تأمین منافع ملی اصل محوری در روابط بین‌الملل/ رسانه‌ای نشدن مذاکرات ایران و عربستان به دلیل هیجانی نکردن فضای جامعه بود

به گزارش گروه جهان خبرگزاری آنا، یکی از مواردی که دولت سیزدهم از شروع کار خود در اولویت قرار داد، ارسال این پالس به همسایگان بود که رویکرد دستگاه دیپلماسی ایران تغییر کرده و تهران خواستار رفع تنش با همسایگان است. در همین راستا، امارات سریعاً وارد فاز گفت‌وگو با ایران شد و مذاکراتی بین ایران و عربستان نیز در کشورهای ثالث شکل گرفت.

شکی نیست که بررسی بازگشت این دو کشور به سبد دیپلماسی ایران از لنز دوربین رسانه بسیار مهم باشد و درست به همین دلیل است که پرداختن به آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد.

بدون شک عرصه روابط بین‌الملل، عرصه کسب منافع برای کشورهاست. کشورها با بازیگری در عرصه روابط بین‌الملل، تلاش می‌کنند با در پیش گرفتن الگوهای دوستی و دشمنی، منافع خود را حداکثری کنند. بنابراین در این فضا است که گفته می‌شود هیچ الگوی دوستی و هیچ الگوی دشمنی در دنیا، پایدار نیست بلکه منافع کشورها، سازنده این الگوهای دوستی و دشمنی است. به‌عنوان‌مثال در جریان جنگ جهانی دوم، علی‌رغم مشکلات ماهیتی آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی، این دو کشور برای دفع خطر نازیسم، همراه و هم‌پوشان شدند و بعدازآنکه تامین منافع آن‌ها در از بین بردن شر نازیسم خاتمه یافت، آن الگوی دوستی به فضای سابق یعنی تنش و الگوی دشمنی بازگشت.

تقویت صلح و ثبات منطقه درگرو ادامه سیاست گسترش روابط دوستانه با همسایگان

در خصوص روابط ایران با دو همسایه جنوبی خود یعنی عربستان سعودی و امارات هم به‌مانند دیگر مناطق دنیا، اصل تعارض منافع بیان‌کننده سطح روابط دوجانبه بوده است.

با روی کار آمدن نظام اسلامی در جغرافیای ایران و گفتمان مطرح‌شده از سوی نظام تازه تأسیس در ایران، عربستان جایگاه ام‌القرایی خود در دنیای اسلام را درخطر دید و همین تعارض منافع بین دو کشور عربستان و ایران برای جایگاه ام‌القرایی دنیای اسلام زمینه تنش‌های بسیاری را فراهم کرد. کشتار حجاج ایرانی در سال ۱۳۶۶ و وقوع فاجعه منا در سال ۱۳۹۴ را شاید بتوان اوج تقابل این دو بازیگر بزرگ دنیای اسلام دانست. اما شاید چیزی که تیره‌تر شدن روابط تهران و ریاض را رقم زد، انعقاد توافق هسته‌ای با غرب موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ بود. برجام این تصور را ایجاد کرد ایران مشکلاتش با غرب را حل کرده است و قدرت بیشتری نسبت به قبل خواهد یافت و نیز جایگاه منطقه‌ای عربستان پس‌ازاین توافق بسیار تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت.

عدم توجیه کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس در فضای پسابرجام ۲۰۱۵، هم زمینه عدم انتفاع صحیح ایران از این توافق را فراهم کرد و هم زمینه طرح‌های قلابی چون طرح صلح ابراهیم و غلتیدن اعراب حاشیه خلیج‌فارس به دامن رژیم صهیونیستی را رقم زد

از سوی دیگر، دولت وقت ایران نیز تلاشی برای توجیه این توافق و نگرانی زدایی از عربستان صورت نداد. همین موضوع سبب شد تا مقامات ریاض با روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا، دلارهای نفتی خود را روانه واشنگتن کرده تا امنیت خود را از آمریکای ترامپ بخواهند و به‌جرئت هم می‌توان گفت یکی از عوامل محرک ترامپ برای خروج از برجام، فشار و دلارهای نفتی عربستان سعودی بود.

بیشتر بخوانید:

ایران گفت‌وگوها با عربستان را تعلیق کرد

عربستان نگران نیروگاه اتمی بوشهر شد

واکنش وزارت خارجه به اتهامات وزرای خارجه اتحادیه عرب علیه ایران

رایزنی سران مصر و عربستان در خصوص ایران

لازم به ذکر است که عربستان در این فضا بود که جنگ یمن را نیز آغاز کرد و برای نشان دادن جایگاهش در منطقه و حمایت از قدرت‌های نزدیک به خود که تحت فشار اعتراضات مردمی و روی کار آمدن گروه‌های نزدیک به ایران قرار داشتند، تلاش کرد فوراً با حمله به یمن، اقتدار منطقه‌ای خود را به رخ ایران و کشورهای دیگر در منطقه بکشد که البته در باتلاق یمن گرفتار شد. در جنگ یمن، ریاض تلاش کرد امارات را نیز درگیر و با اهدافش همسو کند و در این شرایط بود که روابط سیاسی ایران با عربستان و امارات تیره شد.

