عاشقانه آرام دکتر قلابی برای امام رضا (ع) در فیلم «شب» / فیلمی که چهار سال اکران نشد و شکیبایی نسخه نهایی آن را ندید

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، اکثر آثار شاخص سینمایی و تلویزیونی، لحظاتی دارند که مخاطبشان را در حال تماشا میخکوب می‌کنند. صحنه‌هایی که نه فقط چند ساعت پس از اتمام فیلم که تا سال‌ها بعد در گوشه ذهن تماشاگران آن اثر قلاب می‌شود و ناخودآگاهش بارها و بارها آن صحنه را مرور می‌کند. حال این صحنه می‌تواند سکانسی باشد که قهرمان داستان مهم‌ترین کارِ خود در فیلم را انجام می‌دهد و مخاطبش را به اوج می‌برد، یا سکانسی که یکی از شخصیت‌های فرعی و مکمل قصه آن را خلق می‌کند و باعث مانایی‌اش می‌شود.

در چند دهه گذشته، فیلم‌ها و سریال‌های فراوانی در کشور ما به نمایش درآمده که بسیاری از آن‌ها، در دسته آثار شاخص قرار می‌گیرند. فیلم‌هایی که با دیدنشان ذوق‌زده شدیم، اشک ریختیم، خندیدیم و ساعاتی را با آن‌ها زندگی کردیم. در اکثر فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران، سکانس‌های ماندگاری وجود دارد، سکانس‌هایی که حتی از خود فیلم هم فراتر رفتند و بدمان نمی‌آید حتی با وجود چند بار دیدنشان، برای یک‌بار دیگر هم همه کارها را کنار بگذاریم و به تماشای این صحنه بنشینیم. چند هفته‌ای است که با هم مروری داریم بر «سکانس‌های ماندگار» تاریخ سینمای ایران، سکانس‌هایی که دیدنشان ما را یاد روزهای خوب سینما می‌اندازد.

شناسنامه فیلم

شب

کارگردان: رسول صدرعاملی
تهیه‌کننده: سید کمال طباطبایی
سال ساخت: ۱۳۸۶
بازیگران: عزت‌الله انتظامی، خسرو شکیبایی، امین حیایی.
مهم‌ترین جوایز: نامزدی در دو بخش بهترین بازیگر مرد و بهترین موسیقی بیست‌وششمین جشنواره فیلم فجر. برنده شدن سیمرغ بلورین جشنواره در بخش بهترین بازیگر برای امین حیایی. جایزه بهترین فیلم از جشنواره مذهب در ایتالیا.
فروش گیشه: ۱۱۱ میلیون تومان

شرح سکانس

قصه فیلم «شب» داستان گروهبان جوانی (امین حیایی) است که باید یک مجرم را به منطقه‌ای سردسیر ببرد، اما از آنجایی که دیر به قطار می‌رسند، مجبور می‌شوند یک شب را در شهر مشهد بمانند. در این سکانس سید (خسرو شکیبایی) بعدازاینکه گروهبان به حمام می‌رود، به اتاق او وارد می‌شود تا با مجرمی که با دستبند به تخت بسته‌شده (عزت‌الله انتظامی) گفت‌وگو کند، مجرمی که ادعا می‌کند که پزشک است و اشتباهاً دستگیر شده است و سر از مشهد درآورده. سید باور نمی‌کند و به دنبال دلیل بازداشت یک پزشک است که مجرم سعی می‌کند با گفتن جملاتی همچون «از معلم و وزیر و وکیل و رئیس‌جمهور هم شکایت می‌شه» این اتفاق را توجیه کند.

