تاریخچه و نقشه جامع شهر سلماس در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گردشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا, سلماس یکی از شهرهای بسیار کهن ایران می‌باشد که در منطقه شمال غرب کشور در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. منطقه سلماس همچون دیگر مناطق آذربایجان با داشتن طبیعتی زیبا و کوهستان‌های سرسبز و پرآب توانسته‌است در طول تاریخ بشری، مأوای مناسبی برای اسکان و زیست گروه‌های مختلف انسانی فراهم کند.بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در تپه‌های باستانی اطراف شهر سلماس که در سال ۱۳۷۱ انجام گرفت، قدمت تمدنی سلماس به حدود ۹ هزار سال قبل برمی‌گردد.

شهر سلماس به عنوان اولین شهر شطرنجی ایران شناخته می‌شود و تنها شهری است که به این شیوه مدرن در استان آذربایجان غربی احداث گردیده‌است[۵] این شیوه مدرن از شهرسازی با خیابان‌های شطرنجی و هندسی منظم، جلوه‌های ویژه‌ای به این شهر بخشیده‌است که نظیر آن را در کمتر شهری در ایران می‌توان مشاهده کرد.

سلماس علاوه بر پیشینه تاریخی چندین هزارساله خود یکی از شهرهای مهم آذربایجان در تاریخ تحولات سیاسی ایران بوده‌است. مردم سلماس از دیرباز نقش عمده‌ای در تحولات کشور ایفا کرده‌اند و سلماس یکی از مراکز اصلی فعالیت مشروطه خواهان در دوران مشروطه بوده‌است.

