یادداشت/ محمد قائمیراد؛
جوان کیست؟ جوان‌گرایی چیست؟
محمد قائمیراد طی یادداشتی نوشت: گفتمان جوان‌گرایی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری، بیش از پیش دستاویز گروه‌های مختلف قرار گرفته است و بسیاری از افراد و جناح‌ها سعی دارند تفسیری از جوان‌گرایی ارائه کنند که با اهداف و احیانا گزینه موردنظر خود در انتخابات آینده همخوانی داشته باشد.
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، محمد قائمیراد طی یادداشتی در روزنامه فرهیختگان نوشت: جوان‌گرایی گفتمانی است که مانند بسیاری از گفتمان‌های سازنده دیگر در ایران، رهبر معظم انقلاب اصلی‌ترین مروّج آن بوده‌اند. بیانیه گام دوم انقلاب، نقطهعطفی در امتداد تاکیدات معظمله بر نقش جوانان در بنای تمدن اسلامی به حساب می‌آید که در بخش عمده‌ای از آن، این نسل به مخاطب انحصاری پیام ایشان تبدیل می‌شوند. قشری که بار اصلی گام دوم انقلاب بر دوش ایشان نهاده شده است.1
گفتمان جوان‌گرایی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری، بیش از پیش دستاویز گروه‌های مختلف قرار گرفته است و بسیاری از افراد و جناح‌ها سعی دارند تفسیری از جوان‌گرایی ارائه کنند که با اهداف و احیانا گزینه موردنظر خود در انتخابات آینده همخوانی داشته باشد.
تا جایی که فی‌المثل اگر نامزد گروهی 49 سال داشته باشد، جوان را تا 50 سال و اگر 39 سال داشته باشد، تا 40 سال معرفی می‌کنند! و یا اگر خود به جوان‌گرایی اعتقادی ندارند، تفسیری از آن ارائه می‌دهند که پس از شنیدن آن انسان با خود می‌گوید: «با این حساب چرا رهبر انقلاب از اصطلاح «پیرگرایی» استفاده نکردند تا نسبت بیشتری میان لفظ و معنا برقرار باشد؟!» این سطح از مواجهه مبتذل، نهتنها به ناکارآمدی این گفتمان در جامعه منجر خواهد شد، بلکه در بلندمدت به انزجار مردم از آن نیز می‌انجامد. اتفاق تلخی که در دوره‌ای تا حدودی برای گفتمان عدالت رقم خورد.
با توجه به آنچه گفته شد، تبیین مفهوم جوان‌گرایی- آن هم براساس بیانات شخصیتی که پیشگام طرح آن بوده و عمدتا دیگر افراد نیز به سخنان ایشان استناد می‌کنند- ضروری به نظر می‌رسد. تعیین معیاری برای تشخیص جوانی افراد، نحوه بهرهبردن از ظرفیت جوانان، مراد از لزوم جوان بودن و جوان ماندن مجموعه‌ها علاوهبر افراد، شیوه جوان‌پروری و تشخیص آنکه در چه عرصه‌هایی اصل بر جوان‌گرایی است، از ثمرات این بحث خواهد بود.
لازم به ذکر است که از طرفی بهره‌مندی کشور در مقطع کنونی خود از درصد بالایی جوان (که متاسفانه و با توجه به روند جمعیتی، تا چند سال آینده به این شکل باقی نخواهد ماند) و از طرف دیگر سالخوردگی نسل فعلی مدیران کشور، بستر را برای طرح چنین گفتمانی مهیاتر ساخته است.
بر اساس آنچه اولا عقل نیز به آن حکم می‌کند، عدد سنی به خودی خود هیچ ارزشی ندارد؛ بلکه اقتضا و طبیعت بازه‌های سنی مختلف و از آن جمله جوانی، با خصالی همراه است که در بحث از جوانی نیز آن خصال مدنظر قرار گرفته است. درنتیجه، اگر فردی از این ویژگی‌ها بی‌بهره بود دیگر فرقی نمی‌کند که از لحاظ سنی در عنفوان جوانی به حساب می‌آید یا خیر.