وی بعد از ذکر دلایلش سعی می‌کند سید را با خود همراه کرده کاری کند که نظراتش را بپذیرد. «شما رو به خدا نگاه کن، می‌گم آقا تو که مارو آوردی اینجا (مشهد)، اجازه بده من برم حرم یه زیارتی بکنم. یا نه، تو که رفتی حموم، پنجره رو وا کن، بذار ما گنبد و گلدسته رو ببینیم. این مسلمونیه؟ آیا من حق دارم روز قیامت دامن حضرت رضا (ع) رو بگیرم؟ بگم یا امام رضا... این مسلمونیه واقعاً؟ این مسلمونیه؟» بعد از این جملات سید که تا حدود زیادی با او همراه شده، تصمیم می‌گیرد با جابه‌جا کردن تخت خواب، حداقل کاری کند که دکتر از پنجره مسافرخانه، گلدسته‌های حرم امام رضا را ببیند. بعد از این اتفاق و در ادامه سکانس، دیالوگ‌های احساسی دکتر فضا را کاملاً در بر می‌گیرد، دیالوگ‌هایی در رابطه با اینکه او سال‌ها پیش به مادرش قول داده بود که با هم به زیارت امام رضا بیایند و حالا که به تنهایی آمده، دل مادرش را شکسته است. تنها خواسته مادر هم حالا تهیه خلعت (کفن) از مشهد و طواف دادنش دور حرم است. این گفت‌وگو تا جایی پیش می‌رود که حتی سید که حالا کاملاً منقلب شده پا پیش می‌گذارد تا ضامن شود که دکتر حداقل به زیارت برود.

چرا این سکانس مهم است؟

اصولاً سکانس‌هایی که با حضور دو بازیگر بزرگ سینما در فیلم‌های مختلف شکل می‌گیرد، سکانس‌های مهم و خوش‌ساختی از آب درمی‌آید که نمونه‌های زیادی از آن را در پرونده «سکانس ماندگار» نیز دیده‌ایم. این صحنه از فیلم «شب» نیز پیرو همین قاعده است. عزت‌الله انتظامی و خسرو شکیبایی دو نفر از بزرگترین بازیگران تاریخ سینمای ایران هستند که روی هم رفته جوایز و افتخارات زیادی هم کسب کرده‌اند و بسیاری از آثاری که در آن‌ها نقش‌آفرینی کرده‌اند، در زمره بهترین فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی قرار دارند. در این سکانس هم این دو بازیگر به خوبی بُعد احساسی مورد نظر رسول صدرعاملی را به تصویر می‌کشند و مخاطب را با اثر همراه می‌کنند.

بیشتر بخوانید:

آن دم که عبدالعظیم (ع) «مسافر ری شد»
جنون آنی قاتل در «شبی که ماه کامل شد»
التهاب و استرس در سکانس تاریخی «درباره الی»
علی در «بچه‌های آسمان»، قهرمانی که دوست داشت سوم شود
تصویر واقعی جنگ در «تنگه ابوقریب»
«آژانس شیشه‌ای»؛ دوئل نفس‌گیر و جذاب حاج کاظم و سلحشور

جایگاه فیلم در سینمای ایران

فیلم «شب» اولین فیلم از مجموعه سه‌گانه «زائر» است. مجموعه‌ای که در ادامه با فیلم‌های «هر شب تنهایی» و «در انتظار معجزه» کامل شد. یکی از ویژگی‌های اصلی این فیلم تیم تولید فوق‌العاده آن است و گروهی از بهترین‌های سینمای ایران در پشت دوربین و مقابل آن «شب» را تولید و اکران کردند. طرح اصلی و اولیه این فیلم از اصغر فرهادی است، کارگردانی که در آن سال‌ها هنوز وجهه بین‌المللی امروزش را به دست نیاورده بود و در کارنامه هنری‌اش به‌عنوان کارگردان فیلم‌هایی همچون «رقص در غبار»، «شهر زیبا» و «چهارشنبه‌سوری» را داشت. فیلمنامه «شب» را نیز مرحوم کامبوزیا پرتوی به رشته تحریر درآورده است، هنرمندی که در زمینه فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی ید طولایی داشت و با رسول صدرعاملی هم پیش از این در فیلم خوش ساخت «من ترانه ۱۵ سال دارم» به‌عنوان نویسنده فیلمنامه همکاری داشت.

رسول صدرعاملی که به‌عنوان کارگردان این فیلم را ساخته نیز از آن نام‌هایی است که نمی‌توان به‌سادگی از کنار نامش گذشت. کارگردان مطرحی که پیش از این آثار با فیلم‌هایی همچون «گل‌های داودی»، «دختری با کفش‌های کتانی»، «من ترانه ۱۵ سال دارم» و... برای خود اسم و رسمی در سینما به هم زده بود و با ساخت سه‌گانه زائر، وجهه دیگری از هنر کارگردانی و فیلمسازی خود را به تصویر کشید.

