حمامی که یک شبه غیب شد!
25 سال از تخریب حمام صفوی خسروآغا گذشته؛ حمامی که در فهرست میراث ملی کشور ثبت شده بود و می‌توانست در فهرست میراث جهانی نیز باشد، اما یک شبه با خاک یکسان شد.
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، وقتی سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان نسبت به بازسازی بخشی از حمام خسروآغا اقدام کرد، گمان می‌رفت که از پیشکسوتان و متخصصان امر مرمت نظرخواهی شده و بازسازی سبکی صورت بگیرد، این امر صورت نگرفت و اگرچه این بازسازی به گفتۀ مجریانش از یکسو باهدف تنبیه افرادی انجام شد که در تخریب حمام خسروآغا نقش مؤثر داشتند و از سوی دیگر مسئولان فعلی را مخاطب قرار داد تا بدانند حفظ آثار تاریخی ضروری است، اما علی‌رغم این اهداف، عاملان تخریب حمام خسروآغا نه‌تن‌ها تنبیه نشدند بلکه برخی، با تخریب خانه‌های پشت مسجد شیخ لطف‌الله، شکستن حریم میدان نقش‌جهان و پل خواجو، کفن‌ودفن لایه‌های چهارباغ، تخریب خانۀ نائل، تجاوز به حریم خانه صمدیه لباف، بی‌اعتنایی به خانه نایب اسدالله و... به بسیاری دیگر از آثار تاریخی اصفهان دهان کجی کردند.
گزارش‌های مختلفی تاکنون دربارۀ عاملان تخریب حمام خسروآغا منتشرشده که با خاطره‌ای از «احمد منتظر»، رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان آغاز شد، سپس در پاسخ به این خاطره، «عبدالحسین سیف الهی» معاون عمرانی سابق استانداری اصفهان واکنش نشان داد، در ادامه نیز ادعای «حمید عظیمیان» شهردار سابق اصفهان در خصوص شرکت نداشتن در این تخریب منتشر شد.
«ناصر آرمان پناه» مشاور سابق استانداری اصفهان و سرپرست اسبق دفتر عمران امام (ره)، «جعفر کسائیان» پیشکسوت استحکام‌بخشی که بعد از بمب‌گذاری در حمام خسرو آغا عضو گروه مرمت استحکام‌بخشی آن بوده و سیستم بتون‌آرمۀ این حمام توسط وی ایجادشده، «عبدالله جبل عاملی» مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، «مهدی حجت»، رئیس ایکوموس ایران و رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی ایران، «حسین مسجدی» عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور اصفهان، نویسندۀ کتاب فرهنگنامه گرمابه، و «محمود منشئی» پیمانکار وقت مرمت حمام خسروآغا نیز، افرادی بودند که در خصوص تخریب حمام خسروآغا توضیحات مبسوطی را در گفتگو با ایسنا ارائه کردند و در همۀ این گزارش‌ها رد پای شهرداری و استانداری وقت اصفهان در تخریب حمام خسروآغا قابل کتمان نیست.
حمام خسروآغا و مجسمۀ بودا
خبرنگار ما در نهایت با محمدعلی مهدی‌پور نیز گفتگو کرد که تاکنون ریاست آموزش‌وپرورش ناحیه ۳ اصفهان، معاون آموزش فنی و حرفه‌ای استان اصفهان، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان اصفهان، مدیرعامل و بنیان‌گذار شرکت سرمایه‌گذاری سامان گستر، مدیرعاملی کارخانه قند نقش‌جهان، و همچنین مدیرعاملی مترو اصفهان را در کارنامۀ خود داشته، اما از درج گفته‌های وی به دلیل خواسته‌شان معذوریم، اما به این نکته بسنده می‌کنیم که شهرداری و استانداری وقت اصفهان بدون شک باید پاسخگوی فاجعۀ تخریب حمام خسروآغا باشند.
