیشه به دانشجویانم می‌گویم که از فرصت علم‌آموزی در دانشگاه نهایت بهره را ببرند و از آن برای تبدیل دانش خود به ثروت استفاده کنند به‌ عنوان، مثال مسابقاتی که در دانشگاه برگزار می‌کنیم، هدف این نیست که یک مسابقه‌ای برگزار کرده باشیم و به نفرات برگزیده جایزه بدهیم بلکه این مسابقات فرصتی است که دانشجوبان به خودباوری برسند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز از این دانشجویان حمایت می‌کند تا علم آنان تجاری‌سازی و تبدیل به ثروت بشود.

* دانشگاه آزاد اسلامی تا چه میزان در تربیت نیروی متخصص موفق بوده است؟

- خوشبخانه دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه توفیق‌های زیادی داشته است و در جامعه نمود آن را می‌توان دید، همانطور که گفته می‌شود نیمی از بار آموزش‌ عالی کشور بر دوش دانشگاه آزاد اسلامی است، بیشتر فارغ‌التحصیلان این دانشگاه نیز می‌توانند در مقاطع تحصیلات تکمیلی پذیرش و در صنایع مرتبط مشغول به کار بشوند.

* تاکید رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بر تربیت دانشجوی کارآفرین است، در این زمینه چه توفیقاتی داشته‌اید؟

- اکثر فارغ‌التحصیلان و مهندسان دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران جنوب و سایر واحدها علاوه بر اینکه در صنایع مشغول به کار می‌شوند، اقدام به کارآفرینی نیز می‌کنند و این موضوعی است که برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است؛ یک دانشجو زمانی‌که برای تحصیل وارد دانشگاه آزاد اسلامی می‌شود از ابتدا با مقوله درآمد و شهریه مواجه است و انتظار دارد از علمی که فراگرفته درآمدزایی کند، به این دلیل دانشگاه آزاد اسلامی توانسته کارآفرینان خوبی را تربیت کند.

* از سامانه آزمایشگاه‌های همکار آزاد (ساها) در حوزه مهندسی بگویید.

- ساها یک خلاقیت جالب بود که دانشگاه‌ آزاد اسلامی مبدع آن شد تا از موازی‌کاری و صرف هزینه‌های اضافی برای کارهای یکسان جلوگیری شود. از زمانی‌ که این سامانه راه‌اندازی شده است، دانشجویان همه دانشگاه‌ها و موسسات مرتبط می‌توانند به واحدها و مراکز آموزشی مراجعه و از کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های موجود در دانشگاه آزاد اسلامی استفاده می‌کنند.

دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب نیز حدود 43 آزمایشگاه در این سامانه ثبت کرده است که متقاضیان می‌توانند با مراجعه به سایت ساها، از آزمایشگاه‌ها و تجهیزات این واحد اطلاع پیدا کنند.

* دانشکده فنی و مهندسی تاکنون موفقیت‌های علمی داشته است؟

- اعضای هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی تهران جنوب تاکنون دستاوردهای زیادی داشته‌ به‌ طوری‌ که در سال گذشته و 9 ماه اول 94 بیش از 500 مقاله علمی در مجلات علمی معتبر بین‌المللی به چاپ رسانده‌اند.

علاوه بر این رشته مهندسی نساجی این واحد مدال‌ها و عنوان‌های خوبی کسب کرده است و بسیاری از دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشکده به عضویت باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی و بنیاد ملی نخبان درآمده‌اند.

* یکی از تاکیدهای دکتر میرزاده موضوع تجاری‌سازی علم و پیوند دانش با صنعت است، دانشکده فنی تهران جنوب در این زمینه چه اقداماتی انجام داده است؟

- رئیس دانشگاه آزاد اسلامی موضوع مهمی را سرلوحه کار دانشگاه آزاد اسلامی قرار داده است، برای اینکه ما تا زمانی‌که نتوانیم علم را به ثروت تبدیل کنیم کار مهمی انجام نداده‌ایم و فقط آموزه‌هایمان را فقط بالا بردیم.

دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه اقدامات خوبی انجام داده است و واحد تهران جنوب نیز اقدام به راه‌اندازی چند شرکت دانش‌بنیان و واحدهای رشد و فناور در حوزه معاونت پژوهشی کرده است تا بتوان از ظرفیت‌های موجود در دانشگاه و بیرون از دانشگاه به‌خوبی استفاده کرد.

* آیا برنامه‌ای برای ارتباط دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب با مراکز علمی بین‌المللی و دانشگاه‌های خارجی دارید؟

- بله، فعالیت‌هایی از طریق حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه با دانشگاه‌های خارج از کشور انجام شده است که در ابتدای راه هستیم ولی سعی داریم پتانسیل‌های دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب را در سایرهای کشورها معرفی کنیم یا به‌صورت مشترک با همکاری دانشگاه‌های خارجی پروژه‌های پژوهشی انجام دهیم.