عکس این قاعده نیز صادق است؛ اگر فردی از لحاظ سنی سال‌ها از جوانی فاصله داشته باشد ولی همچنان روحیه جوانی در آن جریان داشته باشد، جوان به حساب می‌آید. سردار شهید حاجقاسم سلیمانی از بهترین مصادیق این مطلب به شمار می‌آید که عدد سنی، نتوانست روحیه جوانی را از او بگیرد. در هرحال باید توجه داشت که این خصال–که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد– عمدتا همراه با بازه سنی جوانی هستند و درنتیجه، نمی‌توان هیچ تناسبی میان سن افراد و آن خصال قائل نبود.
در گذشته نگاه بسیاری از مسئولان به جوانان، نگاهی تهدیدمحور بوده است، تا جایی که همواره چگونگی مهار جوانان و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی آنها به خود و جامعه در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... از مهم‌ترین چالش‌های مسئولان بوده و امروزه نیز این نگاه تا حدودی باقی مانده است. رهبر معظم انقلاب در ادامه مسیر امام راحل و با ارائه نگرشی متفاوت نسبت به روحیات جوانی، از دل هر تهدید نهفته در عنصر جوانی، فرصتی برای اولا خود جوان‌ها و سپس جامعه و انقلاب ایجاد کردند و تکیه و اعتماد اصلی خود را به جوانان قرار دادند.2
ولین روحیه جوانی امیدواری است که اتفاقا جامعه امروز ما نیز بهشدت نیازمند آن است و براساس آنچه رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم فرمودند، «کلید اساسی همه قفل‌ها» همین امیدواری است. بسیاری از انسان‌ها زمانی که پا به سن می‌گذارند، کوله‌باری از تجربه‌های شکست‌خورده و آرزوهای محققنشده را بر دوش می‌کشند که این ناکامی نیز دلایل متعددی دارد؛ از ضعف اراده فردی گرفته تا مساعد نبودن شرایط اجتماعی.
اما جوان به اقتضای جوانی خود، از طرفی هنوز از اراده‌ای مستحکم برخوردار است و از طرف دیگر آرمان‌خواهانه درصدد اصلاح جامعه در مسیر تعالی برمی‌آید. البته باید توجه داشت که همان‌قدر که پرتو امید در دل جوان راحت‌تر شعله می‌گیرد، خاکستر یأس نیز زودتر بر آن می‌نشیند. بر همین اساس است که رهبر فرزانه انقلاب توجه ویژه خود را مصروف امیدبخشی به جوانان ساخته‌اند.3
ابتکار و نوآوری نیز دومین ویژگی بازه جوانی است.4 ذهن انسان‌ها و جوامع عمدتا محدود به افق‌هایی شکل می‌گیرند که در آن پرورش یافته‌اند و به همین دلیل، نسل‌های جوانی که در جامعه‌ای پیشرفته‌تر از پدران خود رشد کرده‌اند، از افق‌های تازه‌تری برخوردار بوده و در نسبت با نسل پیشین، خلاق‌تر و نوآور به حساب می‌آیند.
نسل جوان در پی پشتسر گذاشتن محدودیت‌هایی است که محدودیت افق نسل‌های گذشته، بر ذهن آنها حاکم کرده است. بهعنوان مثال، معلمی که فکر می‌کند بدون تخته‌سیاه و گچ نمی‌توان تدریس کرد و استفاده از ابزارهای نوین آموزشی، تنها به حواس‌پرتی دانش‌آموزان می‌انجامد! البته باید توجه داشت که این نوآوری و خرق عادت جوانان، نباید به قانون‌گریزی و ضابطه‌ناپذیری بینجامد. تنها بر ریل ضابطه‌هاست که حرکت نوآورانه می‌تواند ضامن پیشبرد جامعه باشد و از هرج‌ومرج تحولات بی‌حساب جلوگیری کند وگرنه چه تغییرهایی که منجر به عقب‌گرد شده‌اند.5
انرژی و تحرک، سومین ویژگی این دوره از زندگی آدمی است6: «جوانی در درون دل نهفته است / جوانی در نشاط و شور خفته است». این شور و نشاط که در بعد روحی بیشتر به همان شکل امید و ابتکار جلوه می‌کند، حتی در قوای جسمانی جوانان نیز قابل مشاهده است. به کمک همین شور و نشاط جوانی است که انسان در مسیر یک تحقیق علمی از خواب شب دل می‌کند، در مقابل موانع بزرگ دل به دریا می‌زند و در راه فتح یک قله، بی‌وقفه گام برمی‌دارد. چشم خسته، دل لرزان و پای فرتوت کهنسالی توان چنین استقامتی را ندارند.
