بخش دوم/ حجت‌الاسلام جمالی در گفت‌وگوی تفضیلی با آنا:
تولید علم دینی، در گرو روشمندی اسلامی علوم است
استاد فلسفه فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت: یافتن تناسبات پدیده و شیء جهت یافتن معادله تصرف و تغییر پدیده‌ها، نیازمند روش تحقیق است و این روش تحقیق در دانش مدرن با علم دینی یکی نیست.
به گزارش خبرنگاره حوزه فرهنگ گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، همواره یکی از کلیدی‌ترین مباحث در فرآیند تولید علم، مبحث «متدولوژی و روشمندی علوم» است. روش‌شناسی در مفهوم مطلق خود به روش‌هایی گفته می‌شود که برای رسیدن به شناخت علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سؤال این است که اگر پارادایم علم اسلامی از پارادایم علم غربی جدا است، آیا روش‌های دستیابی به علوم اسلامی هم متفاوت از روش‌های غربی در استخراج علوم است؟ همچنین عدم وجود متدولوژی واحد بین صاحب‌نظران اسلامی‌سازی علوم، خللی به تولید علوم انسانی اسلامی وارد می‌کند یا نه؟ دراین‌باره با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی جمالی، استاد فلسفه و عضو هیئت‌علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که بخش دوم این گفت‌وگو از نظر شما می‌گذرد.
نیازمند نظریه جامع و واحد در حوزه تولید و متدولوژی علوم انسانی هستیم
آنا: در حوزه چیستی و چگونگی علم دینی تا کنون چند نظریه در ایران مطرح شده است؟ علت یکی نشدن نظریه‌ها چیست؟ آیا عدم تعریف متدولوژی علوم در آن تاثیرگذار است؟
جمالی: در باب چگونگی تحول علم دینی تا کنون در جامعه ما نظرات مختلفی مطرح شده است البته طیفی از اندیشمندان ما هنوز در مورد «امکان علم دینی» دارای تردید هستند یا برخی دیگر اصلا به دینی یا غیردینی بودن علوم اعتقادی ندارند، البته این نگاه‌های پوزیتیویستیِ خام منسوخ شده و حتی در غرب هم طرفداری ندارد. این اندیشمندان نمی‌خواهند قبول کنند که علوم ارزشی و متاثر از مبانی، اهداف و متناسب با شرایط اجتماعی-تاریخی جوامع هستند.
در مورد نحوه دستیابی به علوم دینی نظرات مختلفی در طیف حوزوی‌ها، دانشگاهی‌ها و اندیشمندان دیگر مطرح شده است و دسته‌بندی آنها کمی با مشکل روبه‌رو است، اما می‌توان گفت برخی در حوزه تحول علوم، روی مبانی علوم تکیه می‌کنند و معتقدند که تحول در مبانی منجر به تحول در گزاره‌ها و نظم علم هم می‌شود چه این مبانی مستقیما از کلمات وحی یا مثل نظریه آیت‌الله جوادی آملی از عقل و نقل با هم گرفته شده باشد.
طیف دیگری از نظریه‌ها شاید بیشتر به محیطی که علم در آن تولید می‌شود توجه می‌کنند و معتقدند عالَمی و شرایطی باید عوض شود تا علم دینی تولید شود و بیشتر بر شرایط، زمینه‌ها و بسترهای تاریخی اجتماعی تولید علم تکیه دارند و عده‌ای دیگر بر روش‌های تحقیقی و مضاف در علوم تکیه دارند.
مثلا حجت الاسلام‌والمسلمین خسروپناه نظریه حکمی اجتهادی را در علم دینی مطرح می‌کنند. آقای داوری اردکانی معتقدند عالَم دینی باید عوض شود تا علم دینی رخ بدهد یا برخی از دانشجویان ایشان بیشتر مبتنی بر مکتب فردید به حوالت تاریخی اعتقاد دارند.