مهدی پور سال ۱۳۸۳ کتابی با نام «رهرو خواب‌آلوده» منتشر و در بخشی از آن تخریب حمام خسروآغا را با تخریب مجسمه بودا در افغانستان مقایسه و ابراز تأسف کرده و آورده است: «من با کسی که با تاریخ و مذهب یک ملت برخورد کند مخالفم. حتی وقتی‌که طالبان مجسمۀ بزرگ بودا را در افغانستان از بین بردند، با تمام وجود احساس تنفر کردم، وقتی حمام خسرو آغا در اصفهان تخریب شد گریستم.».
فوت شاهدان عینی تخریب حمام خسروآغا
در صحبت‌های حسین مسجدی، اصفهان شناس که در خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان «خاطره‌ای از حمام خسروآغا که برای اولین بار منتشر می‌شود» منتشر شد او از قول حسن کریمیان، شهردار وقت منطقۀ سه اصفهان مدعی شده بود: «وقتی ما دستور تخریب حمام خسروآغا را گرفتیم خبر را محرمانه نگه داشتیم و در نیمه‌شب با قطع برق و تلفن و پاک‌سازی آن منطقه از چند خیابان اطرافِ آن، طرح را نیمه‌شب اجرا کردیم، اما با تمامی احتیاط‌ها و هماهنگی‌هایی که با بعضی از دوایر در شهر انجام دادیم بااین‌وجود سه نفر تخریب حمام را دیدند که یکی از آن‌ها سرباز امریه میراث فرهنگی در چهل‌ستون بود که با سروصدای تخریب بیدار شده بود و از لای نرده‌های چوبی آرم شهرداری را بر روی ماشین‌های موجود در محل حمام دیده بود و دو نفر هم رهگذر عادی بودند که با وجودی که همه خیابان‌های منتهی به حمام را بسته بودیم ظاهراً از کوچه‌ها تردد داشتند و فعالیت ما برای تخریب حمام خسروآغا را دیده بودند. بعد از استعفای رئیس وقت میراث فرهنگی استان و در ماه‌های بعد از تخریب حمام خسروآغا، این اداره با ریاست جدیدِ خود متوجه شده بود که این سه نفر چگونگی تخریب حمام خسروآغا را دیده‌اند و آن‌ها را پیداکرده و از آن‌ها به‌عنوان شاهدان این ماجرا دستخط گرفته بود. ما که هم دیدیم پرونده‌ای برای ما در قوه قضاییه بازشده است، بنابراین رفتیم و باوجودی که حدود یک سال هم از ماجرای تخریب حمام خسروآغا گذشته بود به هر شکلی که بود این سه نفر را پیدا کردیم؛ این در حالی بود که آن سرباز ترخیص شده بود و پایان خدمتش را گرفته و به شهرستان خودش در یکی از استان‌های دیگر رفته بود، ولی به‌هرحال این سه نفر را راضی کردیم و از آن‌ها دستخط گرفتیم که گفته‌ها و نوشته‌های قبلی خود را انکار کنند و به‌این‌ترتیب هر آنچه را دیده‌اند انکار کردند و آمدیم و آن پرونده را مختومه کردیم؛ بنابراین دیگر هیچ شاهدی وجود نداشت که اداره میراث فرهنگی بتواند علیه ما اقامۀ دعوی کند!»
اکبر نعمت الهی که در زمان تخریب حمام خسروآغا مسئولیت حفاظت از بنا‌های استان اصفهان را داشته دراین‌باره به ایسنا گفت: نگهبان چهل‌ستون فردی به نام «هفشجانی» بود، یکی از آن عابران پیاده هم «حسین نصر» نام داشت که هر دو فوت شده‌اند.
وی ادامه داد: من صبح روزی که حمام خسروآغا را تخریب کردند به آن محل رفتم و دیدم همۀ خیابان‌ها را بسته بودند. از میدان امام تا استانداری، سپه، همه را بسته بودند. دیدم محل حمام خسروآغا صافِ صاف است، به مهندس روانفر که آن زمان رئیس اداره میراث فرهنگی اصفهان بود زنگ زدم و آنچه می‌دیدم به او گفتم. بعد هم آقای سیف الهی و همه آمدند، خیلی شلوغ شده بود.
