اعلام دلیل رد صلاحیت‌ها غیرشرعی و غیراخلاقی است/ کار شورای نگهبان ایجابی است نه سلبی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، سیامک ره‌پیک، قائم‌مقام دبیر و عضو حقوقدان شورای نگهبان قانون اساسی است. وی دارای دکترای تخصصی حقوق خصوصی بوده و در دانشگاه تربیت‌مدرس و علوم قضائی مشغول تدریس است. 

ره‌پیک، رئیس سابق پژوهشکده شورای نگهبان است که در انتخابات داخلی شورا در ماه‌ گذشته به‌عنوان قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان انتخاب شد. وی طی بازدیدی از خبرگزاری آنا، در نشستی صمیمانه با مدیران و خبرنگاران خبرگزاری به موضوع‌های مهمی مانند تأیید صلاحیت‌ها، تغییر و تحولات در شورای نگهبان، برخی از جزئیات پرونده‌های رد صلاحیت‌شدگان، الکترونیکی شدن انتخابات و اصلاح طرح انتخابات ریاست‌جمهوری پرداخت. ره‌پیک در ابتدای مصاحبه به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد. 

ره‌پیک اشاره کرد: از پیامبر اکرم(ص) دعایی مروی است که ایشان خود وقتی از خانه بیرون می‌آمدند می‌خواندند. به نظرم بعضی از مشاغل باید این دعای پیغمبر را بخوانند، معلم‌ها و اساتید دانشگاه از آن دسته هستند و به نظرم کسانی که در خبرگزاری‌ها کار می‌کنند باید این دعا را بخوانند. می‌گویند پیامبر اکرم(ص) از منزل که بیرون می‌آمد، آسمان را که نگاه می‌کرد، این دعا را هر روز می‌خواند که «اللَّهُمَّ أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَضِلَّ أَوْ أُضَلَّ أَوْ أَزِلَّ أَوْ أُزَلَّ أَوْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَجْهَلَ أَوْ يُجْهَلَ عَلَيَّ»؛ خدایا به تو پناه می‌برم از اینکه گمراه کنم یا گمراه شوم (اللَّهُمَّ أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَضِلَّ أَوْ أُضَلَّ)، بلغزانم یا بلغزم (أَزِلَّ أَوْ أُزَلَّ)، ظلم کنم یا به من ظلم شود (أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ)، به گمراهی بیندازم یا من خودم جاهل شوم (أَجْهَلَ أَوْ يُجْهَلَ عَلَيَّ). این دعا خیلی دعای خوبی است. معلم‌ها سر کلاس می‌روند خوب است آن را بخوانند، یک‌سری طلبه‌ها عادت دارند و این دعا را می‌خوانند، بعضی از طلاب کتاب «آداب‌المتعلمین» می‌خوانند، در «آداب‌المتعلمین» این دعا یک اضافه‌ای دارد برای معلم‌ها،! معلمی کار سختی است. منتهی الان کار شما در خبرگزاری، چون سطح اطلاع‌رسانی وسیع‌تر است طبیعتاً سخت‌تر است.

مشروح گفتگوی نخست سیامک ره‌پیک، قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان را بخوانید.

آنا: مسئولیت شما به‌عنوان قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان در این شورا چیست؟ یک سری تفکرات وجود دارد که احساس می‌شود شورای نگهبان نیاز به یک گام تحولی دارد، برنامه شما برای این تحول چیست؟

ره‌پیک: قبل از مسئولیت جدیدم، مسئولیت‌های دیگری هم داشتم که ویژگی‌هایی داشت و از یک جهت مسئولیت‌های سنگینی هم بود، ولی قائم‌مقامی شورای نگهبان یک موقعیت ویژه است. در شورای نگهبان مثل هر جای دیگر، ممکن است در هر زمانی انسان بتواند یک تغییراتی ایجاد کند. چون همان‌طور که اشخاص کامل نیستند، سیستم‌ها هم همین‌طوری هستند.

یعنی اگر به من بگویید که شخصاً فکر می‌کنی چه اصلاحاتی می‌توانی در خودت ایجاد کنی؟ باید فکر کنم ببینم مثلاً در نوع صحبت کردنم یا مطالعه کردنم، چه تغییراتی امکان دارد، انجام شود.

