کمیته منطقه‌ای آب برای حل بحران ایلیسو تشکیل شود/ سوءاستفاده ترکیه از مسئله جغرافیا به‌عنوان اهرم قدرت

گروه جهان خبرگزاری آنا - روح‌الله قاسمیان؛ بر اساس اعلام سازمان هواشناسی جهانی تا سال ۲۰۲۵ نزدیک به ۷۰ درصد از جمعیت جهان با معضل کمبود منابع آب مواجه خواهند شد. در این میان یکی از مواردی که در چند سال آینده احتمالاً با جنگ بر سر آب مواجه خواهد شد، پروژه‌های سدسازی ترکیه موسوم به «گاپ» بر سر رود دجله و فرات است که موجب کمبود سهم آب عراق و سوریه شده و همین موضوع آسیب‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای را هم در ایران رقم خواهد زد.

هفته گذشته بود که رجب طیب اردوغان یکی دیگر از بزرگ‌ترین سدهای آبی ترکیه بنام «ایلیسو» را افتتاح و با این اقدام آتش جنگ و بحران آب آینده را در منطقه روشن کرد. این سد با حجم ذخیره آب ۴۳ میلیارد مترمکعب، دومین سد بزرگ ترکیه است که ساخت آن از ۲۰۰۶ کلید خورد و در سال ۲۰۱۸ ساخت آن به پایان رسید و از سال ۲۰۱۹ آب‌گیری آن آغاز و تا سال ۲۰۲۱ رسماً افتتاح شد.

فجایع زیست‌محیطی در انتظار عراق و ایران

در یک نگاه کلی، استفاده نامعقول از آب دجله و فرات نه‌تنها درگیری‌های قومی را افزایش خواهد داد، بلکه موجب فجایع زیست‌محیطی همچون ایجاد چشمه‌های ریزگرد می‌شود که کل منطقه را از شرق ترکیه تا عراق و غرب ایران و مکان‌های دیگر را آلوده خواهد کرد. در واقع احداث سد ایلیسو می‌تواند برای ایران و کشورهای منطقه تهدیدی جدی در زمینه کم‌آبی، از بین رفتن تنوع زیستی و مرگ تالاب هورالعظیم، ایجاد کانون‌های ریزگرد، فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و بحران‌های دیگر باشد و همچنین کشاورزی را از رونق بیندازد و مشکلات اقتصادی برای حدود ۲۳ میلیون ساکن کنار رود دجله در عراق و ایران ایجاد کند.

ترکیه به دنبال اهداف سیاسی است

شاید برای برخی سؤال باشد که چرا ترکیه این پروژه تنش‌زا را دنبال می‌کند، آیا به آب‌های ذخیره این سدها نیاز دارد یا اهداف دیگری را مدنظر دارد؟ پاسخ واضح است، ترکیه کمبود آب ندارد اما به نظر می‌رسد تلاش دارد از تمامی فرصت‌ها و امکانات طبیعی و غیرطبیعی برای تحمیل خود به کشورهای منطقه بهره برد و ما با مسئله جغرافیا به‌عنوان یک اهرم قدرت مواجه هستیم.

بیشتر بخوانید:

قطار نوعثمانی‌گری اردوغان به ایستگاه سدسازی رسید/ چالش زیست‌محیطی کشورهای منطقه با ترکیه

سدسازی ترکیه آب ۱۵ استان کشور را می‌بلعد

اردوغان: نمی‌توانیم حتی یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم

ترکیه با این اقدام عملاً کنترل آب‌های بالادست منطقه‌ای را در اختیار می‌گیرد و می‌تواند با توجه به شرایط خشک‌سالی یا ترسالی از این اهرم به‌منظور اهداف سیاسی خود استفاده کند. به هر روی، ترکیه و اردوغان هر هدفی در پشت این سدسازی‌ها داشته باشند، بااین‌حال، تبعات منفی آن قابل‌انکار نیست و آثار آن به‌ناچار گریبانگیر ایران، عراق و سوریه خواهد شد.

