از دوئل با سعودی تا به صرف قهوه در پایتخت‌های عربی/ آیا دیوار بلند اختلافات میان ایران و عربستان تَرَک می‌خورد؟

گروه جهان خبرگزاری آنا-لاله قلی‌پور؛ وابستگی‌ها و پیوستگی‌های دوسویهٔ جمهوری اسلامی ایران و مجموعه ۲۳ کشور عرب‌زبان در موضوعات گوناگون پایه روابط کشور ما و این کشورها را شکل می‌دهد. در تقسیم بندی نوع این روابط با کشورهای عربی خاورمیانه (غرب آسیا)، می‌توان یک الگوی سه بخشی در نظر گرفت. این الگوبندی باید با توجه به نوع رابطه‌ای که این کشورها با ایران دارند، دسته بندی شود. در راستای حل معادلات پیش روی منطقه‌ای، بررسی این گروه‌بندی‌ها ضرورت دارد.

وقتی «قدرت میدان» از بغداد تا شام و از بیروت تا صنعا می‌تازد

الف) در گروه اول، کشورهایی مانند کشورهایی مانند عراق، سوریه، لبنان و یمن قرار می گیرند که دایره نفوذ سیاسی و خصوصا نظامی ایران در آنها بیشتر است.

۱) عراق: این کشور بزرگ‌ترین همسایه غربی کشورمان محسوب می‌شود و از جهات مختلف برای سیاست‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای ایران اهمیت دارد. از یک‌سو نقطه اتصال ما به سوریه و لبنان با توجه به اولویت‌های محور مقاومت است و از سوی دیگر، گروه‌های سیاسی و نظامی طرفدار ایران، نظیر حشدالشعبی نیز نفوذ فوق‌العاده‌ای در آن دارند. به همین دلایل در توسعه روابط همسایگی، عراق بیش از سایر کشورهای منطقه مورد توجه ایران است.

۲) سوریه: یکی از درخشان‌ترین عملکردهای سیاسی، نظامی جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین‌المللی، نحوه عملکردمان در سوریه همزمان با وقوع بیداری اسلامی (بهار عربی) است. ایران تمام قد و با همراهی روسیه و مجوزهای رسمی دولت سوریه به رهبری بشار اسد، اقدام به مقابله با پدیده شوم داعش کرد و در نهایت با توجه به همراهی و هماهنگی بین‌المللی موجود، این اقدامات منجر به شکست داعش در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) شدند که در این زمینه نقش ایران غیرقابل انکار است.

۳) لبنان: نگین درخشان اقدامات میدانی، سیاسی و نظامی ایران در لبنان در حزب‌الله خلاصه می‌شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره عملکرد مناسب ایران و حمایت‌های همه‌جانبه جمهوری اسلامی از جریان آزادی خواه و شیعی لبنان باعث شد تا تحرکات سیاسی در این کشور  تا حد زیادی با منویات ایران هماهنگ باشد. نکته دیگر مربوط به نزدیکی و هم مرزی این کشور با رژیم صهیونیستی است که حزب‌الله لبنان چالش‌های امنیتی فراوان و خطرناکی را برای این رژیم جعلی به وجود آورده و حقیقتا عمق استراتژیک ایران در این منطقه، بسیار قابل لمس است.

۴) یمن: کشور دیگری که ایران، حمایت‌های مادی و معنوی از آن انجام داده، یمن است. البته کشورمان با توجه به ملاحظات سیاسی به تمامی ابعاد اقدامات در این کشور اشاره نمی‌کند. اما پرواضح است که مقابله چندین ساله و شجاعانه حوثی‌های یمن با ائتلاف عربی به رهبری عربستان بدون مساعدت و همراهی جمهوری اسلامی ایران و خصوصا سپاه پاسداران امکان‌پذیر نبود.

در حال حاضر، ضرورت دارد تلاش‌های مضاعفی در همه ابعاد شامل اقدامات میدانی، نظامی و سیاسی در تعامل با این کشورها از سوی ایران صورت بگیرد و همچنین از قدرت نرم جمهوری اسلامی شامل اقدامات اجتماعی و فرهنگی نیز در این کشورها به نحو احسن استفاده شود.

اقدامات میدانی ایران در حال حاضر بسیار گسترده‌تر از اقدامات سیاست خارجی است

میزبانی از تهران به صرف قهوه تلخ عربی

ب) در گروه دوم کشورهایی مانند عمان، کویت، امارات و قطر قرار می‌گیرند. روابط ما با کشورهای گروه دوم بیشتر سیاسی و اقتصادی است و خوشبختانه با سیاست‌گذاری در نظر گرفته شده شاهد رشد این نوع ارتباطات هستیم.

۵) عمان: این کشور قبل و بعد از انقلاب اسلامی، همواره روابط بسیار مناسب و حسنه با حکومت‌های حاکم در ایران داشته است. علاوه بر اقدامات اقتصادی و فرهنگی همواره شاهد همکاری‌های سیاسی بین دو کشور در شرایط خاص و بحرانی بوده‌ایم حتی در رابطه با برجام نیز شاهد هستیم که عمان با میانجیگری همواره در راستای تأمین اهداف موردنظر جمهوری اسلامی ایران، اقدام کرده است.

بیشتر بخوانید:

• بلینکن و لاپید درباره ایران و منطقه گفت‌وگو کردند


• شریعتی: مواجه ایران با تحولات پیرامون کشور، هوشمندانه است


• سیاست خارجی بایدن در خاورمیانه چیست؟

۶) کویت: این کشور نیز همواره روابط مناسبی با جمهوری اسلامی ایران داشته است. در دوران جنگ تحمیلی، کویت با کمک‌های مالی خود به عراق، علیه ایران عمل کرد ولی پس از حمله عراق و صدام به کویت، شاهد تلاش کویت برای برقراری تعادل در ارتباط با همسایگان خود از جمله جمهوری اسلامی ایران بوده‌ایم. در حال حاضر نیز علیرغم اینکه کویت ارتباط بسیار مناسبی با سایر کشورهای عربی خصوصا عربستان دارد اما همواره دو کشور ایران و کویت تلاش می‌کنند تا ارتباط سیاسی و اقتصادی قابل قبولی داشته باشند.

