آینده‌پژوهی-۲۷؛
واکاوی نقش «آینده‌پژوهی» در سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی/ وقتی دانشگاه با تغییرات محیطی سازگار می‌شود
سازگاری با محیط و جامعه راهبرد امروز دانشگاه استهمگام بودن با تغییرات محیطی به‌عنوان بخشی از رویکرد دانشگاه‌ها تلقی می‌شود در این میان ابلاغ سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به چرخش‌های تحول‌آفرین، راهبردها و محورهای آن، نشان از همگامی این دانشگاه با نیازهای روز و حل مسائل جامعه دارد.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا - لاله قلی‌پور؛ آینده‌پژوهی در حقیقت دانش و علم شکل بخشیدن به آینده به‌گونه‌ای آگاهانه، فعالانه و پیش‌دستانه است. همان دانش و علمی که می‌تواند آرمان‌ها، اهداف و امیدهای یک فرد، سازمان یا ملت را بارور سازد. آینده‌پژوهی یک فناوری است، چون بر پایه مجموعه‌ای از فن‌های علمی و تجربی استوار است و می‌تواند در حل‌وفصل مسائل پیچیده جامعه و همچنین در ساختن آینده به کار آید.
پس از ابلاغ بیانیه گام دوم انقلاب توسط مقام معظم رهبری، دانشگاه آزاد اسلامی برنامه‌ریزی تحولی خود را آغاز کرد که نتیجه آن تهیه و تدوین سند تحول و تعالی این دانشگاه بود. این برنامه اهداف و چشم‌اندازهای دانشگاه را برای تبدیل‌شدن به دانشگاه مسئله محور و کارآفرین محقق خواهد کرد. مهارت افزایی در دانشجویان و کارآفرینی در راستای حل مسائل شهرها، استانها و در نهایت کشور، دغدغه‌ای است که با حضور دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در رأس مدیریت این دانشگاه و معاونان آن به یکی از مأموریت‌های اصلی این نهاد علمی تبدیل شده و با سهم ۴۰ درصدی این دانشگاه در آموزش عالی با جدیت پیگیری می‌شود.
در این زمینه محمد صالحی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در مقاله «ارائه مدل آینده‌پژوهی جهت ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی» بر ضرورت ارائه طرحی جامع برای توسعه رشته آینده‌پژوهی و ایجاد دوره‌های مختلف آینده‌پژوهی در دانشگاه تأکید دارد.
ضرورت تهیه طرحی برای توسعه رشته آینده‌پژوهی در دانشگاه‌ها
نویسنده مقاله در مقدمه با اشاره به اینکه دانشگاه‌های هر کشور باید سعی کنند تولیدات علمی خود را با بهترین کیفیت ارائه دهند، می‌گوید: «این عملکردهای پژوهشی و تولید اطلاعات علمی بیشتر به‌صورت منابع اطلاعاتی ارائه می‌شوند.» وی در ادامه معتقد است: «از طرفی اثربخشی نظام آموزشی همراه با رشد پژوهش‌های هر کشور ازجمله شاخص‌های سنجش توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود؛ زیرا نظام‌های آموزشی، برای تحقق شایسته اهداف خود باید بتواند ضمن شناسایی این تحولات و برنامه‌ریزی برای مواجهه با آن‌ها، دانشجویان را نیز به دانش و مهارت‌هایی مجهز کند و تحولات و مسائل آینده را شناسایی کنند و برای آن آماده شوند» زیرا به باور این پژوهشگر «اولین و مهم‌ترین وظیفه نظام آموزشی، آماده‌سازی دانشجویان برای نیازها، چالش‌ها و تقاضاهای آینده است؛ بنابراین یکی از وظایف دانشگاه‌ها، توانمندی دانشجویان در عرصه‌های مختلف ازجمله شناخت آینده یا آینده‌پژوهی است.»
