غلط اردوغان/ ریشه‌یابی اظهارات مداخله‌جویانه رئیس‌جمهوری ترکیه

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، ترکیه یکی از کشورهای تاثیرگذار منطقه است که همواره نقش مهمی در تحولات غرب آسیا و شرق اروپا بازی کرده اما سیاست‌های اشتباه دولت ترکیه در سال‌های اخیر، ضربه زیادی به جایگاه این کشور در منطقه زده و برخی از این سیاست‌ها آنقدر ناپخته است که تحلیل برخی از آنها برای کارشناسان و تحلیلگران، دشوار و گیج‌کننده به‌نظر می‌رسد. نمونه بارز این‌گونه سیاست‌ها مواضع ترکیه در قبال تحولات قره‌باغ و سخنرانی جنجال‌برانگیز رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه است که اگر این مواضع را در کنار سیاست‌های سال‌های اخیر ترکیه در خصوص سوریه و داعش بگذاریم به روشنی نشان‌دهنده میزان نسنجیده بودن سیاست‌های این کشور در عرصه سیاست خارجی است.

البته این‌که برخی مقامات متوهم ترکیه فکر می‌کنند با برخی موضعگیری‌ها می‌توانند امپراتوری عثمانی را احیا کنند موضوعی داخلی برای این کشور است اما باید این توجه را داشته باشند که اگر این توهمات، عبور از خطوط قرمز سایر کشورها باشد به هیچ‌وجه پذیرفته نخواهد بود؛ به‌ویژه این‌که طرف مقابل، کشور ایران باشد که بیش از چهار دهه است برای حفاظت از خطوط قرمز خود هزینه‌های فراوانی پرداخت کرده است.

سیاست‌های پرفراز و نشیب

فراز و نشیب‌های مواضع ترکیه در قبال مسائل منطقه‌ای مربوط به امروز و دیروز نیست و سال‌هاست که این کشور با دست فرمان اشتباه، باعث افزایش التهابات منطقه شده است. از جمله این نوع رفتارهای ترکیه می‌توان به مواضع این کشور در مورد سوریه اشاره کرد. در این بحران، دولت ترکیه از همان آغاز با این ارزیابی غلط که سقوط دولت بشار اسد قطعی است اقدام به آغاز دخالت‌هایش در این بحران کرد و با حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیمی که از داعش داشت نام خود را در فهرست سیاه حامیان این گروه تروریستی ثبت کرد. دخالت‌های ترکیه در سوریه تا آنجا پیش رفت که رئیس‌جمهور این کشور که آن زمان پست نخست وزیری را در اختیار داشت گفت‌و‌گو با بشار اسد را به دست دادن هیتلر و صدام‌حسین تشبیه کرد.

اما پس از ناکامی ترکیه در تحولات مربوط به سوریه، مقامات این کشور تصور کردند می‌توانند از نمد درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ، برای خود کلاهی ببافند و شکست خود در پروژه سوریه را در این سمت جبران کنند. بر همین اساس بود که ترکیه همواره در این درگیری‌ها به صورتی مداخله‌جویانه‌ از جمهوری آذربایجان دفاع کرده و به دنبال این بوده تا علاوه  بر مسائلی چون تقویت روابط سیاسی و اقتصادی و دفاعی با جمهوری آذربایجان و تثبیت فروش گاز به این کشور، خود را در قامت کشوری نشان دهد که نه تنها در عراق، سوریه و...بلکه در آسیای میانه و قفقاز نیز حرف‌هایی برای گفتن دارد.

براساس اخبار منتشر شده ترکیه حتی در طول بحران قره‌باغ اقدام به اعزام گروه‌های تروریستی از سوریه به این منطقه کرده بود.
حال با آتش‌بس میان آذربایجان و ارمنستان؛ رئیس‌جمهوری ترکیه اظهاراتی را مطرح کرده که با عبور از خطوط قرمز ایران به‌روشنی نشان می‌دهد چقدر در عرصه سیاست خارجی ناپخته است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه روز پنجشنبه در جشن پیروزی جنگ قره‌باغ در باکو، شعری در رابطه با «رود ارس» خواند که در آن شعر مردم خطه آذربایجان ایران خطاب قرار می‌گیرند. این شعر که به زبان ترکی است یکی از نمادهای جدایی‌طلبی پان‌ترکیست هاست. بیتی که او خواند این بود: «ارس را جدا کردند و آن را با میله و سنگ پر کردند / من از تو جدا نمی‌شوم، به زور جدایمان کردند».