دور شدن از فضای هیجانی و ایدئولوژیک در پرداختن رسانه‌ای به چالش‌های منطقه‌ای به‌خصوص بین ایران و عربستان و امارات، زمینه فهم درست طرفین از منافع یکدیگر و همچنین کاهش تعارض منافع را فراهم می‌کند

اما با روی کار آمدن جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در سال ۲۰۲۱، ریاض به این جمع‌بندی رسید که بایدن برای احیای برجام تلاش خواهد کرد. در چنین شرایطی این پیام به تهران و ریاض منتقل شد که برای رفع تنش بین خود تلاش کنند. این موضوع برای ریاض و تهران سودمند بود زیرا هم ایران به احیای برجام نزدیک می‌شد و هم ریاض می‌توانست از باتلاق یمن خارج شود. تحت این شرایط، ریاض و تهران مذاکراتی را ابتدا به‌صورت محرمانه و سپس به صورت علنی در دستور کار قرار دادند تا بتوانند الگوی دشمنی را تا حد امکان به الگوی خنثی و سپس الگوی دوستی تغییر دهند. هم‌زمان با ریاض، امارات هم در سطوح و به بهانه‌های مختلف تلاش کرد به تهران نزدیک شود. با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران و در پیش گرفته شدن الگوی «اول همسایگان» رفع تنش با محیط پیرامونی ایران در دستور کار قرار گرفت و در این شرایط بود که مذاکرات با دو همسایه حاشیه خلیج‌فارس به‌صورت جدی‌تری دنبال شد.

در فضای پسابرجام، تنش‌زدایی با همسایگان اولویت چندم سیاست خارجی شد

این تغییر فضای دیپلماسی در ایران، البته آورده‌هایی هم داشت و بر روند دیپلماسی بین‌المللی ایران نیز مؤثر بود. تا پیش از اخذ چنین راهبردی از سوی تهران، ریاض در کنار تل‌آویو، مخالفت جدی برای احیای برجام داشتند اما با مذاکرات صورت گرفته، ریاض به‌شرط آنکه دغدغه امنیتی این کشور برطرف شود، احیای برجام را قابل‌قبول دانست. در همین راستا بود که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران هر از چند گاهی با حضور در کشورهای میانجیگر منطقه چون عمان، روند پیشرفت مذاکرات را به همسایگان حاشیه خلیج‌فارس اطلاع می‌داد.

همان‌طور که در ابتدا ذکر شد، کشورها درصحنه روابط بین‌الملل بر اساس منافع خود، تلاش می‌کنند که الگوهای دوستی، دشمنی و یا خنثی را در پیش بگیرند. ایران و عربستان سعودی و به تبعیت از ریاض، امارات هم به دلیل داشتن منافع مشترک و البته متعارض فراوان با یکدیگر، قطعاً در برخی موارد دچار الگوهای متناقض دوستی و دشمنی می‌شوند. لذا پرداختن صحیح و به‌دوراز هیجان به روابط دو کشور و غیر ایدئولوژیک کردن این رقابت‌های منطقه‌ای و تنش زدایی از روابط تهران با دو کشور عربستان و امارات، سبب تلطیف بیشتر فضای منطقه‌ و روابط دوجانبه با این بازیگران خواهد شد.

متأسفانه باید به‌صراحت گفت که عدم توجیه اعراب حاشیه خلیج‌فارس در فضای پسابرجام ۲۰۱۵، هم زمینه عدم انتفاع صحیح ایران از این توافق را فراهم کرد و هم زمینه طرح‌های قلابی چون طرح صلح ابراهیم و غلتیدن اعراب حاشیه خلیج‌فارس به دامن رژیم صهیونیستی را رقم زد. خلیج‌فارس در لایه اول همسایگی ایران تعریف می‌شود و قطعاً حضور رژیم صهیونیستی که دشمن ماهوی جمهوری اسلامی ایران است، سبب دغدغه فکری و تنش‌های بسیار و صدالبته تغییر نظم امنیتی سنتی در این منطقه خواهد شد.

دور شدن از فضای هیجانی و ایدئولوژیک در پرداختن رسانه‌ای به چالش‌های منطقه‌ای به‌خصوص بین ایران و عربستان و امارات، زمینه فهم درست طرفین از منافع یکدیگر و همچنین کاهش تعارض منافع را فراهم می‌کند.

انتهای پیام/۴۱۵۵/