* برنامه‌ و اولویت‌های دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب در سال 95 چیست؟

- یکی از اولویت‌های ما گسترش تحصیلات تکمیلی است که مورد تاکید دکتر میرزاده است و با توجه به پتانسیل‌ها و اعضای هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب مصمم به انجام این کار هستیم.

البته نقایصی در برخی از رشته‌ها وجود دارد که با جذب هیات علمی و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تخصصی برطرف می‌کنیم تا بتوانیم به دانشجویان خدمت‌دهی مناسب را داشته باشیم.

* چه تعداد رشته گرایش در دانشکده فنی و مهندسی واحد وجود دارد؟

- دانشکده فنی واحد تهران جنوب در مقاطع کارشناسی ناپیوسته و پیوسته، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری دانشجو می‌پذیرد و اکنون نیز در مقطع کارشناسی پیوسته 24، کارشناسی ناپیوسته 10، کارشناسی ارشد 52 و دکتری 41 رشته گرایش داریم.

زمانی که می‌گوییم رشته گرایش منظور گرایش‌های مختلف یک رشته است، به‌ عنوان نمونه رشته مهندسی عمران گرایش‌های مختلفی همچون سازه، مدیریت ساخت، راه و ترابری، حمل و نقل و ... را شامل می‌شود.

* دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب تا کنون چه تعداد فارغ التحصیل داشته است؟

- تعداد فارغ‌التحصیلان دانشکده فنی و مهندسی حدود 55000 دانشجو در مقاطع مختلف است و این موضوع یکی از افتخارات ما در واحد تهران جنوب محسوب می‌شود که توانسته‌ایم این تعداد مهندس و نیروی انسانی مجرب تحویل جامعه بدهیم.

* داشکده فنی و مهندسی چند عضو هیات علمی دارد؟

- بخش عمده اعضای هیات علمی دانشکده فنی و مهندسی تهران جنوب از مرتبه استادیار به بالا هستند، البته اعضای هیات مرتبه مربی هم داریم که بیشتر در تدریس دروس مقطع دوره کارشناسی و آزمایشگاه با دانشکده همکاری می‌کنند.

266 عضو هیات علمی تمام وقت در تمام مرتیه‌ها از مربی، استادیار تا دانش‌یار و استاد و 62 عضو هیات علمی نیمه وقت در دانشکده فنی و مهندسی تهران جنوب مشغول به فعالیت هستند به علاوه اینکه از استادان دیگر دانشگاه‌ها نیز به‌صورت استاد مدعو نیز استفاده می‌کنیم.

* جایگاه فعلی دانشکده فنی و مهندسی تهران جنوب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- اکنون به دلیل کاهش تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی، تعداد دانشجویان ما نسبت به گذشته کمتر شده است اما با این حال سعی کرده‌ایم که کیفیت را حفظ کنیم، همواره سعی کرده‌ایم که روند را بهبود ببخشیم و آنچه که وظیفه خودمان می‌دانسته‌ایم، انجام بدهیم.

البته شاید قبلا نتیجه کار به لحاظ جذب نیروی متخصص در مشاغل حرفه‌ای بهتر دیده می‌شد اما اکنون نتیجه به دلیل رکود بازار کار که توان پذیرش این تعداد فارغ‌التحصیل را ندارد، به خوبی دیده نمی‌شود.

اعتقاد بنده این است که سطح دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب بالاست و حتی قابل رقابت با دانشگاه‌های تراز اول کشور است. با توجه به وجود دانشکده‌های فنی مهندسی در دیگر واحدهای دانشگاه و اینکه همه در تلاش هستند تا بهترین سرویس را به دانشجوبان خود ارائه کنند. لازمه بهترین بودن؛ پویا و بروز بودن است؛ سعی می‌کنیم جایگاه‌مان را آن‌گونه که مطلوب است، نگه‌ داریم.

واقعیت این است اگر در بخشی از دانشگاه آزاد اسلامی نقص و ضعفی وجود دارد، کاملا ناخواسته است برای اینکه هیچ مدیری نمی‌خواهد که به دانشگاه و دانشجویان خود سرویس مطلوب اعم از همکاری استادان برجسته، تجهیزات آزمایشگاها و کارگاه‌های پیشرفته ندهد.

* جایگاه مهندسی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رتبه‌بندی‌هایی که با عدد و رقم منتشر می‌شود بر اساس تولید مقاله‌های علمی است و اگر تولید علم را از تولید مقاله جدا کنیم و تولید علم را تبدیل مقاله‌ها به تجاری‌سازی و صنعت در نظر بگیریم، کشور ما رتبه خوبی در منطقه به لحاظ تالیف مقالات علمی دارد و ان‌شاالله بتوانیم رتبه خوبی را در تولید علم نیز به دست آوریم.

* شما دکتری الکترونیک دارید، به نظر شما دلیل پیشرفت مهندسی به خصوص در صنایع الکترونیکی در آسیای شرقی چیست؟

- شاید بتوان گفت که زیرساخت‌های توسعه مهندسی در این کشورها فراهم بوده است و خودشان را وابسته به منایع زیرزمینی نمی‌دیدند.