۷) امارات متحده عربی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امارات همواره سیاست مناسبی با کشورمان داشته است. تنها نکته قابل نقد در مورد امارات اقدام در برقراری ارتباط با رژیم صهیونیستی است که حتی با وجود این اقدام نیز، شاهد تلاش امارات متحده برای حفظ روابط سیاسی و اقتصادی با ایران هستیم. گذر زمان باعث تصحیح سیاست امارات در خصوص کشور یمن نیز شده است. به نظر می‌رسد این تجربه تلخ در خصوص ارتباط با رژیم جعلی اسرائیل نیز تکرار خواهد شد.

۸) قطر: در حال حاضر کشورمان در گروه کشورهای دوم، بهترین ارتباط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را با کشور قطر دارد. اختلافات بین عربستان و قطر نیز باعث شده که روابط کشورهایی مثل ایران و ترکیه با این کشور خیلی سریع گسترش پیدا کند. این شرایط ایجاب می‌کند که برای برقراری ارتباط مناسب با مجموعه کشورهای عربی از این الگو و همچنین نفوذ قابل توجه قطر نهایت بهره و استفاده را ببرد. از دیگر موارد قابل توجه بین دو کشور مباحث مربوط به انرژی (نفت و گاز) است که می‌تواند در شرایط بحرانی، کارتی مناسب برای بازی در عرصه‌های منطقه‌ای باشد.

تهران-ریاض؛ دوئل یا صلح؟

ج) در گروه سوم، به تنهایی یک کشور را داریم که اتفاقا شرایط خاص و ویژه ای دارد. این کشور عربستان سعودی است که با توجه به جایگاه مذهبی، جغرافیایی و اقتصادی ویژه خود به نوعی برادر بزرگتر کشورهای عربی محسوب می‌شود. علاوه بر این در غرب آسیا نیز عربستان به همراه ایران، مهم‌ترین کشورهای منطقه هستند.

در عرصه سیاست‌های بین‌المللی نیز شاهد دیدگاه مهم سیاسی و نظریه استراتژی دوستونه در خاورمیانه هستیم که دو ستون این سیاست شامل ایران و عربستان است و جامعه بین‌الملل بر این اعتقاد است که برای برخورداری از صلح و آرامش در این منطقه چاره‌ای به غیر از اینکه روابط بین این دو کشور در حد ایده‌آل و به دور از هرگونه تنش باشد، وجود ندارد.

باید اعتراف کرد که تا حدود زیادی با مرور حوادث پیش آمده در دهه‌های اخیر، هنوز هم این دیدگاه و نظریه می‌تواند کارکرد درستی داشته باشد. به جرأت می‌توان گفت شاه کلید برقراری روابط مناسب بین ایران و کشورهای عربی در گرو برقراری ارتباط مناسب و همه جانبه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی با عربستان است.

حوزه اقتصادی، انرژی و مباحث دینی در رابطه با فصول مشترک دین اسلام می‌تواند در این میان، نقش اساسی ایفا کند. در برقراری این رابطه مستقیم و بی‌واسطه، استفاده از نفوذ و روابط کشورهای گروه دوم (کویت، عمان، قطر و امارات) به بهبود و رونق این ارتباط کمک می‌کند. هر چند کشورهای گروه اول هم می‌توانند نقش مناسب و تعیین کننده در شرایط بحرانی داشته باشند.

لزوم استفاده از قدرت نرم جمهوری اسلامی در کشورهای عربی غرب آسی ضرورت دارد

در شرایط فعلی برای بهبود اوضاع در خاورمیانه، لازم است ایران و عربستان در خصوص کشور یمن و جنگ پیش آمده، مذاکره و صلح اتخاذ کنند که این امر دور از دسترس نیست. زیرا عربستان با توجه به جایگاه ویژه خود از ارتباط و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی پرهیز کرده و در مورد آمریکا نیز بعد از روی کار آمدن بایدن و دموکرات‌ها، شرایط سیاسی بین دو کشور به سردی گراییده است.

در رابطه با بحث انرژی (نفت و گاز) عربستان قبول نکرد تا تولید نفت خود را افزایش دهد و مقرر شد تا تحت عنوان پیمان «اوپک پلاس» هماهنگی خود را با روسیه داشته باشد و حتی معامله نفت با چین را با یوآن انجام خواهد داد.

مجموعه این اتفاقات نشان می‌دهد که تا چه میزان بیش از هر بازه زمانی دیگر، امکان بهبود روابط و مصالحه با عربستان وجود دارد. دستیابی به این اهداف نه تنها دور از دسترس نیست بلکه نیازمند اتخاذ سیاست‌گذاری مناسب و قابل اجرایی است که شامل ترکیبی از امنیت ملی مناسب (با محوریت میدان) و سیاست خارجی پویا (با محوریت کاربردی) باشد.

در حال حاضر اقدامات میدانی جمهوری اسلامی ایران، بسیار گسترده‌تر و بیشتر از اقدامات سیاست خارجی است و تعادل مناسبی بین این دو برقرار نیست. لذا چاره‌ای نیست جز اینکه در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی نیز سطح اقدامات، فعالیت‌ها و برنامه ریزی‌ها همانند نحوه عملکرد در عرصه میدان باشد.

انتهای پیام/۴۱۶۷/