کمیته مشترک و منطقه‌ای بحران آب تشکیل شود

حال سؤال این است که چه باید کرد؟‌ بر اساس تحقیقات انجام‌شده، احداث سد و کاهش جریان خروجی دجله و فرات خطر وقوع خشک‌سالی در ایران، سوریه و عراق را تشدید می‌کند. از طرف دیگر این اقدام، موجب تضعیف اکوسیستم شکننده منطقه و وخیم‌تر شدن درگیری‌های سیاسی خواهد شد. بااین‌حال متأسفانه در سال‌های گذشته اقدام جدی از طرف مسئولان مربوطه کشورمان صورت نگرفته و تمام اقدامی که می‌توان نام برد، نامه اعتراضی وزارت نیرو به وزارت امور خارجه و درنهایت ارسال این نامه به مقامات ترکیه بوده است، ما حتی نتوانستیم مانند اعتراض مقامات عراقی آب‌گیری سد ایلیسو را با اعتراض‌های خود به تعویق بیندازیم. این نشان می‌دهد که دیپلماسی آب در کشور ما بسیار ضعیف است، حتی در مسئله حقابه هامون، گرفتن سهم در خورشان کشورمان در دریای خزر و ... نیز شاهد تلاش مقامات دیپلماسی کشورمان نبوده‌ایم. در پروژه ایلیسو نیز شاهد انفعال دستگاه دیپلماسی کشورمان، وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست و برخی نهادهای دیگر هستیم. هنوز هم دیر نیست و راه‌های برای کم کردن بحران‌های ناشی از ساخت سد ایلیسو وجود دارد.

باید کمیته‌ای متشکل از نمایندگان وزارت امور خارجه، وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست زیر نظر شورای عالی آب تشکیل شود، مصوبات این کمیته به‌طور مشترک در کشورهای عراق و سوریه نیز پیگیری و درنهایت به تشکیل کمیته مشترک منطقه‌ای ایران، عراق و سوریه منتهی شود.

ما به‌آسانی می‌توانیم بر اساس مواد ۵، ۶ و ۷ کنوانسیون حقوق استفاده‌های غیر از کشتیرانی از آب‌های بین‌المللی سازمان ملل، حق خود را در مجامع بین‌المللی در خصوص آب‌های بالادستی رود دجله پیگیری کنیم. طبق این کنوانسیون، کشورهای سرچشمه رودها حق احداث و اجرای پروژه‌های زیربنایی آبی را در بالادست رودخانه، به‌طوری‌که آسیب‌های جدی و مخرب به کشورهای پایین دست بزند، ندارند.

ما حتی نتوانستیم مانند اعتراض مقامات عراقی آب‌گیری سد ایلیسو را با اعتراض‌های خود به تعویق بیندازیم

همه می‌دانیم که بخش عمده‌ای از حیات انسانی در عراق و ۶ درصد این حیات انسانی نیز در ایران در مجاورت رودهای دجله و فرات شکل‌گرفته است و در واقع این اقدام ترکیه حق زندگی مردم عراق و سوریه و ایران را می‌گیرد و با مرگ تالاب‌ها در سه کشور، شاهد بسیاری از فجایع زیست‌محیطی و مختل شدن امورات مردم خواهیم بود.

هرچند علاج واقعه پیش از وقوع آن باید صورت گیرد و اکنون در مقابله با سدسازی‌های ترکیه دیر است اما با قانون فوق و پیگیری‌های مجدانه این کمیته در مجامع و محافل بین‌المللی حداقل کار ممکن این است که ترکیه مجاب شود حجم بیشتری از آب پشت سدهای خود به روی دجله و فرات را آزاد کند.

به‌هرحال موضوع تبعات ساخت سد ایلیسو، منطقه‌ای و تعلل و کوتاهی در این زمینه خیانت به نسل آینده است و با توجه به اینکه کمتر از دو دهه آینده، جایگاه آب همان نفت قرن آینده خواهد بود، ضرورت پیگیری مطالبات این موضوع و کم کردن بحران‌های ناشی از ساخت این سد را بیش از پیش می‌رساند.

*استادیار دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

انتهای پیام/۴۱۰۶/