تبعات اعدام شیخ نمر برای ایران و عربستان/ نمر به ماموران آمریکایی درباره ایران چه گفته بود؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزای آنا به نقل از بلومبرگ، اعدام یک روحانی برجسته شیعه توسط عربستان سعودی موجب ایجاد شدیدترین بحران بین عربستان و رقیب منطقه‌ایش ایران در طی بیش از دو دهه گذشته شده است.

اعدام شیخ نمر النمر، که یکی از مخالفان پر سر و صدای خاندان حاکم عربستان بود، موجی از محکومیت‌های بین‌المللی را در پی داشته که شدیدترین آنها از جانب ایران بوده است.

معترضان در تهران به سفارت عربستان هجوم بردند و آن را به آتش کشیدند. در ریاض، مقامات، روز یکشنبه با قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور به این اقدام واکنش نشان دادند.

با توجه به اینکه دو کشور درگیر جنگ‌های نیابتی در سوریه و یمن هستند، افزایش تنش‌ها بین ایران و عربستان، دو صادر کننده بزرگ نفت در شرایطی که ایران در حال عبور از تحریم‌های بین‌المللی است می تواند دارای تبعات گسترده منطقه‌ای باشد.

شیخ نمر که بود؟

شیخ نمر باقر النمر، یک روحانی 57 ساله شیعه از استان شرقی نفت‌خیز عربستان بود که یک چهره شناخته شده در اعتراضات ضد دولتی به شمار می‌آمد و همواره در مناسبت‌های مختلف از خاندان سعودی به خاطر نحوه رفتار با اقلیت شیعه انتقاد داشت.

نیروهای امنیتی سعودی در سال 2012 در جریان درگیری با حامیان شیخ نمر، وی را به ضرب گلوله زخمی و سپس بازداشت کردند. وی در سال 2014 توسط حکومت سعودی محاکمه و به مرگ محکوم شد.

بر اساس اسناد افشا شده از سوی ویکی لیکس، شیخ نمر در جلسه‌ای که در سال 2008 با دیپلمات‌های آمریکایی داشت، سعی کرده بود فاصله خود را با تهران حفظ کند. وی در این جلسه گفته بود، ایران مانند هر کشور دیگری، بر اساس منافعش عمل می‌کند و شیعیان عربستان نباید بر مبنای اتحاد مذهبی انتظار حمایت از ایران را داشته باشند. در این گزارش، وی یک «بازیگر سیاسی رده دوم» در شرق عربستان توصیف شده است.

تبعات اعدام شیخ نمر برای عربستان

هرچند عربستان از ناآرامی‌های گسترده‌ای که از سال 2011 به این طرف جهان عرب را در نوردیده در امان مانده است، اما شیعیان این کشور که می‌گویند از سیاست‌های تبعیض‌آمیز حکومت رنج می‌برند، هر از چندی ضمن برگزاری تظاهرات با نیروهای امنیتی درگیر شده‌اند. اکثر شیعیان عربستان در نزدیکی برخی از بزرگترین میادین نفتی در شرق این کشور زندگی می‌کنند و 10 تا 15 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند.

ابراهیم فریهات، تحلیلگر مسائل سیاسی در موسسه بروکینگز در دوحه گفت، این اعدام «تنش‌ها در عربستان را سازمان‌دهی و نمادی برای اعتراضات شیعیان ایجاد می‌کند.» وی افزود: «در گذشته، افراد خیلی زیادی وی را نماینده جامعه شیعی نمی‌پنداشتند، اما اکنون وی به یکی از نمادهای تنش بین شیعه و سنی تبدیل شده است.»

در سال 2015 میلادی، گروه تروریستی داعش با استفاده از اختلافات فرقه‌ای در عربستان، مسجد شیعیان در شرق عربستان را منفجر کرد.

شیعیان اکثریت جمعیت کشور همسایه، بحرین را تشکیل می‌دهند، جایی که ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در آن مستقر است. مقامات بحرینی همواره ایران را به حمایت از گروه‌های تندروی شیعه در این کشور متهم می‌کنند. اما جمهوری اسلامی ایران همواره این اتهام را رد می‌کند.

به گفته اسکات لوکاس، تحلیلگر مسائل ایران و سیاست بین‌الملل در دانشگاه بیرمنگام، با توجه به پیچیده بودن وضعیت در یمن، سوریه و عراق، اعدام شیخ نمر نشان‌دهنده سیاست سرسختانه عربستان در مقابل ایران و مخالفان داخلی است.

وی افزود: «سعودی‌ها عمدا با اعدام وی (نمر) از این خط قرمر عبور کردند و برای نمک پاشیدن بیشتر به این زخم مدعی شدند که وی را با تروریست‌های عضو القاعده اعدام کرده‌اند.»

شیخ نمر یکی از 47 نفری بود که روز شنبه اعدام شدند. بسیاری از اعدام‌شدگان، افرادی بودند که به اتهامات مرتبط با تروریسم محکوم شده بودند و مقامات سعودی آنها را با عباراتی که معمولا در مورد گروه‌هایی نظیر القاعده و داعش به کار می‌برند توصیف می‌کردند.

به گفته لوکاس: «توپ اکنون در زمین ایران است.» وی افزود، «هرگونه افزایش حمایت ایران از حوثی‌ها» در یمن یا فعالیت بیشتر حزب‌الله لبنان علیه سعودی‌هایی که شورشیانی را در سوریه پشتیبانی می‌کنند» می‌تواند جزئی از اقدامات تلافی‌جویانه ایران باشد. «اما فکر نمی‌کنم چنین اتفاقی رخ دهد.»

ایران چگونه واکنش نشان داد؟

معترضان ایرانی که مجهز به سنگ و نارنجک‌های آتش‌زا بودند، شنبه شب در بیرون سفارت عربستان در تهران تجمع کردند و بخش‌هایی از ساختمان سفارت را به آتش کشیدند. گروه کوچکی نیز با ورود به محوطه سفارت به تخریب اموال داخل ساختمان پرداختند. به گفته حسین ساجدی‌نیا، فرمانده پلیس تهران، تعدادی از مهاجمان بازداشت شده‌اند.

روز یکشنبه، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر عالی ایران گفتند، حکام سعودی به خاطر اقداماتشان با «دست انتقام الهی» مواجه خواهند شد. اما حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران گفت که وی به دنبال افزایش تقابل و رویارویی نیست. وی در عین حالی که اعدام شیخ نمر را محکوم کرد، حمله به سفارت عربستان در تهران را غیرقابل توجیه خواند.

لوکاس افزود، این اتفاق ممکن است «به سرعت تبدیل به یک اختلاف داخلی» بین تندروها و گروه‌های معتدل نزدیک به روحانی شود.