سینمای دفاع مقدس در دهه 90؛ ترکیب حماسه، عشق و حادثه در بستر جامعه

به گزارش خبرنگار حوزه سینماییگروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، سینمای دفاع مقدس در یک دهه اخیر همچون سایر گونه‌های موضوعی سینمای ایران متأثر از شرایط و حال و هوای جامعه بوده است.

در سال‌های دهه شصت و همزمان با دلاوری رزمندگان در جبهه‌های نبرد و مقاومت مردمی، عناصری همچون حماسه، ایثار، شهادت و فتح محتوم نیروهای خودی عناصر اصلی فیلم‌های جنگی بودند.این وضعیت در دهه هفتاد تغییرات قابل توجهی را تجربه کرد. در فیلم‌های جنگی این دهه وجوه اجتماعی و سرنوشت رزمندگان در جامعه پس از جنگ مضمون اصلی فیلم‌ها شد.

در این سال‌ها سینمای دفاع مقدس با فیلمسازانی همچون ابراهیم حاتمی‌کیا، رسول ملاقلی‌پور و احمدرضا درویش شناخته می‌شد.حاتمی‌کیا با ساخت فیلم‌هایی همچون از کرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف و آژانس شیشه‌ای و ملاقلی‌پور با فیلم‌هایی همچون سفر به چزابه و قارچ سمی جایگاه اهالی جبهه و جنگ در این فضای جدید را روی پرده سینما آوردند.

 افت سینمای دفاع مقدس در دهه هشتاد

 این روند در دهه هشتاد با صراحت بیشتر و البته نگاهی نقادانه و گاه گزنده و تلخ ادامه یافت. سال‌هایی که آثار سینمای دفاع مقدس هم از نظر کمی و هم از حیث کیفی افت قابل توجهی را تجربه کردند.

فیلم‌های دختر پسری و کمدی‌های روحوضی در این دهه قوت گرفتند و به آنها فیلم‌های زرد شبه‌سیاسی هم اضافه شد.

«قارچ سمی» و «مزرعه پدری» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور، « به نام پدر» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و دوئل ساخته احمدرضا درویش فیلم های شاخص دفاع مقدس در دهه هشتاد بودند. «گیلانه» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد به موضوع مادرانی که فرزندان‌شان در جبهه حضور داشتند می‌پرداخت.

سینمای دفاع مقدس در دهه نود؛ سال های بیم و امید

سال اکران 93، آخرین سال پرفروش فیلم‌های سینمای دفاع مقدس در ایران بود. فیلم‌های سینمایی «چ»، «معراجی‌ها» و «شیار143» از آثار پرفروش آن سال و باعث رشد فروش در سینماها بودند؛ مجموع فروش بالای 10 میلیارد تومان این سه اثر سینمایی برای گیشه‌های سینما، توانست نزدیک به یک‌سوم فروش کل سال 93 را شکل دهد.

البته این مساله فارغ از بحث استقبال و کارکرد این سه اثر، در شکل‌های مختلف برای شبکه‌های تلویزیونی و شبکه نمایش خانگی بود. از پدیده‌های سینمای دفاع مقدس در سال 92، تولید فیلم سینمایی «شیار 143» بود که در جشنواره سی‌ودوم فیلم فجر به‌عنوان بهترین فیلم از نگاه تماشاگران انتخاب شد و مدیران سینمایی آن را سر دست گرفتند و هرکجا که حمایت از آثار انقلابی در سینما یاد می‌شد از آن به عنوان نمونه نام می‌بردند. می‌گفتند که می‌شود فیلمی ارزشمند با هزینه‌های کم ساخت. البته در همان سال 92 فیلم‌های دیگری با موضوع دفاع مقدس همچون «50 قدم آخر»، «میهمان داریم»، «دلتنگی‌های عاشقانه»، «رنج و سرمستی»، «خانه‌ای کنار ابرها» و «عاشق‌ها ایستاده می‌میرند» ساخته شدند ولی موفقیت چندانی در گیشه نداشتند.

در سال 93 و به‌رغم اینکه انتظار بود از آثار سینمایی دفاع مقدس حمایت بیشتری شود ولی در آن سال با تولید 6 فیلم سینمایی «تا آمدن احمد»، «تگرگ و آفتاب»، «حکایت عاشقی»، «مزارشریف»، «بدون مرز» و «ماهی سیاه کوچولو» نه‌تنها صاحبان این آثار موفقیت چندانی در جشنواره فیلم فجر به دست نیاوردند بلکه در اکران و حتی در شبکه نمایش خانگی هم استقبالی از این آثار نشد.