از طرفی دیگر در شورای نگهبان هم موضوع‌های گوناگونی وجود دارد که در این چارچوب قابل طرح و بررسی است، البته تصمیم‌های اساسی در شورای نگهبان در صحن شورا و با حضور اعضا صورت می‌پذیرد. حالا هر کسی در هر موقعیتی است، در معاونت اجرایی، قائم‌مقامی و پژوهشکده، در مورد مسائل اساسی اگر ایده‌ای هم دارد باید در شورا مطرح کند تا تصمیم‌گیری شود.

به‌عنوان نمونه عرض می‌کنم در دو، سه سال اخیر برای معرفی شورای نگهبان در شورا کارهای خوبی نسبت به قبل انجام شده و تحولاتی صورت گرفته است. به نظرم در این حوزه می‌شود، موضوع را ادامه داد و کارهای دیگری هم به آن اضافه کرد که در معرفی شورا به صورت کیفی‌تر عمل شود.

شورای نگهبان کارهای زیاد و متنوعی انجام می‌دهد و می‌توان از منظرهای مختلف به این کارها نگاه کرد. یک بخش آن اطلاع‌رسانی است که شورای نگهبان باید نسبت به کارها و تصمیماتش انجام دهد. یک بخش دیگر هم مربوط به محتوای این تصمیمات است که در حد توان می‌شود، توضیح داد.

مثلاً ما در شورای نگهبان مجموعه کارهایی را انجام می‌دهیم.‌ در بخش‌های مختلف مانند؛ تطبیق مصوبات با قانون اساسی و شرع، در بحث اساسنامه‌ها و در بحث انتخابات، مجموعه کارهای مفصلی انجام می‌شود. توضیحش این است که اینها برای کمک به بهبود وضعیت کشور و مردم است. گاهی وقت‌ها شورای نگهبان به مصوبه‌ای ایراد وارد می‌کند؛ در نمود بیرونی اینگونه به ذهن می‌رسد که شورا کارش رد کردن است و تنها تصوری که در جامعه ایجاد شده این است که کارهای شورای نگهبان جنبه سلبی دارد، اما اینگونه نیست. 

کار شورای نگهبان ایجابی است نه سلبی

شاید لازم باشد که این را یک مقدار بیشتر توضیح داد. بخش زیادی از کارهای شورای نگهبان ایجابی است. تاکنون هزارها مصوبه با یک رفت و برگشت ساده تأیید شده است. یا فرض کنید در همین بحث انتخابات مجلس تعداد زیادی را برای حضور در انتخابات مجلس تأیید می‌کنیم، کسی این سمت ماجرا را نمی‌بیند، عده‌ای هم به دلایلی عدم احراز یا رد صلاحیت می‌شوند. این تأیید، عدم احراز یا رد صلاحیت نیاز به توضیح دارد. حتی مثلاً آنجایی که شورای نگهبان رد می‌کند، در واقع این یک کار ملی است که اگر به هدف و انتهایش خوب دقت کنید، این تصمیم برای حفظ منافع کشور و مردم است.

فرض کنید شورای نگهبان در مواردی ایراد اصل 75 قانون اساسی به مصوبه‌ای گرفته است، مثلاً در مصوبه مربوط به ایثارگران، بازنشستگان، حق‌التدریسی‌ها ایراد گرفته شده است، برخی با حرارت می‌گویند شورای نگهبان مخالفت کرد! حالا شما که رسانه هستید باید به شورای نگهبان در این جهت کمک کنید. اینکه می‌گویند «شورای نگهبان مخالفت کرد»، واقعاً حرف دقیقی نیست. شورای نگهبان با چه چیز مخالفت کرده است؟ گفتمانی که بیرون تشکیل می‌شود ممکن است این باشد که شورای نگهبان با مصوبه‌ای به نفع ایثارگران، مخالفت کرده است، این نیست! شورای نگهبان در جهت حمایت از ایثارگران با این شکلی که الان مجلس مصوبه را تصویب می‌کند، مخالف است.

یعنی شورای نگهبان می‌گوید آقای مجلس! یا در برخی موارد آقای دولت! شماها که می‌گویید به ایثارگران حقوق می‌دهیم، اما صندوق اعتبار آن را مشخص نکرده‌اید؛ بنابراین باید منابع آن تعیین شود تا حمایت واقعی صورت گیرد و از عملکرد شعاری و بدون ضمانت اجرایی جلوگیری شود.

