نقطه طلایی

جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی ایران تا به امروز، سه نوع روابط با کشورهای عربی داشته است که به صورت خوب، بد و نفوذ قابل تقسیم بندی است.

رابطه نفوذ) ایران در قبال کشورهایی مانند لبنان، عراق ، سوریه و یمن نفوذ دارد.به طور مثال نفوذ در یمن شامل حمایت از شبه نظامیان شیعه (حوثی ها) است که علیه دولت یمن کودتا کردند که به برکناری رئیس‌جمهور توسط حوثی‌ها و افزایش نمایندگان مجلس و جایگزین کردن آن با مجلس منحل‌شدهٔ پیشین بود در بهمن ماه (ژانویهٔ ۲۰۱۵ میلادی) انجامید.

نوع رابطه در عراق نیز ارتباط از راه نفوذ است و از طریق نفوذ گروه های طرفدار نظامی ایران در حالی که ادعا می شود روابط دیپلماتیک حسنه ای داریم اما در واقع عمق استراتژیکمان خوب است زیرا عراق بزرگترین همسایه غربی کشور از جهات مختلف برای سیاست های منطقه ای ایران حایز اهمیت است. جدای از عناصر اتصال دهنده فرهنگی و دینی دو کشور که اکثریت جمعیت در هر دو کشور را شیعیان تشکیل می دهند؛ به لحاظ ژئوپلیتیکی نیز، بغداد جایگاه تعیین کننده در سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران دارد. عراق نقطه اتصال ایران به سوریه و لبنان است. برای همین در توسعه روابط همسایگی، عراق بیش از سایر کشورهای منطقه مورد توجه ایران است. 

با توجه به تغییر فضای سیاست جهانی در پسا ترامپ ضمن اینکه باید گفت استراتژی فشار حداکثری ترامپ این فرضیه را در میان حاکمان سعودی و برخی دولت های کوچک عربی ایجاد کرده بود که ایران تحت فشار و انزوای شدید قرار خواهد گرفت و قدرت منطقه ای اش را به عنوان برگ برنده اصلی اش در سیاست های منطقه ای از دست خواهد داد. به  همین دلیل ، سعودی ها و حامیان منطقه ای شان در کارزار استراتژی ضد ایرانی ترامپ قرار گرفتند و همین امر باعث افزایش بی اعتمادی ها و دشمنی ها در منطقه گردید. امروز با کنار رفتن ترامپ از مسند قدرت و جایگزینی آن با رییس جمهوری که مدار و محور حرکت اش حداقل در سیاست اعلامی حقوق بشر و احترام به توافقات بین المللی گذاشته است؛ دیگر حاکمان سعودی آن پشت گرمی گذشته را احساس نمی کنند. سرگشتگی و اضطراب حاکمان سعودی طی ماه های اخیر ناظر به همین امر است که تصور دارند که در دوره آمریکای بایدن به خاطر رفتار های ضد حقوق بشری موارد مواخذه و تنبیه قرار خواهند گرفت. 

این موضوع با کلید خوردن مذاکرات برجامی بیشتر شدت یافت. استراتژی اعلامی بایدن مبنی بر بازگشت به برجام و رفع تحریم های ناسازگار با توافق برجام، بر واهمه سعودی ها افزوده است. مجموع این شرایط بستر را برای روند عادی سازی و حداقل تبدیل روابط دو کشور از فضای خصمانه مطلق به رقابت فراهم ساخته است. طبیعی است که در این عرصه، عراق به عنوان کشوری بزرگ ظرفیت و توان میانجیگری بالایی در رفع سوء تفاهمات و اعتماد سازی دارد. باید در نظر داشت که تلاش های عراق در ایجاد روابط سیاسی میان ایران و عربستان به نفع همه کشورهای منطقه و من جمله خود عراق است. عراق دنبال توازن بخشی در سیاست خارجی اش است و این رویکرد را دنبال می کند که از تمام ظرفیت های منطقه ای برای توسعه و بازیابی ثبات اش استفاده کند. دراین بستر گشایش روابط سیاسی میان تهران و ریاض می تواند ظرفیتی جدید به عراق در رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی اش اعطا نماید. امید این است که ندای صلح طلبانه جمهوری اسلامی ایران مورد توجه جدی قدرتهای منطقه ای و به خصوص عربستان قرار گیرد و این کشور پذیرای این واقعیت باشد که از تنش های منطقه ای، صرفا بازیگران بیرونی سود می جویند و قربانی اصلی اش مردمان عادی در منطقه است.

روابط خوب) کشورهای عربی که رابطه خوبی با ایران دارند شامل کویت، عمان، قطر و حتی امارات هستند. حتی با وجود اتینکه کویت گرایش به عربستان سعودی دارد اما رابطه حسنه ای با ایران دارد و با نادیده گرفتن موضع عربستان سعودی در قبال برجام موضعی مستقل را اتخاذ کرد که نشان داد علیرغم روابط نزدیکی با عربستان سعودی دارد می خواهد روابط خود با ایران را نیز حفظ کند. کویت در اکثر موارد تلاش کرده تا روابط متوازن با همسایگان خود داشته باشد. کویت از ابزار میانجی‌گری در سیاست خارجی خود استفاده می‌کند. از جمله در تلاش برای پایان دادن جنگ در یمن بوده است. 

کشورهایی همچون عمان، امارات، کویت، عراق و قطر در بسیاری از اوقات در نقش میانجیگری در بهبود روابط ایران و عربستان قرار گرفتندتعامل سیاسی که روابط را با اکثر کشورها شود. سلطان نشین عمان و امیر نشین قطر، اگر بخواهیم روابط را با مصر خوب کنیم با عربستان خوب کنیم اولویت با افقدام سیاسی است و نه نظامی .

روابط بد) عربستان سرلیست این گروه از کشورهای عربی محسوب می شود علاوه بر آن شامل 18 کشور آفریقایی مانند مصر، لیبی، الجزایر، سودان، اتیوپی و نیز مالی و نیجریه و سنگال (که عربی نیست)، است. لازمه داشتن روابط خوب با کشورهای افریقایی در و کلید آن ایجاد روابط خوب ایران با مصر است.

.....

بدترین روابط در این گروه مربوط به رابطه با عربستان است.

مذاکرات مستقیم به شکست انجامید.