محتوای کتب درسی بر چه اساسی تغییر می‎کند؟/ یک مقام مسئول در آموزش و پرورش: کم‌توجهی‌هایی در تغییر محتوای کتب درسی صورت می‌گیرد!

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- فرشته صائمی؛ آبان ماه بود که وزارت آموزش و پرورش از طریق دست بُردن در محتوای داستان‌ «قلب کوچک را به چه کسی بدهیم» نوشته نادر ابراهیمی در کتاب هفتم دبستان اذهان عمومی را متوجه خود کرد، اقدامی که در نهایت با عذرخواهی محسن حاجی‌میرزایی فیصله یافت. محسن حاجی میرزایی در مواجه با فشار افکار عمومی از باب معذرت‌خواهی وارد شد و با انتشار توئیتی گفت: «متأسفم.»

البته وزیر آموزش و پرورش مسئولیت ایراد وارده به اقدام این وزارتخانه را برعهده نگرفت و تصریح کرد که این تغییر در دوره مسئولیت من نبوده است. وی در نهایت این وعده را داد که در آینده شاهد چنین مواردی نخواهیم بود.

کمتر از یکماه از وعده حاجی میرزایی در خصوص عدم تغییر محتوایی داستان‌های کتب درسی نگذشته بود که  خبری با مضمون اعمال تغییر در محتوای داستان «قصه‌های مجید» در فضای مجازی منتشر شد. در توضیح این خبر آمده بود که در متن کتاب فارسی پایه هفتم و در بخش‌هایی از «قصه‌های مجید»، نوشته هوشنگ مرادی کرمانی دست برده‌اند و جمله‌هایی درباره نماز به این داستان اضافه شده است.

نویسنده داستان «قصه‌های مجید» در واکنش به این خبر گفت که بدون مجوز نویسنده و بدون اطلاع من دست به چنین کاری زدند و رضایت ندارم. هوشنگ مرادی کرمانی مطالب اضافه شده در مورد نماز خواندن مجید را مغایر بر شخصیت ترسیم شده برای مخاطب در این داستان قلمداد کرد. وی با بیان اینکه مجید یک بچه ۱۰-۱۲ ساله است، یادآور شد در این داستان مجید به سن تکلیف نرسیده اما بی‌بی نماز می‌خواند.

جدای از اینکه اعمال تغییرات در محتوای داستان‌ها بدون کسب اجازه از نویسنده، ‌در دایره اخلاق حرفه‌ای نمی‌گنجد در حال حاضر تغییر محتوای داستان‌های کتب درسی از این جهت جای تأمل دارد که این تغییرات در دوره خدمت وزیری صورت می‌گیرد که پیش از این قول عدم تغییر محتوای داستان‎ها آن هم بدون اجازه صاحب اثر را داده بود و مانند پیشکسوت خود، خبر تغییر محتوایی کتب درسی را به صراحت اعلام نکرد.

 در همین خصوص حسین قاسم‌پور مقدم یکی از مؤلفان کتب نونگاشت ادبیات هم افزود که این تغییرات برای متناسب‌سازی کتاب‌ها با سند «تحول بنیادین» و سند «برنامه درسی ملی» صورت می‌گیرد.

توضیحات وی  در خصوص چرایی و پشتوانه تغییرات صورت گرفته  در کتب درسی منجر به شکل‌گیری این پرسش می‌شود که تغییرات در کتب درسی به چه صورت شکل می‌گیرد و در اعمال تغییرات کدام بُعد پررنگ‌تر است؟

در پاسخ به این سؤال حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در گفتگویی که با خبرنگار حوزه آموزش و پرورش گروه اجتماعی خبرگزاری آنا داشت, گفت: تألیف و تغییر کتب درسی را باید از هم تفکیک کنیم. تألیف کتب درسی و ارائه محتواهای جدید در آنها معمولاً براساس بررسی‌ها و نیازسنجی‌هایی که گروه مربوط به هر برنامه درسی انجام داده‌ است، آغاز شده و در شورای برنامه‌ریزی درسی همان گروه، چارچوب کار و برنامه درسی موضوع مورد نظر بررسی می‎شود و اهداف، محتوا، روش و ارزشیابی مشخص می‌شود.

ملکی افزود: بعد از اینکه برنامه‌ درسی، نقشه راه و طرح برنامه درسی آماده شد، برای محتوا تیم تألیف تعیین می‌کنند چرا که کار تألیف کار یک‌نفره نیست و ابعاد مختلفی دارد و افراد با تخصص‌های گوناگون آن را بررسی و مطالعه می‌کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: وقتی تیم تألیف مشخص شد یک ناظر هم از سوی همان گروه مشخص می‌شود که نظارت کار را عهده‌دار می‌شود و گروه مرحله به مرحله محتوا تولید می‎کنند، ارائه می‌دهند و مجددا در همان شورا مورد بررسی قرار می‎گیرد که برخی مواقع محتوای تولید شده برای اصلاح مجدداً به تیم تألیف برگشت داده می‌شود. در نهایت محتوای مورد تأیید که برای چاپ باید ارسال شود، آماده می‌شود.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در توضیح مرحله نهایی انتشار کتاب درسی اظهار کرد: برای اینکه محتوای تولیدشده به چاپ ارسال شود مراحل مختلفی را پشت‌سر می‌گذارد. در این مرحله معاون دفتر تألیف و سپس مدیرکل مربوطه، محتوا را بررسی می‌کنند که در صورت تأیید آنها، محتوا برای تائید به دفتر رئیس سازمان ارسال می‌شود. منتها برای محکم کاری شورای حصول کیفیت هم در این مرحله پیش‌بینی شده که آنها مجدداً با معیارهایی شاخص‌های محتوا را بررسی می‌کنند که اگر مورد تائید قرار گرفت و امتیاز لازم را بدست آورد، رئیس سازمان آن را امضاء می‌کند و برای چاپ ارسال می‌شود.

ملکی در توضیح روند تغییر محتوای کتب درسی خاطرنشان کرد: تغییر برخی از محتوای کتبی که تألیف شده‎‌اند هم به همین ترتیب صورت می‌گیرد منتها در این روند ممکن است کم‌‍‌توجهی‌هایی هم صورت بگیرد که باید آنها را شناسایی کنیم و جلوی کار را بگیریم.

وی در پاسخ به اینکه در تغییر محتوای کتاب‌های درسی بُعد ملی مدنظر است یا بُعد مذهبی یادآور شد: در علوم انسانی ضمن در نظر گرفتن مسائل ملی  به مسائل فرهنگی، مذهبی و اعتقادی توجه می‌شود و تلاش‌ها بر این است که به صورت تک بُعدی به این قضیه پرداخته نشود و مسائل دینی و ملی به تناسب مورد توجه قرار بگیرند. منتها در کتب علوم پایه نظیر علوم و ریاضی قضیه متفاوت است در این کتب نیازهای جامعه و  یافته‌های نوین علمی مطرح است.

اشاره رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش به کم‌توجهی‌های صورت گرفته در تغییر محتوای کتب و تأکید مقام معظم رهبری بر نظارت بر روی محتوای کتب درسی بیانگر این نکته را دربر دارد که  بهتر است وزارت آموزش و پرورش در تولید و تغییر کتب درسی دقت نظر و حساسیت بیشتری به خرج بدهد تا از این طریق شکاف و فاصله میان دانش‌آموز با کتاب‌های درسی هر روز کمرنگ‌تر شود.

انتهای پیام/4076/