آقای سیف الهی همیشه این‌طرف می‌آمدند، همه کار‌های استانداری دست آقای سیف الهی بود. بعداز آن، روانفر با جهانگیری که استاندار وقت اصفهان بود درگیری داشتند و گفتند یک جای دیگر می‌سازیم، ولی دنبال نشد. بعد هم آقای روانفر قهر کرد و دیگر نیامد.
نعمت الهی گفت: من در جریان آن جلسه‌ای نبودم که در استانداری و در مورد حمام خسروآغا تشکیل شد، آقای روانفر در آن شرکت داشت. خیلی‌ها می‌گفتند روانفر هم در تخریب حمام خسروآغا مقصر بود، اما من درست در جریان نبودم می‌دانم که او از خراب شدن حمام خیلی ناراحت بود. از قبل کسی در ادارۀ میراث فرهنگی اطلاع نداشت که می‌خواهند حمام خسروآغا را خراب کنند و این اتفاق یک‌دفعه افتاد و ما آمدیم و دیدیم آنجا را صاف کردند.
وی افزود: اینکه آقای سیف الهی گفته حمام خسروآغا حمام شاهنشاهی و محل فساد بوده درست نیست. اصلاً این حرف‌ها علتی برای تخریب نیست. حمام خسروآغا خیلی حمام قشنگی بود، عالی بود. یک روز آمدیم و دیدیم آنجا را صاف کردند. هر کاری کردیم که بفهمیم چه کسی این کار را کرده بی‌نتیجه ماند.
متن کامل صورت‌جلسۀ دستور تخریب حمام خسروآغا
آنچه در گزارش‌های پیشین دربارۀ تخریب حمام خسروآغا مشهود است، اشاره به یک صورت‌جلسه است که چند روز قبل از تخریب این حمام به امضا رسیده، متن صورت‌جلسۀ ذکرشده به شرح زیر است:
«با عنایت به وضع موجود ساختمان مخروبه حمام خسروآغا و اینکه بیش از ۸۵ درصد حمام مخروبه و غیرقابل مرمت و بازسازی گردیده و با توجه به شکوائیۀ شهروندان و تذکرات مکرر علماء و حوزه‌های علمیه شهر در خصوص تعیین تکلیف و جلوگیری از خطرات احتمالی جانی و مالی برای شهروندان، به دنبال جلسات مکرر و بازدید از محل، جلسه‌ای در ساعت ۹ صبح روز سه‌شنبه مورخ ۸. ۱. ۱۳۷۴ در دفتر جناب آقای مهندس سیف الهی، معاونت محترم امور استانداری با حضور آقای مهندس آرمان پناه، رئیس محترم کانون کارشناسان دادگستری و آقای مهندس روانفر، رئیس محترم سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان و شهردار منطقه آقای کریمیان، تشکیل و پس از بحث و تبادل‌نظر پیرامون موضوع، تصمیمات ذیل اتخاذ گردید:
۱. مقرر گردید با توجه به فرسوده و غیرقابل مرمت بودن ستون‌ها و سقف‌ها و دیوار‌های ساختمان و اینکه امکان اینکه ساختمان حمام هرلحظه فروریخته شود و خساراتی را به بار آورد و نظر به اینکه قسمتی از مستحدثات میراث در غرب حمام و زیرساختمان‌های مجاور قرارگرفته و بایستی احیا شود، مقرر شد هم‌زمان با آزادسازی و تهیه نقشه، محل مورد نظر و قسمت‌های زیرزمین احیا و بازسازی شود و تماماً در اختیار سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان قرار گیرد و البته هرگونه اقدام احیاء و بازسازی با هماهنگی سازمان مربوطه باشد.