16 هزار پرونده در همین انتخابات مجلس به شورای نگهبان رسید

اگر این مسائل خوب توضیح داده شود، ما در حوزه اطلاع‌رسانی و معرفی شورای نگهبان توفیق بیشتری پیدا می‌کنیم. یکی از پرونده‌های مهمی که در شورای نگهبان وجود دارد مربوط به تأیید صلاحیت‌هاست. 16 هزار پرونده در همین انتخابات مجلس به شورای نگهبان رسید.

 یک تعدادی از این افراد بدون مشکل و بی سروصدا تأیید شده‌اند، یک عده‌ای هم ممکن است مسئله‌ای داشته‌اند و موضوع بررسی شده است، اما برخی می‌گویند شورای نگهبان فقط رد می‌کند و اقداماتش سلبی است. از طرف دیگر شورای نگهبان نمی‌تواند محتوای پرونده‌ها را به بیرون اعلام کند، چون این کار از نظر قانونی، شرعی و اخلاقی درست نیست، لذا توضیح کافی در این مورد داده نمی‌شود.

مردم در فرآیند انتخابات یک نماینده‌ای می‌خواهند که منافع ملی را حفظ کند و امین باشد، شورای نگهبان می‌گوید که من احراز نکردم او امین است، احراز نکردم شرایط عمومی و اختصاصی را دارد، یعنی شورای نگهبان بر اساس قانون اساسی، قوانین و شرع، مصالح کشور و مردم نظرش را اعلام می‌کند.

وقتی این مسائل توسط رسانه‌ها اینگونه به مردم توضیح داده شود، مردم درک می‌کنند که شورای نگهبان در همه امور به دنبال منافع مردم است؛ لذا این امور باید بیشتر توضیح داده ‌شود، هم برای رسانه، هم مردم و هم گروه‌هایی که عرض کردیم، مثلاً فرض کنید راجع به ایثارگران بیان کردیم، خود آنها هم ممکن است طرف توضیح قرار بگیرند و بهتر توجیه شوند. این مسئله کمک می‌کند که معرفی شورای نگهبان واقعی‌تر صورت بگیرد.

آنا: نکته مهمی که شما هم بیان کردید، حضور تیم رسانه‌ای جوان در شورای نگهبان است که بسیار موضوع مهمی در یک سال اخیر بود، اما یک نکته‌ای که وجود دارد و شما هم آن را تأیید کردید، از آذر ماه سال گذشته روابط عمومی شورا بلاتکلیف است. اگر بخواهد این پازل و این گام‌های مثبتی که برداشته شده تکمیل شود، باید تکلیف آنجا هم روشن شود. دلیل خاصی دارد که هنوز تکلیف روابط عمومی شورا روشن نشده است؟

ره‌پیک: اگر مقصود از روابط عمومی، مسئول روابط عمومی یعنی مدیرکل است، بله. ولی در هر حال روابط عمومی که بلاتکلیف نیست و کارها انجام می‌شود. ممکن است غیر از روابط عمومی مثلاً یک اداره کل دیگر هم همان مسئولیت را داشته باشد. بالاخره باید نیروی مناسب پیدا شود که با شرایط شورا و شرایط عمومی روابط عمومی تطبیق کند. ظاهراً بعضی‌ها مطرح شده‌اند ولی فراز و نشیبی داشته ولی إن‌شاءالله زودتر تعیین شود.

هیچ منعی برای اعضای شورای نگهبان جهت گفتگو وجود ندارد

آنا: یک موردی که در شورای نگهبان دیده می‌شود این است که به غیره از یکی و دو نفر از اعضای شورا که در فضای مجازی حضور دارند و مصاحبه می‌کنند، بقیه اعضای ارتباطاتی با رسانه‌ها ندارند. این یک قانون نانوشته است؟ یک سیاست است؟ یا اینکه واقعاً خود اعضای شورا شخصاً علاقه‌ای ندارند با رسانه‌ها صحبت کنند؟

ره‌پیک: نه! ما در شورا قاعده نوشته یا نانوشته‌ای در این مورد نداریم. هیچ منعی برای اعضای شورای نگهبان جهت گفتگو وجود ندارد. منتهی شورای نگهبان یک نهاد خاص است، وظایف ویژه هم دارد، ترکیبش هم ترکیب مهمی است. مثلاً فقهای محترم شورای نگهبان اشخاصی هستند در حوزه علمی، شأن خاصی دارند، اگر ضرورت نبینند، صحبت نمی‌کنند. اما در سالگرد تأسیس شورای نگهبان بیشتر اعضای شورای نگهبان درباره مسائل مختلف شورا صحبت کردند، اما مرجع اصلی مواضع و اخبار شورای نگهبان همان اظهارنظرهای سخنگو است.