امپراتور متوهم

البته این اولین سخنرانی از این گونه سخنرانی‌ها از سوی اردوغان نیست. او که در سال‌های گذشته به صورت مستقیم در برخی سخنرانی‌ها از تلاش برای احیای امپراتوری عثمانی سخن گفته و با سیاست‌هایش نشان داده نوعثمانی‌گری را دنبال می‌کند سابقه قابل‌توجهی در اظهارات ضد ایرانی دارد.

رجب طیب اردوغان که تصور می‌کند همه مانند او به مسائل داخلی و خارجی نگاه می‌کنند درفروردین 96 در مصاحبه‌ای با شبکه خبری الجزیره مدعی شد ایران سیاست رواج ملی‌گرایی فارسی را در دستور کار قرار داده است. وی گفته بود ایران سیاست توسعه‌طلبانه بر مبنای فارسی‌گرایی را در پیش گرفته و این برای ما مایه تأسف است.

رئیس‌جمهوری ترکیه همچنین دو سال قبل در یک برنامه تلویزیونی گفته بود قصد دارد از کارت قوم‌گرایی آذری علیه ایران استفاده کند.

وی همچنین در سال 96 در پایان مجمع سالانه ترکیه-انگلیس؛ ایران را به اتخاذ سیاست‌های نژادپرستانه و تبعیض قومی در عراق متهم کرد.

این اظهارات اردوغان همواره به واکنش مقامات کشورمان روبه‌رو شده اما اظهارات اخیر او نشان می‌دهد بیش از گذشته در پیگیری سیاست‌های نوعثمانی‌گری جدی است و البته با همان تحلیل‌های اشتباه خود این بار از خطوط قرمز ایران عبور کرده است.

سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه در گفت‌و‌گو با جام‌جم در ارتباط با اهداف اردوغان می‌گوید: یکی از موضوعاتی که ترکیه و شخص رجب‌طیب اردوغان در سال‌های  اخیر در پیش گرفته تقویت بار ملی‌گرایی در رویکرد داخلی و سیاست خارجی است. همچنین تحرکاتی که در قالب عملیات‌هایش در مناطقی مثل عراق و سوریه و همچنین مشارکتی که تحولات نظامی کشورهای دیگر مثل حمایت از جمهوری آذربایجان در جنگ قره‌باغ داشت حاکی از این است که ترکیه بار اندیشه‌های ملی و قوم‌گرایی را به اشکالی در سیاست خارجی خود در مناطق اطراف پررنگ‌تر می‌کند. اتخاذ چنین سیاستی از سوی ترکیه گاه ممکن است با حساسیت‌ها و اصطکاک‌هایی با همسایگان مواجه شود. 

کاکایی با اشاره به پیشینه این سیاست در ترکیه خاطرنشان کرد: اگر اندکی به سال‌های پیشتر برگردیم ، مفهومی که از سوی سیاستگذاران ترکیه کاربرد داشت موضوع عثمانی‌گرایی بود. این مفهوم به‌ویژه در دوره وزارت خارجه داوود‌اوغلو پررنگ‌تر شد و اردوغان هم به شکلی این موضوع را پیگیری می‌کرد. بینشی در رویکردهای سیاست خارجی ترکیه به افزایش بعد نظامی‌گری در مناطق اطراف مربوط می‌شود که آخرین مورد آن مشارکت ترکیه در بحران قره‌باغ و حمایت از جمهوری آذربایجان است. همچنین ترکیه فعالیت‌هایی برای احداث پایگاه‌های نظامی در قطر و مناطق دیگر دارد و بحث استمرار عملیات نظامی در شمال عراق و شمال سوریه را دنبال می‌کند.
واکنش جمهوری اسلامی ایران

سخنان اردوغان با واکنش مقامات کشورمان مواجه شد و در همین ارتباط محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در توییتی تاکید کرد: به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ‌کس نمی‌تواند در‌باره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.»

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه هم از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات مداخله‌جویانه و غیرقابل قبول اردوغان در سفر به باکو خبر داد.

سخنگوی وزارت خارجه اظهار کرد: سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اورآسیا به وزارت خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تاکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است.
خطیب زاده افزود: در جریان این احضار به سفیر ترکیه ابلاغ شد که دوران ادعاهای ارضی و امپراتوری‌های جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست سپری شده است.

سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در ادامه اضافه کرد: به سفیر ترکیه تاکید شد جمهوری اسلامی ایران به هیچ کس اجازه مداخله در مورد تمامیت ارضی خود را نمی‌دهد و همان طور که تاریخ پرافتخارش گواه است، در خصوص امنیت ملی خود حتی ذره‌ای کوتاه نمی‌آید.

محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام هم در توییتر نوشت: اگر آقای اردوغان از خواندن شعر ارس منظورش ایران بزرگ است، درست است. زیرا آذربایجان در قلب ملت ایران و در کنار برادران دیگرش از قوم، لر و کرد و بلوچ و عرب قرار دارد. اگر نظرش تکرار تجربه شکست خورده داعش در سوریه است، حرف غلطی است.

حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهوری نیز در کنایه ای به اردوغان و موسسه ضدایرانی ایرام وابسته به میت نوشت: ‌نتیجه تکیه بر مشاوره‌های شبه‌اندیشکده‌هایی چون ایرام بهتر از این نمی‌شود.با وجود این‌گونه موضعگیری‌ها برخی کارشناسان معتقدند با توجه به این‌که این اظهارات از سوی عالی‌ترین مقام رسمی ترکیه مطرح شده، جمهوری اسلامی ایران هم باید واکنش قاطعی داشته باشد و چه بسا اگر در گذشته متناسب با این اظهارات واکنش نشان داده می‌شد اکنون شاهد این اظهارات از سوی اردوغان نبودیم.
ترکیه به دنبال تغییر آرایش سیاسی منطقه
احمد کاظمی، کارشناس مسائل ترکیه

سخنانی که آقای اردوغان خارج از عرف دیپلماتیک و مخالف با قواعد حقوق بین‌المللی و منشور سازمان‌ملل‌متحد مطرح کرده در واقع نشان می‌دهد بحث جنگ دوم قره‌باغ و پروژه‌ای که به عنوان آزادسازی قره‌باغ مطرح شده، یک پروژه بوده که هدف آن نه بحث احیای تمامیت ارضی جمهوری‌آذربایجان بلکه پیشبرد یک طرح تنش‌زا در منطقه برای رسیدن به اهدافی بود که برخی بازیگران منطقه‌ای مثل ترکیه و اسرائیل آن را دنبال می‌کنند.

هدف ترکیه از موضوع استفاده ابزاری از مناقشه قره‌باغ برای رسیدن به اهدافی در جهت تغییر آرایش سیاسی و ژئوپلتیک منطقه است. در واقع ترکیه از سال 2011 در چرخشی که در رویکرد منطقه‌ای خود ایجاد کرد به دنبال احیای نوعثمان‌گرایی است.احیای نوعثمان‌گرایی بر دوبال استفاده از پان‌ترکیسم و استفاده از نیروهای تکفیری و افراطی است و ما در جنگ دوم قره‌باغ شاهد بودیم از هر دو ابزار استفاده شد. هدف این بود که در جنگ دوم قره‌باغ با ایجاد یک دالان یا حتی اشغال منطقه جنوب ارمنستان یک کرویدور از ترکیه و نخجوان به سمت آذربایجان،‌ خزر، آسیای مرکزی تا استان سین‌کیانگ چین ادامه پیدا کند و به نوعی آن توران بزرگ یا سیاست پان‌ترکیسمی تحقق پیدا کند که در پشت آن اهداف متعدد ژئوپلتیک و همچنین موضوعات مرتبط با انرژی وجود دارد.

با وجود تردیدهایی که در روزهای آغازین جنگ بین برخی تحلیلگران و محافل وجود داشت، صحبت‌های آقای اردوغان در رژه پیروزی باکو این نکته را تقویت می‌کند که متاسفانه ترکیه به دنبال ایجاد تغییراتی در منطقه است.

البته اتخاذ این سیاست به ضرر جمهوری آذربایجان و ترکیه است و طرح ادعاهایی که بوی تجزیه‌طلبی و تغییر مرزهای بین‌المللی از آن بر می‌آید بیش از هر چیز ترکیه را آسیب‌پذیر می‌کند زیرا این کشور، کثیرالمله است و اساسا رویکردهای سرکوب‌گرایانه که ترکیه علیه اقوام غیرترک در این کشور دارد، ترکیه را شکننده کرده‌است. اتخاذ چنین رویکردهایی می‌تواند به زیان یکپارچگی و تمامیت‌ارضی ترکیه در وهله اول منجر بشود. اهمیت این موضوع از آن جهت است که از سال 2000 به بعد و پس از مطرح‌شدن طرح خاورمیانه‌بزرگ، تجزیه کشورهای منطقه از جمله تجزیه مناطق شرقی ترکیه و مناطق کردنشین از سوی سرویس‌های امنیتی جهانی به‌ویژه سازمان سیا پیگیری شده و اخبار آن از سوی رسانه‌های ترکیه منتشر شده‌است.  این نکته را فراموش نکنیم که این موضعگیری ترکیه در واقع پیامی به سایر کشورها از جمله یونان،ارمنستان و دیگر همسایگان ترکیه است که این کشور در واقع از حالت یک همسایه عادی خارج شده و در مسیری در حال حرکت است که طبیعتا مغایر همکاری‌های دیپلماتیک با همسایگان است.

منبع: روزنامه جام جم

انتهای پیام/