بیشتر بخوانید:

بازی دیدنی از اسطوره‌هایی که ستاره‌های «شیر سنگی» بودند
«دزد عروسک‌ها» رنگارنگ، ترسناک و صمیمی
سرک کشیدن به «ضیافت» خوش رنگ و لعاب دهه هفتادی
سوژه جذاب «عروس آتش» برای مبارزه با رسم و رسوم عشیره‌ای
«دوئل»؛ وقتی شرورهای قصه برای بخشیدن «زینال» به میدان می‌آیند
«بی‌پولی» کمدی سیاه نعمت‌الله که در سینمای اجتماعی ماندنی شد

بازیگران بزرگ و بازی‌های خوب

در مقابل دوربین هم سه نفر از بهترین بازیگران سینمای ایران، نقش‌های اصلی این فیلم را ایفا کرده‌اند. امین حیایی، بازیگر نقش گروهبان که برای بازی در این نقش مورد تقدیر جشنواره فیلم فجر هم قرار گرفت و نخستین سیمرغ بازیگری‌اش را دشت کرد، در این فیلم به‌خوبی بازی کرده است. استرس‌های یک سرباز برای جلوگیری از فرار کردن مجرم و تمام چالش‌های اعتقادی – انسانی که به آن درگیر است، به‌خوبی در بازی حیایی هویدا است. نکته جالب توجه اینجاست که حیایی این فیلم را دقیقاً در زمانی بازی کرد که با انبوهی از نقش‌های کمدی محاصره شده بود و او را معمولاً در فیلم‌های این ژانر می‌دیدیم، فیلم‌هایی که البته بسیاری از آن‌ها آثار شاخصی هم نبودند. او با بازی در «شب» بار دیگر توانایی‌های بازیگری خود را به رخ کشید.

نقش مقابل حیایی در این فیلم را عزت‌الله انتظامی بازی می‌کرد، بازیگر توانمندی که طبق معمول در این نقش نیز خوش درخشیده و بازی خوبی از خود به نمایش گذاشته است. مرحوم انتظامی از آن دست بازیگرانی است که فیلم بد یا نقش ضعیف در کارنامه هنری‌اش بسیار کم است و در اکثر فیلم‌هایی که حضور داشته، توانسته خودی نشان بدهد. نقش مهم دیگر این فیلم را هم مرحوم خسرو شکیبایی ایفا کرده است، بازیگر نام‌آشنایی که «شب» یکی از آخرین فیلم‌های کارنامه هنری او محسوب می‌شود و با وجود اینکه یک سال پیش از درگذشتش در آن بازی کرد، اما سه سال پس از فوت او، این فیلم به اکران عمومی رسید. مرحوم شکیبایی در این اثر نقش «سید» را بازی می‌کند، شخصیتی که از میانه‌های داستان به اثر اضافه و به‌مرور به یکی از شخصیت‌های محوری قصه تبدیل می‌شود.

فیلم «شب» با وجود گروه بزرگ و خوش‌نام تولیدش اما در اکران عمومی موفق نبود که البته آن هم دلایل متعددی داشت. از سوژه خاص آن که با حال و هوای فیلم‌های گیشه‌پسند در آن سال‌ها فاصله داشت گرفته تا تأخیر عجیب‌وغریب در اکران و توقیف شدن چهار ساله پروژه. «شب» با وجود اینکه اولین اثر از سه‌گانه رسول صدرعاملی در رابطه با زائران حرم امام رضا (ع) بود، اما به دلایلی که هیچ وقت به طور شفاف اعلام نشد، چهار سال پشت سد اکران ماند و پس از ساخت و اکران دو فیلم دیگر، به نمایش درآمد. قطعاً اگر این فیلم در همان زمان خود به روی پرده سینماها می‌رفت، به دلیل اینکه در جشنواره فجر سیمرغ بهترین بازیگر را به دست آورده بود و از آخرین فیلم‌های مرحوم شکیبایی هم محسوب می‌شد، می‌توانست با اقبال عمومی بیشتری هم مواجه شود. اما این اتفاق نیفتاد و در نهایت این فیلم که در زمستان ۹۰ و بهار ۹۱ اکران شد، به اندازه‌ای که از آن انتظار می‌رفت در فروش گیشه موفق عمل نکرد.

در ادامه می‌توانید بخش‌هایی از سکانس رودررو شدن سید و دکتر در فیلم «شب» را ببینید.

انتهای پیام/۴۱۷۳/پ