سال‌های ابتدایی دهه 90 اگرچه با تعدد تولید فیلم‌های سینمای دفاع مقدس همراه بود ولی هر سال که می‌گذاشت از تولید و تعداد این آثار کم می‌شد. با آمدن دولت جدید سیاست‌های تولید فیلم نیز تغییر کرده بود و مدیران سینمایی از ریاضت اقتصادی برای اهالی سینما سخن می‌گفتند.

با وجود اینکه در دهه‌های گذشته سه نهاد بنیاد سینمایی فارابی، حوزه هنری و انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس، در تولید آثار سینمای دفاع مقدس نقش مهمی داشتند اما در سال‌های اخیر به‌خصوص از سال 93 به بعد این سه نهاد مهم در تولید فیلم‌های سینمای دفاع مقدس، به دلیل انتقادهایی که از آنها برای تولیدات ضعیف سینمایی شده بود، به آزمون و خطاهایشان پایان دادند و از سرمایه‌گذاری کلان در تولید فیلم‌های دفاع مقدس پاپس کشیدند و همین مساله باعث کم شدن تعداد تولیدات سینمای دفاع مقدس شد.

در سال 94، از فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» پدیده جوان سینمای ایران رونمایی شد. اثری که با حمایت یک نهاد فرهنگی نوظهور و جویای نام مانند «موسسه رسانه‌ای اوج» به جمع سینمایی‌ها آمد. «ایستاده در غبار» با فرم ابداعی کارگردان جوانش روایتی بدیع از زندگی سردار احمد متوسلیان، فرمانده مشهور دفاع مقدس داشت. اولین فیلم محمدحسین مهدویان توانست هم توجه تماشاگران را جلب کند و هم در سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر در حضور چندین فیلم مهم، علاوه‌بر نامزدی در هفت رشته، به جایزه بهترین فیلم جشنواره دست‌یابد.

البته در این سال نرگس آبیار، کارگردان اثر موفق «شیار143» هم فیلم جدیدش «نفس» را رونمایی کرد. بنیاد سینمایی فارابی در سال 95، فیلم سینمایی «ویلایی‌ها» را با هزینه‌های پایین تولید کرد تا بعد از سال‌ها دست خالی بودن دولتی‌ها در تولید آثار دفاع مقدسی، بتواند فیلمی مهم و اثرگذاری را راهی جشنواره فیلم فجر کند.

«ویلایی‌ها» در زمانه حضور قدرتمند بخش خصوصی در اکران، نتوانست آنچنان که باید فروش خوبی داشته باشد ولی به خاطر پرداخت بکر و ارزشمند موضوع فیلم، مورد اقبال خانواده شهدا قرار گرفت. در سال 96 بار دیگر موسسه رسانه‌ای اوج با تولید فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب»، اثر موفقی از بهرام توکلی کارگردانی که سال‌ها فیلم اجتماعی ساخته بود، رونمایی کرد.

«23نفر» و «آبادان یازده 60» دو فیلم جنگی  در سال 98 بودند هستند که هر دو براساس ماجراهایی واقعی ساخته شده‌اند.

«23نفر» اقتباسی از خاطرات ۲۳ نفر از رزمندگان نوجوان است که در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند و صدام سعی داشت با ژست‌های انسان‌دوستانه از این نوجوانان بهره‌برداری تبلیغاتی کند. این فیلم در سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر برنده جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی شد.

«آبادان یازده 60» داستان تعدادی از کارکنان رادیوی ملی نفت آبادان در روزهای منتهی به حصر این شهر است که به تازگی اکران شده است. این فیلم در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر، جایزه ویژه سردار سلیمانی را به‌دست آورد.
علاوه بر پیشرفت‌های فنی، آنچه در فیلم‌های دفاع مقدس در دهه 90 برجستگی بیشتری دارد پرداختن به وجوه فرعی و کتر دیده‌شده دوران دفاع مقدس است. مواردی همچون فعالیت‌های پشت جبهه، مناسبات خانوادگی رزمندگان و تبیین چیستی و چگونگی وقوع جنگ از جمله مضامینی است که در سینمای دفاع مقدس در این دهه نمود بیشتری داشته است.

حتی می‌توان پرداختن به موضوع مقاومت و حماسه آفرینی از زاویه فعالیت های رسانه‌ای را که موضوع اصلی فیلم «آبادان یازده 60» است را نیز در این دایره گنجاند.

به این ترتیب می‌توان حفظ حماسه و ترکیب آن با بینش عمیق به موضوع جنگ و فرعیات و حواشی اجتماعی آن مضمون اصلی فیلم‌های دفاع مقدس در دهه نود در نظر گرفت.

انتهای پیام/4104/