از سوی دیگر شورای نگهبان مثل نهادهای دیگر مانند؛ دولت و قوه قضائیه مملو از خبر نیست. شورای نگهبان وظایف خاصی دارد که باید به آنها عمل کند و در کمیت محدودتر است. شورای نگهبان به زمان انتخابات که می‌رسد، میزان خبرهای آن افزایش می‌یابد، به همین دلیل تا سال آینده باید کمی صبر کنید.

ولی خارج از بحث انتخابات، مصوبات مجلس و بعضی از امور دیگر مانند اساسنامه‌ها چندان خبرساز نیستند. بنابراین به طور طبیعی سخنگو وظیفه دارد که اخبار را اطلاع‌رسانی کند، کمااینکه الان به صورت متناوب، بسته به شرایط دو هفته یا سه هفته یک بار، اخبار را اطلاع‌رسانی می‌کند.

البته ممکن است شما بگویید می‌شود یک طرح‌هایی داد و پیش‌بینی‌هایی کرد که اعضا بیشتر با رسانه‌ها ارتباط داشته باشند و حتی در مورد موضوعات غیر اخبار شورای نگهبان مواردی را مطرح کنند که می‌توان روی این موضوع قدری تأمل کرد.

آنا: برخی از اعضای شورای نگهبان مانند آقای طحان نظیف در فضای مجازی مطالبی را قرار می‌دهد و این نوع کارها برای مردم ملموس‌تر است که می‌تواند تصمیم‌های شورای نگهبان برای مردم را مثبت‌تر کند.

ره‌پیک: اگر به نهادهای دیگر هم نگاه کنید ممکن است اعضای آن نهادها در ورودشان به حوزه اطلاع‌رسانی وضعیت‌های متفاوتی داشته باشند. مثلاً در دولت خیلی از وزرا به این حوزه وارد نمی‌شوند، ولی برخی از وزرا در فضای مجازی توئیتر و اینستاگرام دارند. بخشی از این برمی‌گردد به روحیات شخصی.

24 مرحله از 25 مرحله انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار می‌شود

آنا: موضوع انتخابات الکترونیک همچنان داغ بوده و پرونده آن سالهاست که باز است. گفته شده که دولت هم صندوق‌های الکترونیک را خریداری کرده است. نقطه اختلاف دولت و شورای نگهبان در برگزاری الکترونیکی انتخابات چیست؟

ره‌پیک: برخی می‌گویند تکلیف انتخابات الکترونیک چه می‌شود؟ آیا شورا قبول می‌کند یا نمی‌کند؟ همان‌طور که اشاره کردید، من قبلاً هم این را گفته‌ام، آن چیزی که وزارت کشور به عنوان انتخابات الکترونیک پیشنهاد کرده است، چند مرحله دارد.

هم‌اکنون به غیر از مرحله آخر که صندوق اخذ رأی است، بقیه مراحل به صورت الکترونیکی برگزار می‌شود. انتخابات اعم از ثبت‌نام، ارتباطات، احراز هویت و امور دیگر که 25 مرحله دارد که 24 مرحله از انتخابات به صورت الکترونیکی برگزار می‌شود. در برخی از بخش‌ها مراحل دستی هم در کنار مراحل الکترونیکی انتخابات اجرا شده است. البته اشکالاتی در همین روند 24 مرحله الکترونیکی شدن انتخابات وجود دارد که باید برطرف شود.

پس نکته اول این است که اشتباه فهم نشود که مثلاً شورای نگهبان با انتخابات الکترونیک مخالفت کرده است. نه! هم‌اکنون با نظر شورای نگهبان 24 مرحله الکترونیکی برگزار می‌شود. وزارت کشور طرح الکترونیکی شدن انتخابات را پیشنهاد داده است و با موافقت شورا اکنون به جز یک مرحله بقیه مراحل الکترونیکی برگزار می‌شود.

برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی باید مشارکت و امنیت را تأمین کند

برگزاری الکترونیکی انتخابات با فناوری جدید ابزاری است که باید چند شاخص داشته باشد. ابتدا اینکه باید مشارکت را تأمین کند و لااقل حضور مردم در انتخابات را سخت‌تر نکند تا مشارکت کاهش یابد. اگر شاخص امنیت و مشارکت مردم رعایت شود، شورا با اجرای الکترونیکی انتخابات با هر اسمی که دارد، مشکلی ندارد.