۲. قرار شد با توجه به وجود بازار در مسیر ادامه خیابان استانداری، محل تلاقی بازار بزرگ و مسیر خیابان توسط شهرداری اصفهان در طول مسیر خیابان یک زیرگذر طراحی و اجرا گردد.»
نکات قابل‌توجه در صورت‌جلسه تخریب حمام خسروآغا
چند نکته از این صورت‌جلسه برداشت می‌شود:
- اولاً برخلاف اینکه ذکرشده ساختمان غیرقابل مرمت بود، طبق گزارش پیشین ایسنا با عنوان «سه‌راهی که یک‌شبه چهارراه شد» محمود منشئی به‌عنوان پیمانکار مرمت حمام خسروآغا در حال مرمت این بنای تاریخی بوده که هنگام رفتن به محل این پروژه به‌قصد ادامۀ مرمت آن، با صحنه تخریب کامل حمام مواجه می‌شود.
- دوم اینکه برخلاف گفتۀ عبدالحسین سیف الهی که در مصاحبه خود با ایسنا با عنوان «حمام خسروآغا را فرح خراب کرد نه من»، ادعا کرده بود در این جلسه نسبت به جابه‌جایی حمام تصمیم گرفته‌اند، این موضوع صحیح نیست چراکه آن‌ها طبق این صورت‌جلسه تصمیم گرفتند که آنچه از حمام خسروآغا روی زمین موجود بوده آزادسازی کنند.
- از طرف دیگر برخلاف آنچه در این صورت‌جلسه نوشته‌شده است، در خصوص احیای بقایای حمام خسروآغا در زیر زمین و همچنین ایجاد زیرگذر هم هیچ اقدامی انجام نشد.
- موضوع دیگری که از این نامه استنباط می‌شود نقش مستقیم «حسن روانفر»، ریاست وقت میراث فرهنگی استان اصفهان است که امضای او در ذیل صورت‌جلسۀ تخریب حمام خسروآغا واضح و مبرهن است. روانفر با آگاهی کامل صورت‌جلسه‌ای را امضا کرده که در آن از تخریب و آزادسازی حمام خسروآغا سخن گفته‌شده و مگر می‌شود نامه را نخوانده امضا کند و نداند که قرار است حمام تخریب شود؟ گویی دل‌خوش کرده بوده به بازسازی قسمت‌های زیر زمین این حمام و ایجاد زیرگذر!
- از سوی دیگر در این صورت‌جلسه به شکوائیه شهروندان در خصوص وجود این حمام خسروآغا نیز اشاره‌شده که البته فراموش کرده‌اند در این نامه به‌طور مشخص از بازاریان و کسبۀ آن محل اسم ببرند، اما نامۀ قدردانی کسبه و بازاریان از مسئولین استان ازجمله اداره کل میراث فرهنگی استان نیز به نقش پررنگ بازاریان در تخریب حمام خسروآغا و همچنین نقش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در این تخریب صحه می‌گذارد. متن نامۀ قدردانی کسبه و بازاریان به شرح زیر است:
«بسمه‌تعالی. بدین‌وسیله این‌جانبان امضاکنندگان زیر از کلیۀ مسئولین گرامی و سازمان میراث فرهنگی اصفهان که جهت بازگشایی مسیر خیابان (ادامۀ خیابان استانداری به عبدالرزاق) فعالیت چشم‌گیر و بی‌وقفه‌ای داشته‌اند و بدین منظور گرمابۀ خسروآغا را تخریب و راه را جهت عبورومرور همشهریان عزیز هموار و بار ترافیک چهارراه تختی را کاهش داده‌اند کمال سپاس و تشکر را داریم.»
- موضوع دیگر امضای «حسین کریمیان»، شهردار وقت منطقه سه اصفهان است که علاوه بر نقش مستقیم وی در تخریب حمام تاریخی خسروآغا که عبدالحسین سیف الهی نیز در گزارش «حمام خسروآغا را فرح خراب کرد نه من» این موضوع را تائید کرد، نقش «حمید عظیمیان» را نیز در این تخریب کاملاً تأثیرگذار و آشکار می‌کند.