من معتقدم که تا زمانی‌که به چیزی وابسته نباشیم به پیشرفت فکر نمی‌کنیم، همانطور که مقام معظم رهبری نیز در سال‌های اخیر بسیار بر این نکته تاکید دارند که نباید به نفت وابسته باشیم و در یکی از دیدارهایشان فرمودند که «در اقتصادى که متکى به منابع زیرزمینى است، وقتى قرار شد که این ذخیره‌ تاریخى را مدام خام‌فروشى کنیم، به حالت «بچه‌پولدارى ملى» - مثل بچه‌پولدارها که قدر پول را نمی‌دانند، هرجور دستشان بیاید خرج می‌کنند - کشور را بخواهیم اداره کنیم، آنجا نه نخبه شناسایى می‌شود، نه به نخبه احساس احتیاج می‌شود، نه نخبه می‌تواند نقش ایفا کند.»

وقتی ما توانستیم در دوره تحریم از پس کارهای بزرگ برآییم، معنی آن این است که اکنون که با همت و تلاش دولت تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان برچیده شده است بیش از پیش و با شتاب بیشتری می‌توانیم در مهندسی و تولید صنایع پیشرفت کنیم و تولیدات پیشرفته‌تری از آنچه امروز داریم، داشته باشیم.

* رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در اجلاس هفتادم شورای مرکزی این موضوع را تاکید کرد که هر پایان‌نامه و رساله دکتری باید بتواند یکی از مشکلات و نیازهای کشور را برطرف کند، به نظر شما آیا اکنون پایان‌نامه‌های ما این قابلیت را دارند؟

- من فکر می‌کنم تا حدودی اینگونه است، برای اینکه ما یک سری محدودیت‌هایی در زمینه‌های آموزشی در مقطع تحصیلات تکمیلی داریم که فارغ‌التحصیلان ما حتما باید مقاله‌هایی را در مجلات معتبر به چاپ برسانند، به همین دلیل شاید اگر دانشجویی بخواهد روی صنایع موجود کشور و اصلاح ساختارهای آن کار کند، جنبه نوآورانه این کار از دید دنیا مغفول بماند. حتی ممکن است این کار برای کشور موضوع جدیدی محسوب شود اما از لحاظ رقابت در دنیا ضعف داشته باشد.

به‌همین خاطر دانشجویان علاقه‌مند هستند که خودشان را به‌لحاظ علمی در جامعه بین‌المللی ببینند. با این حال بسیاری از این تحقیقات همان‌طور که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی نیز مطرح کردند، می‌تواند مشکلات جامعه را حل کند یا آنها را به این سمت سوق بدهیم.

* چشم‌انداز مهندسی در کشور را چطور می‌بینید؟

- همواره یکی از ضعف‌های کشورهای در حال توسعه این است که به دنبال بازدهی کوتاه‌مدت هستند و برای پژوهش و تحقیقات بنیادی صبر و حوصله زیادی به خرج نمی‌دهند در صورتی که برای توسعه و پیشرفت باید صبور بود. شاید برخی از تحقیق‌ها و پژوهش‌ها به نتیجه نرسد یا در درازمدت به نتیجه برسد، اما ترجیح می‌دهند به‌ جای سرمایه‌گذاری روی یک تحقیق که در درازمدت نتیجه می‌دهد بر یک پژوهش هر چند در سطح پایین که نتیجه آن قطعی است، سرمایه‌گذاری کنند.

معنی تحقیقات کاربردی که سال‌ها در کشور ما اجرایی می‌شد هم همین است، یعنی پژوهش‌ها باید کاربرد داشته باشد و این تحقیقات بر اساس الگویی انجام می‌شد و یک نوع کپی و نمونه‌برداری از الگو است به طوری‌ که آن الگو را بومی‌سازی می‌کردیم تا متناسب با فرهنگ و جامعه خودمان از آن استفاده کنیم.

اگر مدیران صبر و تحمل بیشتری داشته باشند و به جوانان بهای بیشتری بدهند و انتظار نتیجه کار در کوتاه مدت را نداشته باشند، می‌توانیم به پیشرفت‌های خوبی برسیم.

و حرف آخر....

روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی به درستی به‌عنوان روز مهندس انتخاب شده است و این روز بهانه‌ای برای تجلیل از مهندس به‌‌ویژه شهدای هسته‌ای و مهندسان هشت سال دفاع مقدس و سازندگی کشور است.

مهندسی حرفه‌ای است که فعل خواستن را صرف می‌کند و باعث می‌شود که بدون وابستگی به سایر کشورها روی پای خودمان بایستیم، به همین خاطر روز مهندس را در کنار همه روزهایی که نام‌گذاری شده است، گرامی بداریم و از مهندسان دلسوز کشور تجلیل کنیم؛ بنده نیز این روز را به همه مهندسان تبریک می‌گویم و امیدوارم در همه مراحل زندگی موفق و پیروز باشند.

دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب، سرمایه‌گذاری قابل قبولی را برای پرورش مهندسان انجام می‌دهد که امیدوارم بتوانیم از این سرمایه‌گذاری‌ها به نحو احسن استفاده کنیم.