تربیت نسلی که هوای جامعه طاغوتی را تنفس کرده است با نسلی که از بدو تولد در یک جامعه اسلامی چشم به جهان گشوده، بسیار متفاوت خواهد بود. در میان نسل‌های جامعه اسلامی نیز هرچه می‌گذرد، تصفیه هوای آلوده‌ای که میراث دوران طاغوت است، ریه‌های تربیتی نسل‌های بعدی را پرتوان‌تر ساخته و آنها را نسبت به نسل‌های قبلی ممتاز می‌سازد.7
این رشدیافتگی، چهارمین ویژگی و امتیاز نسل جوان در نسبت با نسل‌های پیشین خود است. البته باید توجه داشت که همچنان که تجربه اندوخته نسل‌های پیشین در تربیت نسل بعدی مفید خواهد بود، بی‌تجربگی نسل جوان در اقدامات خود می‌تواند مخرب واقع شود. این بی‌تجربگی می‌تواند دست دشمن را برای تحریف آنچه در گذشته رخ داده است، بازتر بگذارد.
اهمیت انتقال تجربیات در میان نسل‌ها بهعنوان ضامن پیشرفت یک جامعه، از همین نکته نشأت می‌گیرد: «بهره از روز جوانی ببرد آن پسری / که ز جان گوش به پند پدر پیر کند». بخش قابلتوجهی از بیانیه گام دوم به رفع آسیب همین بی‌تجربگی اختصاص پیدا کرده و شرایط زمان پهلوی و مسیر طیشده را به تفصیل بیان کرده است.8
آخرین ویژگی جوانی که در این یادداشت به آن خواهیم پرداخت، پاکی و صفای روح است.9 درست است که در جوانی، قوای شهوانی انسان به اوج خود می‌رسد، اما جوان که هنوز غبار گناه‌های متراکم در وجودش رسوخ نکرده و قلبش را مانند سنگ و یا آن سخت‌تر نساخته است، توان بیشتری برای مهار هوای نفس خود نیز دارد. آن فرد کهنسالی که قوای شهوانی‌اش بسیار کمتر از یک جوان است، بعضا صفای باطنی برای مقابله با همان مقدار از امیال نفسانی خود نیز ندارد. این‌گونه است که می‌بینیم بسیاری از علمای ما حسرت صفای باطن جوانان را می‌خورند و جوانی را سکوی پرش انسان به بالاترین درجات و یا دره سقوط او به اسفل درکات می‌دانند.
می‌شود ویژگی‌های دیگری نیز برای دوران جوانی برشمرد، ولی سعی این یادداشت بر آن بود که اهم این ویژگی‌ها را براساس آنچه در بیانات رهبر معظم انقلاب به دست می‌آید، ارائه دهد. البته هرکدام از این ویژگی‌ها می‌تواند موضوع یک یادداشت مستقل واقع شود و به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد و در این مجال، به هرکدام از آنها اشاره‌ای گذرا شد. در ادامه به نتایجی که از تبیین پیش‌گفته از مفهوم جوان به دست خواهد آمد، اشاره خواهد شد.
اولا روشن شد که تقلیل جوان‌گرایی به یک بازه سنی خاص صحیح نیست. مراد از جوان بودن، برخورداری از ویژگی‌هایی است که پیش از این به آنها اشاره شد. شخص فرضا 30 ساله‌ای که آینده را تاریک می‌بیند و امیدی جز به غرب ندارد، محافظه‌کارانه ابتکارها را کنار می‌زند و... بهره‌ای از جوانی نبرده است و حاجقاسمی که در دهه هفتم زندگی خود لحظه‌ای از پا نمی‌نشیند، رد پای خلاقیت در یکایک اقداماتش دیده می‌شود و... از هر جوانی جوان‌تر به حساب می‌آید.10
ثانیا تاکید رهبر معظم انقلاب بر لزوم جوان بودن و جوان ماندن مجموعه‌ها بیشتر روشن می‌شود.11 جوانی یک مجموعه را به جوان بودن اعضای آن محدود ساختن، نادرست است. اگرچه بخشی از جوانی مجموعه‌ها به جوانی اعضای آن بازمی‌گردد، اما اصل در جوان دانستن یک مجموعه به پویایی ساختار، امیدی که در اهداف و چشم‌انداز آن خودنمایی می‌کند، مجالی که به اندیشه‌های ابتکاری می‌دهد و... بازمی‌گردد.