حمید عظیمیان، شهردار وقت اصفهان طبق گفتگوی خود با ایسنا در گزارش «حقیقت حمام خسروآغا را چه کسی فاش می‌کند» اعلام کرد که «تصمیم‌گیری‌های مربوط به حمام خسرو آقا در آن جلسه‌ای صورت گرفت که در استانداری برگزار شد و اصلاً از من نخواستند که در آن جلسه بروم و بدون حضور من، شهردار منطقه سه را صدا زدند و شهردار منطقه هم نیامد از من اجازه بگیرد که چنین برنامه‌ای است و چه‌کار کنم.»
این موضوع به‌هیچ‌عنوان رافع مسئولیت از حمید عظیمیان نیست، موضوع حمام خسروآغا آن‌هم در مرکز شهر اصفهان موضوعی نبوده که تخریب آن با سروصدا روبرو نباشد و شهردار اصفهان از آن مطلع نباشد! مگر حمام خسروآغا یک مغازه در محلۀ ناآشنا و کم رفت‌وآمدی بود می‌خواستند خراب کنند؟ چطور می‌شود که شهردار شهرداری مرکزی اصفهان، در مورد بنای مهمی به نام حمام خسروآغا در جریان نبوده باشد؟!
حمایت استانداری از شهردار وقت اصفهان
برای بررسی نقش استانداری وقت در تخریب حمام خسروآغا و حمایت از این اقدام، متن نامه‌ای را ازنظر می‌گذرانیم که «اسحاق جهانگیری»، استاندار وقت اصفهان در تاریخ ششم اردیبهشت‌ماه ۱۳۷۴ خطاب به «علی‌محمد بشارتی جهرمی» وزیر کشور نوشته. او در بخشی از این نامه آورده است: «با عنایت به تخریب حمام خسروآغا توسط عوامل ناشناس و ازآنجاکه یکی از اعضای سازمان نظام‌مهندسی به نحوی سعی بر آن داشته تا تخریب این حمام را به شهرداری اصفهان انتساب دهد بر آن شدیم تا خلاصه‌ای وضعیت قبلی این حمام که هیچ‌گاه جایگاهی در میان آثار ارزنده موجود در شهر اصفهان را خود اختصاص نداده ذکر کرده و تلاش‌های مستمر و ارزشمند شهرداری اصفهان که بحث درخور توجه است را برشمریم.»
جهانگیری در این نامه و در بند‌های یک و دو، ابتدا به خرید حمام خسروآغا در سال ۱۳۵۵ توسط شهرداری اصفهان و انتقال مالکیت این بنا به شهرداری اشاره‌کرده و سپس به موضوع قرارگرفتن حمام خسروآغا در مسیر امتداد خیابان استانداری و تصمیم رژیم سابق برای انتقال آن به مکانی بین چهل‌ستون و عالی‌قاپو اشاره می‌کند.
وی در ادامۀ نامۀ خود به موضوع حمام خسروآغا در بعد انقلاب اشاره‌کرده و در بند‌های بعدی آورده است که: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنا به دلایلی که بدان‌ها اشاره خواهد شد، آثار باقیمانده از حمام در دو انفجار قوی تقریباً از بین رفته است که بنا به تائید مدیرکل میراث فرهنگی استان ۸۵ درصد ساختمان مخروبه قبلی، تخریب و غیرقابل مرمت و بازسازی گردیده و محل مخروبه به زباله‌دانی کسبۀ اطراف تبدیل‌شده و علی‌رغم تذکرات کتبی شهرداری به میراث فرهنگی مبنی بر انجام اقدامات مؤثری به‌منظور رفع حالت مزبله دانی از این محل، متأسفانه از طرف میراث فرهنگی اقدام مؤثری به عمل نیامده است.