تعدد نظرات چگونگی دستیابی به علوم دینی از حیث فضای علمی و تضارب آراء مثبت است، اما در ادامه مسیر و به خصوص در فضای مدیریت تحقیقات باید به یک نظریه جامع برسیم چرا که تهیه نقشه علمی در تولید علوم انسانی با نظریه و روش‌های گوناگون ممکن نیست.
آیت‌الله جوادی آملی علم دینی را مبتنی بر عقل و نقل می‌دانند. آیت‌الله رشاد نظریه ابتنا و فلسفه را مطرح می‌کنند. آقای کچویان نیز نظریه گذر از علم مدرن و بازخوانی عقل عملی اجتماعی ایمانی را مطرح می‌کنند و معتقدند باید چنین مطالعاتی در حوزه علم صورت بگیرد تا بتوانیم به ویژگی علم دینی دست پیدا کنیم.
آقای دکتر گلشنی در نظریه خود، علم دینی را در بستر جهان‌بینی توحیدی مطرح می‌کنند. نظریه تهذیبی-تاسیسی یعنی نگاه تهذیبی به علوم مدرن که در ابتدا در موسسه امام خمینی(ره) مطرح شد به بلوغی رسیده و توسط شاگردان آیت‌الله مصباح دنبال می‌شود.
فرهنگستان علوم اسلامی قم نیز مبتنی بر نظریه مرحوم آیت‌الله سید منیرالدین حسینی و شاگرد ایشان آیت‌الله سید محمد مهدی میرباقری «فلسفه شدن و تحول در روش‌های تحقیق علوم و شبکه علوم» را مبتنی بر نظام روش‌ها در علم مطرح می‌کند و نظریات دیگری که توسط دیگر اندیشمندان کشور مطرح می‌شود.
تعدد نظرات چگونگی دستیابی به علوم دینی از حیث فضای علمی مثبت است چرا که تضارب آراء صورت می‌گیرد و لازم است این نظرات در تعامل با هم بتوانند خلاهای خود را بشناسند، اما در ادامه مسیر و به خصوص در فضای مدیریت تحقیقات باید به یک نظریه جامع برسیم چرا که تهیه نقشه علمی در تولید علوم انسانی با نظریه و روش‌های گوناگون ممکن نیست، لذا نخبگان علمی کشور باید هر چه زودتر به یک نظریه جامع و پایه در حوزه تولید و متدولوژی علوم انسانی دست پیدا کنند.
علم معادله تصرف و تغییر در عالم و روش‌های تحقیق در علم، کاشف مولفه‌های تغییر پدیده‌ها است
آنا: تعریف شما از علم چیست؟ بعد از چیستی علم با مسئله چگونگی دستیابی به علم مواجهیم. روشمندی علوم چیست و چه کار می‌کند؟
جمالی: علم، مجموعه گزاره‌های نظام‌مند است که در نظم علمی تعریف می‌شوند این گزاره‌ها مبتنی بر مبانی و فلسفه‌ای متناسب با اهدافی تعریف می‌شوند که به دنبال تصرف در امور اجتماعی و واقعی هستند لذا علم، معادلات کاربردی و معادلات شناخت و تصرف در پدیده‌ها اعم از طبیعی و اجتماعی است، این معادلات، معادلات تغییر پدیده‌ها هستند.
در واقع علوم به دنبال تغییر واقعیت‌ها و پدیده‌ها هستند و می‌خواهند عالم را بسازند. هر جامعه‌ای متناسب با مبانی و اهداف خودش می‌خواهد در عالم تصرف کند لذا اگر دنیای غرب معادلات شناخت و تغییر در پدیده‌های اجتماعی و طبیعی را متناسب با مبانی سکولار، اومانیستی، اصالت سود و تلذذ در دنیا تعریف کرده، جامعه اسلامی هم باید بر اساس مبانی قرب توحیدی و اهداف عالیه اسلام بتواند در عالم تصرف کند. از این جهت علوم، معادلات شناخت و تصرف در عالم هستند مبتنی بر این نگاه کلان، علوم به دوطیف علوم مادی و الهی تقسیم می‌شوند.