ثالثا اگر جوانی را به یک بازه سنی محدود کنیم که جبرا از زمانی آغاز می‌شود و در زمانی به پایان می‌رسد، دیگر جوان‌پروری معنا نمی‌یابد؛ حال آنکه اگر جوانی را در مولفه‌های پیش‌گفته بدانیم، می‌توانیم در کنار جوان‌گرایی به جوان‌پروری–به معنای تقویت این مولفه‌ها در افراد و مجموعه‌ها– نیز بپردازیم.
رابعا جوان‌گرایی نباید صرفا در عرصه مدیریت دیده شود. استفاده از اندیشه‌های جوان در طرح‌ها و ایده‌ها، گسترش فعالیت‌های خودجوش جوانان و... نیز سهم تعیین‌کننده‌ای در جوان‌گرایی دارند.12
درنهایت باید توجه داشت که برخی جایگاه‌ها بیش از نیاز به تحرک و ابتکار جوانی، نیازمند پختگی است و نباید جوان‌گرایی را بهعنوان یک شعار بی‌قید و افراطی جا انداخت، زیرا چنانکه در ابتدای این یادداشت مورد اشاره قرار گرفت، آن‌وقت به ضد خود تبدیل خواهد شد و مردم را از آن منزجر می‌سازد. بهعنوان مثال، نمی‌توان همان‌گونه که در عرصه‌های اجرایی یک دستگاه دولتی از جوان‌گرایی سخن به میان می‌آوریم، در عرصه مرجعیت شیعی نیز به مطالبه‌گری بپردازیم.13
اگر نتوانیم تحلیل درستی از جوان‌گرایی داشته باشیم، هیچ‌گاه نخواهیم توانست از بیداد فرتوتی فعلی دستگاه‌های حکومتی عبور کنیم و اگر از چاله‌ای به چاه نیفتیم، حداقل آن است که در جا خواهیم زد.
پی‌نوشت‌ها:
1-اینک در آغاز فصل جدیدی از زندگی جمهوری اسلامی، این بنده ناچیز مایلم با جوانان عزیزم، نسلی که پا به میدان عمل می‌گذارد تا بخش دیگری از جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ را آغاز کند، سخن بگویم. (بیانیه گام دوم انقلاب)
2- تجربه من این است که اگر ما به جوان اعتماد کنیم، آن جوانى که شایسته دانستیم به او مسئولیت بدهیم و صلاحیتش را داشت؛ نه هر جوانى و هر مسئولیتى، از غیر جوان هم بهتر و مسئولانهتر کار را انجام مىدهد؛ هم سریعتر پیش مىبرد، هم کار را تازهتر و همراه با ابتکار بیشترى به ما تحویل خواهد داد؛ یعنى روند پیشرفت در کار حفظ مىشود. برخلاف غیرجوان که ممکن است کار را بالفعل خوب انجام دهد، اما روند پیشرفت در آن متوقّف خواهد شد. غالبا این‌گونه است. (گفتوشنود در دیدار جمعی از جوانان؛ 77.2.7)
3- یأس، بزرگ‌ترین آفت جوان است. جوان‌ها بدانند که متأسفانه یأس به روح جوان زودتر راه پیدا مىکند؛ همچنان که امید این‌گونه است. (دیدار با جمع کثیری از دانشجویان و دانش‌آموزان؛ 68.8.10)
4- جوان مرکز نوآورى است، مرکز خلاقیت و ابتکار است. (بیانات در حرم رضوی؛ 91.1.1)
5- قانونگرایى خیلى مهم است. قانون ریل است؛ از این ریل اگر چنانچه خارج شدیم، حتماً آسیب و صدمه است. گاهى قانون ناقص است، گاهى قانون معیوب است؛ امّا همان قانون معیوب هم اگر چنانچه عمل نشود - که منتهى به بلبشو و هرکه هرکه خواهد شد- ضرر آن عمل نشدن، بیشتر از ضرر عمل کردن به قانون است. این را باید نهادینه کرد؛ در مجموعه دستگاهها این باید نهادینه بشود. (بیانات در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیاتدولت؛ 92.6.6)