مردم نباید برای حضور در انتخابات سختی تحمل کنند، به همین علت نباید انتخابات الکترونیک برای برخی از مردم دشواری ایجاد کند. اگر شورای نگهبان به این نتیجه رسید که موارد مهم رعایت شده، هیچ مشکلی با برگزاری انتخابات الکترونیکی ندارد.

موضوعی که شورای نگهبان مدنظر دارد این است که از نظر فنی و اجرایی انتخابات الکترونیک در مورد صندوق اخذ رأی قابل اجرا باشد. یک گروه از شورای نگهبان با وزارت کشور مشغول  همکاری هستند تا این موضوع را بررسی کنند. شورای نگهبان این را مدنظر دارد که باید ابهامات برگزاری الکترونیکی انتخابات در مورد صندوق رأی حل شود. باید شورای نگهبان قانع شود که این سیستم امن است و بر مشارکت مردم تأثیر منفی ندارد.

آنا: خبری وجود دارد که صندوق‌های اخذ رأی از کشورهای خارجی خریداری شده است و با عدم برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی تکلیف صندوق‌های خریداری شده چه می‌شود؟

ره‌پیک: این موضوع را باید از وزارت کشور سؤال کنید. در برگزاری کامل انتخابات الکترونیک بحث‌های حقوقی، قانونی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری وجود دارد. به هر حال این بحث به نظرم موضوع پیچیده‌ای هم نیست و نباید پیچیده‌اش کنند. یک روشی است، این روش مثل خیلی از روش‌های دیگر باید بررسی شود، اگر تأیید شد، برگزار می‌شود.

آنا: به نظر شما ما توان داخلی نداریم که این صندوق‌های اخذ رأی را در داخل تولید کنیم؟

ره‌پیک: حتماً داریم.

آنا: موضوع دیگر اصلاح قانون انتخابات ریاست‌جمهوری است که کمیسیون شوراهای مجلس در حال پیگیری آن است. در تدوین این طرح از نظرات مشورتی شورا قبل از اینکه وارد صحن بشود استفاده می‌شود؟ آیا اعضای شورا در این جلسات حاضر می‌شوند؟ و آیا در این جلسات نظرات ایشان به صورت کتبی ارائه می‌شود؟ آیا این طرح به انتخابات سال بعد می‌رسد؟

ره‌پیک: این را که این طرح به سال 1400 می‌رسد یا نه نمی‌دانم. بستگی دارد که این فرآیند بین شورای نگهبان و مجلس طولانی شود یا خیر.

در سیاست‌های کلی انتخابات که مقام معظم رهبری سال 95 ابلاغ کردند، مسائل زیادی وجود دارد که به طور کلی چارچوب‌های اصلی انتخابات در آن تببین شده است. یک وظیفه شورای نگهبان احراز صلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری است که افراد رجل مذهبی و سیاسی یا مدیر و مدبر باشند. بر اساس سیاست‌های کلی، شورای نگهبان این شرایط را تعریف و در اختیار مجلس دهم قرار داد.

بنابراین طرحی که در مجلس مطرح شده تا حدودی از کاری که در شورا انجام شده الهام گرفته شده است و البته یک تغییراتی هم در آن ایجاد کردند. ممکن است مجلس یک مشورت‌هایی هم از بعضی از اعضا و کارشناسانی که در پژوهشکده شورای نگهبان فعالیت دارند، گرفته باشد، اما از اعضای شورای نگهبان نظری گرفته نشده است. شورای نگهبان تا تصویب طرح یا لایحه درباره آن سخن نمی‌گوید. اگر این طرح ایرادی هم دارد باید در صحن شورا مطرح شود.

آنا: پس اعضا در جلسه کمیسیون شوراهای مجلس برای اظهارنظر درباره اصلاح قانون انتخابات مجلس شرکت نمی‌کنند؟

ره‌پیک: اعضای شورا تا قبل از تصویب مصوبات وظیفه ندارند در جلسات شرکت کنند. البته رویه قابل قبولی هست که اعضا برای توضیح اشکال‌ها در کمیسیون‌های مجلس شرکت کنند. همچنین گاهی یک مصوبه‌ای تصویب شده و به شورای نگهبان ارسال می‌شود که ممکن است برخی از نمایندگان مجلس برای توضیح درباره آن به شورای نگهبان بیایند، اما این امور جنبه حقوقی الزامی ندارد، گرچه این همکاری‌ها مفید است.

انتهای پیام/4082/پ