امکانات لازم برای بسترسازی فرهنگی آینده‌نگرانه در دانشگاه آزاد اسلامی فراهم شود
به گفته صالحی، مهم‌ترین چالش نظام آموزش عالی در حوزه آینده‌پژوهی، ناآگاهی و ضعف بینش نخبگان جامعه نسبت به این موضوع است و می‌افزاید: «این مسئله، ضرورت توجه به بحث آموزش نیروی انسانی کارآمد و متخصص در این حوزه را در کشور مشخص می‌کند. بر این اساس، ضروری است تا هر چه سریع‌تر، طرحی جامع برای توسعه رشته آینده‌پژوهی و ایجاد دوره‌های مختلف آینده‌پژوهی، با همکاری وزارت علوم، پژوهشگاه‌های فعال و مؤسسات آینده‌پژوهی کشور تهیه شود.»
دانشگاه آزاد اسلامی پرچمدار توسعه رشته «آینده‌پژوهی»
ازنظر نویسنده، آینده‌پژوهی اصولاً دارای دو بُعد (سازمانی و عملکردی) است و عنوان می‌کند: «بُعد سازمانی دارای شِش مؤلفه (خلق چشم‌انداز راهبردی، بهبود اتحاد و توافق، فشار عملکرد در پژوهش، میل به تغییر، سازگاری با محیط، کشف روندهای گذشته پژوهش) و بُعد عملکردی دارای شِش مؤلفه (کاربرد دانش در پژوهش، پاسخگویی به نیازهای پژوهشی، استعدادیابی پژوهشی، سرنوشت مشترک در پژوهش، روحیه و حمایت پژوهشی، شناسایی فرصت‌های بازار) است. تأثیر همه ابعاد و مؤلفه‌ها بر آینده‌پژوهی تأیید شد. در بین ابعاد آینده‌پژوهی، بعد سازمانی دارای تأثیر بیشتر و بعد عملکردی دارای تأثیر کمتر است.»
بیشتر بخوانید:
- دانشگاه آزاد اسلامی با اجرای سند تحول و تعالی الگوی سرآمد آموزش عالی می‌شود/ پیاده‌سازی آرمان‌های انقلاب در دانشگاه
- تغییر فرهنگ سازمانی دانشگاه آزاد اسلامی با اجرای «سند تحول و تعالی»/ وقتی رفع نیازهای روز جامعه در اولویت قرار می‌گیرد
- مختصات دانشگاه سازگارشونده با محیط و جامعه چیست؟
به باور این پژوهشگر «نظام آموزشی ازجمله دانشگاه‌ها باید مبتنی بر آینده‌نگری باشند تا بتوانند برونداد مفیدی ارائه دهند زیرا بدون بهره‌گیری از اصل آینده‌پژوهی، بسیاری از فرصت‌های خود را بدون ارائه دستاورد قابل‌عرضه‌ای از دست خواهند داد.» وی نتیجه می‌گیرد: «دانشگاه‌ها باید در آینده‌پژوهی به ابعاد آن به‌ویژه به بعد سازمانی توجه ویژه‌ای کنند زیرا خلق چشم‌انداز راهبردی، بهبود اتحاد و توافق، فشار عملکرد در پژوهش، میل به تغییر، سازگاری با محیط، کشف روندهای گذشته پژوهش از ابعاد سازمانی آینده‌پژوهی هستند و این ابعاد در آینده‌پژوهی تأثیر بسزایی دارند.»
لذا وی پیشنهاد می‌کند: «همگام بودن با تغییرات محیطی به‌عنوان بخشی از راهبرد پژوهشی دانشگاه‌ها تلقی شود؛ عملکرد فردی و سازمانی در دانشگاه‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد تا از این طریق مدیران به ضعف‌ها و تهدیدات سازمانی پی ببرند؛ ریسک‌های فعلی و بالقوه که مانع موفقیت‌های پژوهشی در دانشگاه می‌شوند را شناسایی کنند؛ راهبردهای پژوهشی در دانشگاه موردبازنگری قرار گیرند؛ مسئولان دانشگاه، مدیران آینده‌نگر و منابع انسانی متخصص و خلاق را شناسایی و جذب کنند و اهداف و رسالت‌های دانشگاه در پژوهش به‌صورت ساده و شفاف طراحی شود.»