معادلات تصرف و تغییر در پدیده‌ها در دستگاه الهی علم و در دستگاه غیرالهی و شیطانی جهالت بشر یا نکرا نامیده می‌شود
به عبارتی هم دستگاه شیطان امکان تصرف در عالم و تولید معادلات شناخت و تغییر در عالم را دارد و اطلاعات آن را تولید می‌کند هم دستگاه الهی متناسب با نگاه خویش به عالم، مبانی و اهدافش اطلاعات متناسب با خودش را تولید می‌کند که در دستگاه الهی به آن علم می‌گوییم اما بر این معادلات شناخت و تغییر در دستگاه شیطان نمی‌توان نام علم نهاد بلکه عبارت صحیح‌تر «جهالت بشر در دستگاه مادی یا نَکرا» است.
جهالت نه به مفهوم امر عدمی بلکه به مفهوم امر وجودی که در روایات ما هم هست، مجموعه اطلاعاتی که در عالم تصرف می‌کنند و تصرف‌شان تصرف حقیقی نیست، بلکه نتیجه آن بر هم ریختن نظم عالم است و به شکل واضح هم می‌بینیم که غرب با علوم خود چه بر سر بشریت و اجتماع عالم آورده است.
لذا علم معادله تصرف در عالم است و تولید علم مبتنی بر روش‌هایی است مثلا روش‌های تحقیق در علم به انسان این قدرت را می‌دهد که بتواند مولفه‌های تغییر پدیده‌ها را بررسی کند و نسبت‌ها و تناسبات آنها را بسنجد تا بتواند معادله تغییر درست کند همانطور که علم پزشکی یا علم جامعه شناسی مدرن یک نسخه تغییر محسوب می‌شوند.
یافتن تناسبات پدیده و شیء جهت یافتن معادله تغییر پدیده‌ها، نیازمند روش تحقیق است، علم مدرن روش‌های خاص خودش را دارد، لذا تولید متدلوژی علوم، جهت تولید شبکه علوم اسلامی از عمیق‌ترین لایه‌های پژوهشی در مسئله علم دینی است
اما این نسخه چگونه به دست می‌آید و برای اینکه مولفه‌ها و متغیرها در تغییر و نسبت‌های آنها را بشناسیم نیاز به روش تحقیق داریم چه روش تحقیق نظری، چه روش تحقیق کتابخانه‌ای و چه روش تحقیق میدانی. علوم با روش‌ها پیش می‌روند و خروجی همه مباحث و مولفه‌هایی که در علوم تاثیرگذار هستند را باید در روش‌های علوم رصد کنیم لذا روش‌ها مهمترین عامل در پیشبرد علوم هستند.
به عبارت دیگر روش تولید علم یا روش تحقیق باید روش علمی کارآمدی باشد و بتواند همه مولفه‌های تصرف در پدیده‌ها را بصورت قاعده‌مند در نظر بگیرد و نسبت مولفه‌ها را بررسی کند تا دانشمند و عالِم بتواند مبتنی بر این روش‌ها علوم را تولید کند. اینکه بتوانیم تناسبات پدیده و شیء را یا کشف کنیم یا به دست بیاوریم تا بتوانیم معادله تغییر پدیده را به دست بیاوریم نیازمند روش تحقیق است لذا تولید متدلوژی علوم جهت تولید شبکه علوم اسلامی از عمیق‌ترین لایه‌های پژوهشی در مسئله علم دینی است.
آنچنانکه علم مدرن هم روش‌های خاص خودش را دارد و افراد با روش‌های مشترک به نتایج مشابهی می‌رسند لذا متدلوژی علوم به عنوان یک رشته بنیادی مطرح است. متاسفانه در جامعه علمی ما در حوزه روشمندی علوم کم کاری شدیدی صورت گرفته و تا این مشکل حل نشود کاروان تولید علم نمی‌تواند به مقصد برسد.
انتهای پیام/۴۱۰۷/
انتهای پیام/