انفجار دو بمب قوی در داخل ساختمان مخروبه حمام تقریباً آثار قابل‌ملاحظه‌ای را از این اثر برجای نگذاشته است. بررسی‌ها نشانگر آن است که حمام خسرو آغا در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به‌عنوان یک مرکز فساد و فحشا شهرۀ عام و خاص بوده است (عفت کلام مانع از ذکر مواردی است که زبانزد مردم است) و لذا مردم متدین و متعهد اصفهان از همان ابتدا نسبت به این محل حساسیت خاصی داشتند و انفجار سال ۱۳۶۳ را در همین راستا می‌توان ارزیابی کرد.
علاوه بر مردم، علما و روحانیون بزرگ اصفهان نیز نسبت به حمام خسرو آغا با توجه به موارد متعددی که از انجام اعمال خلاف شرع مقدس اسلام در این محل ذکر می‌شد به‌شدت حساسیت داشته و مکرراً خواستار برچیده شدن مخروبه‌های آن بوده‌اند. شعف و شادی مردم پس از برچیده شدن مخروبه‌های حمام که با ارسال طومار و نصب پلاکارد و امثالهم تجلی یافت، نشانگر خاطرات بد مردم از این محل است.»
اسحاق جهانگیری در ادامۀ این نامه با نام بردن از برخی از پل‌ها و مکان‌های تاریخی اصفهان از فعالیت‌های شهرداری اصفهان تشکر کرده است.
بررسی نامۀ استاندار وقت اصفهان به وزیر وقت کشور
- آنچه از نامۀ جهانگیری بیش از همه استنباط می‌شود این است که مالکیت حمام خسروآغا از سال ۱۳۵۵ در اختیار شهرداری اصفهان است، اما این سازمان منتظر است تا اداره میراث فرهنگی وقت این بنا را مرمت کند!
او عنوان کرده است که علی‌رغم تذکرات کتبی شهرداری به میراث فرهنگی مبنی بر انجام اقدامات مؤثری به‌منظور رفع حالت مزبله دانی از این محل، متأسفانه از طرف میراث فرهنگی اقدام مؤثری به عمل نیامده است! در حالی از یکسو مالکیت حمام از آنِ شهرداری بوده است و از سوی دیگر شواهد تائید می‌کند که پیمانکار میراث فرهنگی مرمت حمام خسروآغا را آغاز کرده بود و حتی در روز حادثۀ تخریب حمام نیز برای ادامۀ مرمت این حمام در محل حضور یافته بود، ولی دیگر حمامی وجود نداشت!
- نکتۀ دیگر، حمایت کامل استاندار وقت اصفهان از شهرداری است که به‌عنوان عامل اصلی این تخریب معرفی‌شده بود، درحالی‌که قدر مسلم تخریب حمام خسروآغا بدون تائید استانداری اصفهان، امری بعید است چراکه شخص استاندار، ریاست کمیسیون ماده پنج را نیز به عهده داشته و دارد و قطعاً تخریب حمام خسروآغا به‌عنوان یک بنای بسیار مهم که از زمان حاکمیت رژیم سابق نامه‌های اداری مختلفی دربارۀ چگونگی برخورد با آن مکاتبه شده است، بدون رأی مثبت کمیسیون ماده پنج و چراغ سبز شخص استاندار امکان‌پذیر نبوده است.
- نکتۀ سوم شادمانی مردمی است که جهانگیری از آن‌ها نام‌برده درحالی‌که منظور وی کسبه و بازاریان محدودۀ حمام خسروآغا بوده و وی اندوه علاقه‌مندان به میراث فرهنگی را نادیده گرفته بود.
- موضوع دیگر برچسب مرکز فساد و فحشا زدن به حمام خسروآغا است درحالی‌که بر همگان آشکار است چنین عناوینی هیچ‌گاه دلیلی برای محو یک بنای تاریخی نیست و قطعاً تخریب این حمام باهدف احداث خیابانی صورت گرفت که افراد بسیاری در پی این اقدام منفعت می‌یافتند.