از یافته‌های این مقاله این است که؛ فعالیت‌های پژوهشی دارای ۷ مؤلفه (چاپ مقالات، تعداد مجلات علمی، شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک فناوری، مراکز رشد، هسته‌های فناوری، فن بازار) هستند. تحقیق صالحی تأثیر همه مؤلفه‌ها بر فعالیت‌های پژوهشی تأیید می‌کند. در بین مؤلفه‌های فعالیت‌های پژوهشی، هسته‌های فناوری دارای تأثیر بیشتر و مؤلفه چاپ مقالات دارای کمترین تأثیر را دارد. نویسنده می‌گوید: «هسته‌های فناوری امکان تولید ثروت یا درآمد را از طریق تجاری کردن ایده فراهم می‌آورد که این امر تأثیر بیشتری بر فعالیت‌های پژوهشی دارد.»
افزایش توانمندی دانشجویان در عرصه‌های مختلف ازجمله شناخت آینده یا آینده‌پژوهی از وظایف دانشگاه‌ها است
این استاد دانشگاه در ادامه پیشنهاد می‌دهد: «دانشگاه با به‌کارگیری نتایج حاصل از آینده‌پژوهی موجب آموزش علمی و مهارتی، هسته‌های فناور شود، دانشگاه با به‌کارگیری نتایج حاصل از آینده‌پژوهی موجب تشکیل و توسعه هسته‌های فناوری شود؛ نتایج آزمون معادلات ساختاری نشان داد که آینده‌پژوهی در ارتقای فعالیت‌های پژوهشی تأثیر معناداری دارد و مدل ارائه‌شده دارای برازش مناسب است در تبیین این یافته می‌توان گفت که؛ موضوع اصلی آینده‌پژوهی در آموزش عالی، شناسایی نظام‌مند نیروها و پیشران‌های تغییر، فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از تغییرات، طراحی چشم‌انداز و آینده مطلوب برای آموزش عالی و دانشگاه اثربخش و طراحی راهبردها و اقدام‌های مؤثر برای دستیابی به آینده مطلوب است.»
وی با بیان اینکه آینده‌پژوهی که از آن به‌عنوان یک علم تمدن‌ساز یاد می‌شود، گونه‌ای از علوم نرم است که مغز این خانواده را علوم و فناوری‌ها تشکیل می‌دهد، می‌افزاید: «درواقع یکی از چندین کارکرد ارزشمند آینده‌پژوهی، مدیریت حوزه‌های علم و جهت‌دهی هوشمندانه به مطالعات و پژوهش‌های سایر حوزه‌های علمی است یا آینده‌پژوهی می‌تواند بر فعالیت‌های پژوهشی تأثیرگذار باشد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود کارگاه‌های آموزشی، گردهمایی‌ها و همایش‌ها برای آشنایی مدیران و اعضای هیئت‌علمی با آینده‌پژوهی برگزار شود به‌منظور آماده‌سازی و ایجاد امکانات لازم در زمینهٔ آینده‌پژوهی بسترسازی فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی به‌طور رسمی به عمل آید و دانشگاه‌ها به تجهیزات فناوری، پایگاهی اطلاعاتی و امکانات مالی کافی مجهز شوند. همچنین جایگاه آینده‌پژوهی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی شفاف و نهادینه شود و مدیران و مسئولان دانشگاه، ساختارها و فرصت‌های یادگیری منعطف، مجازی و مادام‌العمر در دانشگاه ایجاد کنند.»
نویسنده مقاله در پایان با توجه به یافته‌های پژوهش، پیشنهاد می‌کند که «مسئولان و متصدیان دانشگاه‌های آزاد اسلامی با برنامه‌ریزی‌های علمی و منسجم نسبت به ارتقای آینده‌پژوهی در دانشگاه همت گمارند.» در نهایت با انجام کارهای پژوهشی آینده‌پژوهانه متعدد زمینه تحقق و عملیاتی شدن سند تحول و تعالی دانشگاه با همراهی جامعه فرهیختگانی و دانشگاهی فراهم شود.
انتهای پیام/۴۱۶۷/
انتهای پیام/