6- من اساساً در بین این خصوصیّات مهمّى که جوانان دارند، سه خصوصیّت را خیلى بارز مىبینم، که اگر آنها مشخّص گردد، و اگر آنها بهسمت درستى هدایت شود، به نظر مىآید که مىشود به این سؤال شما پاسخ داد. آن سه خصوصیّت عبارت است از: انرژى، امید، ابتکار. اینها سه خصوصیت برجسته در جوان است. (گفتوشنود در دیدار جمعی از جوانان؛ 77.2.7)
7-همه سعى دشمنان ما این است که این عناصرِ زندهکننده و پیشبرنده را از جوان‌هاى ما بگیرند؛ ایمانش را بگیرند، اعتمادبهنفسش را بگیرند؛ کمااینکه در دوره طاغوت موفق شده بودند... الان هم جوان‌هاى آن دوران که پیرمردهاى امروزند، آنهایى که تحتتأثیر انقلاب قرار نگرفتند، اگر مراجعه کنید، همان روحیه و احساس را در اینها مىبینید؛ تربیت غلط دوران جوانى آن روز. (بیانات در دیدار با انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان؛ 86.2.19)
8-نادانسته‌ها را جز با تجربه خود یا گوش سپردن به تجربه دیگران نمی‌توان دانست. بسیاری از آنچه را ما دیده و آزموده‌ایم، نسل شما هنوز نیازموده و ندیده است. ما دیده‌ایم و شما خواهید دید. ...برای برداشتن گام‌های استوار در آینده، باید گذشته را درست شناخت و از تجربه‌ها درس گرفت؛ اگر از این راهبرد غفلت شود، دروغ‌ها به جای حقیقت خواهند نشست و آینده مورد تهدیدهای ناشناخته قرار خواهد گرفت. (بیانیه گام دوم انقلاب)
9- شما جوانید؛ دلهاتان پاک است، روحهاتان شفاف است. دست یافتن به رتبهها و مقامات معنوى و روحى در سنینى که شما هستید، شاید بشود گفت ده برابر آسانتر است براى کسى در سنین من. مىتوانید توجه پیدا کنید، مىتوانید توسل پیدا کنید، مىتوانید با خدا انس پیدا کنید، مىتوانید خودتان را از گناهان دور نگه دارید؛ یکى از خصوصیات جوان همین است. (بیانات در دیدار با شرکت‌کنندگان در ششمین همایش ملی نخبگان جوان؛ 91.7.12)
10-بعضی از افراد میانسال مثل جوان‌هایند؛ سنّ شهید سلیمانی حدود شصت سال بود، [امّا] دیدید در کوه و دشت و بیابان و همه‌جا چطور مثل جوان‌ها حرکت می‌کرد، از هیچچیز نمی‌ترسید. (بیانات در سخنرانی تلویزیونی در سالروز قیام 19 دی؛ 99.10.19)
11-سپاه تجدیدپذیر است، کهنهبشو نیست، پیربشو نیست - افراد پیر می‌شوند امّا سازمان پیر نمی‌شود- معناى این آن است که از همه عناصرى که می‌توانند به این تجدیدپذیرى کمک کنند، باید استفاده بشود. (بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ 94.6.25)
12-معنای اعتماد به نیروهای جوان این است که اوّلاً در برخی از مدیریّت‌های مهم کشور از جوان‌ها استفاده بشود و به جوان‌ها اعتماد بشود؛ ثانیاً از ابتکارهایی که انجام می‌دهند و حرکت اینها و حوصله و نشاط کار اینها استقبال بشود. (بیانات در سخنرانی تلویزیونی در سالروز قیام 19 دی؛ 99.10.19)
13-این‌که ما می‌گوییم در مدیریّت‌ها از اینها استفاده بشود، معنایش این نیست که نسل قبلی را بهکلّی بشوریم بگذاریم کنار! نه، برحسب اقتضا، یک‌جا مدیریّت یک جوان، یک‌جا مدیریّت یک فرد مجرّب و کارکشته. (بیانات در سخنرانی تلویزیونی در سالروز قیام 19 دی؛ 99.10.19)
انتهای پیام/
انتهای پیام/