-، اما نکتۀ مهم دیگر در این نامه اشاره به سال‌های ۱۳۵۸ و ۵۹ و دو انفجار برای تخریب حمام خسروآغا است که علی‌رغم این اقدامات مخربانه، حمام همچنان برپا بود.
حمام خسروآغا مفسده خانه نبود
فرهاد فخاری تهرانی، دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران دربارۀ حمام خسروآغا گفت: ادبیات بسیار حساسی در روح حمام‌ها جاری است و هیچ موقع از حمام‌ها در ایران به اسم ... خانه استفاده‌نشده است، چون این خلاف نظر ابن‌سینا در کتاب قانون است. من توهین به باور‌های خودم و مردم را اصلاً قبول ندارم و این یک توهین است که آقای سیف‌اللهی گفته حمام خسروآغا مفسده خانه بود.
وی در خصوص اقدام برای تخریب حمام خسروآغا در اوایل انقلاب اظهار کرد: تخریب حمام خسروآغا دو بار صورت گرفت که یک‌فاز آن مربوط به زمانی است که آقای مهندسی بجنوردی استاندار اصفهان بود. ایشان رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و آدم فرهنگی است و در زمان وی یک‌بار حمام را منفجر کردند، اما نمی‌دانم با چه چیزی که یکی از سرستون‌ها پرید، ولی سقف پایین نیامد، چون مهندس کسائیان اسلب بتونی با میلگرد در آن ریخته بود.
در اینجا لازم است به صحبت‌های حمید عظیمیان شهردار سابق اصفهان نیز اشاره کنیم که در تاریخ ۲۵ شهریورماه ۱۳۹۸ ادعای جابجایی حمام خسروآغا را مطرح کرده و آورده است که «من آن زمان سفری به رومانی داشتم و آنجا پروفسوری را دیدیم که کارش جابه‌جایی کلیسا‌ها و ساختمان‌های تاریخی بود و او را به اصفهان دعوت کردم تا در خصوص جابه‌جایی حمام خسرو آقا به‌جایی بین عالی‌قاپو و چهل‌ستون تصمیم بگیریم.
ایشان آمد و حمام را دید و یک سمینار در شهرداری برگزار کرد و همه مهندسان آمدند و نقطه نظرات و ایده‌های این پروفسور را شنیدند. بعد مرحوم آقای کازرونی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور گفت که لازم نیست این جابه‌جایی را رومانیایی‌ها انجام دهند و خودمان انجام می‌دهیم و گفت ما در کجا و کجا، قبر و بنا‌هایی را جابه‌جا کردیم و خودمان بلدیم این جابه‌جایی را هم انجام دهیم.
عظیمیان به این نکته نیز اشاره‌کرده کرده بود که «در زمان رژیم سابق هم مصوبه‌ای به تصویب رسیده است که این حمام به‌جایی بین کاخ چهل‌ستون و عمارت عالی‌قاپو منتقل شود. حتی هزینه‌های آن‌هم پیش‌بینی‌شده بود.».
اما فرهاد فخاری تهرانی در این خصوص تصریح کرد: جابجایی بنا‌های آجری در دنیا وجود ندارد، چون آجر با ملات است و آن‌هایی که قابل جابجایی هستند بنا‌های سنگی است.
فخاری با اشاره به اینکه محدودۀ حمام خسروآغا دوباره به پیاده‌رو تبدیل می‌شود، گفت: تمام پروژه‌های عمرانی ما با محیط‌زیست و میراث فرهنگی مشکل پیدا کرد و پیدا می‌کند، چون ما عموماً آن تخصص را نداریم و انجام ندادیم و بلد نیستیم. نمی‌دانیم که وقتی یک بازار را قطع می‌کنیم این بازار دارای چندین بلوک است و درواقع وقتی ما خیابان را قطع می‌کنیم، یک بافت را خراب می‌کنیم و ایستایی بافت را زیر سؤال می‌بریم و فاسد می‌شود.
اما بعد...
منبع:ایسنا
انتهای پیام/
انتهای پیام/