قدمت 65 درصد از آثار تاريخي به ثبت رسيده شهرستان سلماس به پيش از اسلام مي‌رسد و بقيه متعلق به دوره اسلامي است.
بيشتر آثار اين شهر 10 هزار سال قدمت دارد كه اين پيشينه تاريخي نيازمند معرفي بيشتر به گردشگران نوروزي است.
قلعه كوراوغلو هدر، امامزاده كهنه شهر، امامزاده برگشاد (امامزاده هشتم)، آبشار خورخورا، آبشار تمر، كليساهاي هفتوان،خسروا، قلعه چهريق، قلعه قارني‌ياريق، دره زولا چاي، تالاب چيچك، تالاب آق زيارت، دره تمر، آب گرم ايسي‌سو، سنگ نگاره خان‌تختي، تپه مغانجوق، حمام شيخ، نهر عليشاه، پل عليشاه، مسجد آقا يا مسجد امام حسن (ع) در ضلع جنوبي سلماس (ديلمقان قديم)، قبر پيرمردان، قبر قول هارتون، آغ داغ قلعه سي، خرابه هاي دئرگه، زنجيرقلعه تمر و تپه اهرنجان و تپه هفتوان از جمله آثار تاريخي و گردشگري شهرستان سلماس هستند.
تپه اهرنجان قدمت 9 هزار ساله دارد اين تپه در داخل شهر سلماس قرار گرفته و حدود چهار متر از سطح زمين‌هاي اطراف ارتفاع دارد.
بر اساس مطالعات باستان ‌شناسي، در اين تپه علاوه بر قطعات سفال‌هاي دوره نوسنگي، مس و سنگ تعدادي مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگي، تيغه‌هاي ابسيدين و انواع ادوات ساخته شده از استخوان حيوانات نيز به دست آمده ‌است.
اين تپه يكي از قديمي ‌ترين سكونتگاه‌هاي جوامع بشري استان در اواخر هزاره هفتم و هزاره هشتم قبل از ميلاد مسيح به شمار مي‌ رود.
تپه هفتوان نيز در سه كيلومتري جنوب شرق سلماس و شرق روستاي هفتوان قرار گرفته و راه آن از انتهاي بلوار جاده سلماس به اروميه منشعب مي‌شود و در اطراف اين تپه باستاني چهار تپه ديگر به نام‌هاي كليسا تپه سي، داشلي تپه، بالا تپه و تولكي تپه‌سي قرار دارند و هفتوان تپه در مركز آنها واقع شده ‌است.
ادوار تمدن اين تپه كه حفريات علمي‌ در آن صورت گرفته از يك هزار و 500 سال پيش از اسلام يعني عصر آهن آغاز شده و اشياي عمده كشف شده در اين تپه شامل اشياي زينتي، سفالي، مفرغي و آهني و اشياي شيشه‌اي است.
كليساي هفتوان نيز در روستاي هفتوان حدود سال 11 يا 12 هجري قمري ساخته شده و در سال يك هزار و 12 هجري در زمان شاه عباس صفوي تعمير شده و كتيبه‌اي در ديوار جبهه غربي آن ديده مي‌شود كه شايد قديمي‌ترين كليساي سلماس باشد و در داخل بنا نيز نوشته‌اي به زبان ارمني در داخل ديوار گذاشته شده است.
قبرستان خوسراوا يا خسروآباد يكي ديگر از آثار تاريخي اين شهر است كه در ضلع غربي روستايي به همين نام قرار داشته و در سال‌هاي اخير نيز ديواركشي شده ‌است.
در اين قبرستان بعضي از سنگ‌هاي قبر به زبان فرانسه و شاعرانه نوشته شده و مربوط به سال‌هاي جنگ جهاني اول است.
بناي تاريخي حمام شيخ سلماس كه امروز به موزه مردم شناسي تبديل شده پس از زلزله ويرانگر 1309 هجري شمسي در اين شهرستان و در بخش جديد شهر با معماري سنتي ايراني ساخته شده و باني آن مرحوم محمد تسوجي بوده كه بعد از حدود سه سال يعني در سال 1312 مورد بهره‌برداري قرار گرفت.
اين حمام با مساحت 860 مترمربع، نخستين و قديمي‌ترين حمام شهر سلماس است كه ابتدا حمام تسوجي ناميده مي‌ شد و سپس توسط شخص ديگري اداره شد و به حمام شيخ شهرت يافت.
حمام شيخ صرف نظر از قدمت به لحاظ معماري ارزشمند است و تنها اثر باقي‌مانده از معماري سنتي در شهر سلماس است.
اين بناي تاريخي در سال 1379 به كوشش اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان غربي در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.
نقش برجسته خان ‌تختي اثر تاريخي و مشهور ديگري است كه در دوره ساسانيان در 15 كيلومتري شهر سلماس بر روي سنگ صاف و بزرگي در كوه 'پيرچاووش' حجاري شده ‌است.
در اين نقش برجسته دو نفر سوار بر اسب نقش شده اند و احتمالاً اين دو سوار يكي اردشير پادشاه ساساني و ديگري شاپور اول است.
در اين نقش دو نفر پياده نيز ديده مي‌شوند كه بر اساس مطالعات انجام شده شامل پادشاه ارمنستان و وزير اعظم او هستند.
در اين نقش اردشير حلقه قدرت را به پادشاه ارمنستان اعطا مي‌كند.
كليساي سنت جورج از جمله اماكن مذهبي سلماس است كه متعلق به قرن نهم ميلادي است و در زمان شاه عباس دوم مرمت و تعمير شده است.
سنگ نوشته سمت چپ درب ورودي كليسا كه به خط ارمني است، نشان مي دهد كه بعد از اين تاريخ نيز عمليات تعمير و بازسازي بر روي آن انجام گرفته است.
كليساي گئورك مقدس نيز كه در روستاي هفتوان واقع شده و تاريخ بناي آن طبق آنچه كه بر قطعه سنگي واقع در قسمت غربي صحن كليسا ذكر شده سال 1652 ميلادي است در حالي كه بعضي شواهد موجود در سمت شرقي كليسا بناي آن را قديمي تر نشان مي دهد.
اين كليسا در حال حاضر نيز همچنان فعال بوده و محل زيارت زائران ارمني سلماس و ديگر نقاط ايران است.
كليساي قديمي مارسركيس مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان سلماس و در روستاي خسروآباد واقع شده و اين اثر در سال 81 به‌عنوان يكي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
مسجد امام حسن (ع) معروف به آقا ‌مسجدي بنايي تاريخي - فرهنگي در شهر سلماس است كه تاريخ بناي نخستين آن به دوره قاجار بازمي‌گردد و در سال 1377 تجديد بنا شده است.
اين مسجد تاريخي با الگوي مساجد شبستاني با پوشش گنبدي آجري متأثر از معماري قديمي و تلفيقي از معماري جديد به‌صورت تك شبستاني و بدون ايوان طراحي ‌شده و داراي دو مناره و صحن است.
مصالح به‌كار رفته در قسمت پي و ستون‌ها سنگ و در بقيه قسمت‌ها آجر با ملات سيمان است. تزئينات بنا شامل كار بندي‌هاي زيباي پوشش‌هاي گنبدي شبستان و كاشي‌كاري دور محراب و طاق‌نماها مي‌شود.
اين مسجد داراي دو مناره با شكل هندسي بسيار جالب در ضلع جنوب غربي و جنوب شرقي است كه با مصالح آجري اجرا شده است.
مسجد داراي 24 گنبد پوششي و يك گنبد مركزي به‌شكل نيم‌دايره درست‌شده و ساختمان مسجد در وسط صحن قرارگرفته و از چهار جهت مشرف به صحن است، محراب مسجد در ضلع جنوبي شبستان داخل طاق نمايي با قوس جناغي اجرا شده است.
روستاي مافي كندي سلماس نيز از معدود روستاهاي كشور است كه 220 خانوار آن شاغلند، در اين روستا از كودك پنج ساله تا افراد 60 ساله در خانه هاي خود به ساخت مجسمه مشغول هستند و مجسمه‌هاي توليدي اين روستا مي توان مورد توجه گردشگران نوروزي باشد.
محدوده شهري سلماس نيز با خيابانهاي شطرنجي و هندسي منظم، خود از جلوه هاي گردشگري محسوب مي شود كه نظير آن را در كمتر شهري در جهان مي توان مشاهده كرد.
وجود دو امامزاده در تازه شهر و برگشاد سلماس نيز به غناي فرهنگي اين شهر كه در 90 كيلومتري شمال مركز استان واقع شده، افزوده است.
به مجموعه ظرفيتهاي گردشگري سلماس بايد طبيعت دلنواز و زيبا، باغ هاي سيب و زردآلو، دشت حاصلخيز، رودخانه هاي جاري و مناظر كوهستاني بكر و چشم نواز را اضافه كرد كه در تمام فصول سال ويژگي هاي خاصي را از قدرت خداوندي به نمايش مي گذارند.
زلزله 2/7 ريشتري شب 16 ارديبهشت 1309شمسي سلماس را بايد يكي از حوادث تلخ طبيعي اين شهرستان عنوان كرد كه دشت سلماس و آباديهاي آن را در هم كوبيد و بيش از 2500 نفر در زير آوارها جان سپردند.
در اين حادثه ديلمقان و كهنه شهر و روستاهاي اطراف به كلي تخريب شدند.
شهرستان سلماس داراي بيش از 200 هزار نفر جمعيت شهري و روستايي است كه قرار گرفتنش در ساحل درياچه اروميه خود به زيبايي اين منطقه از آذربايجان غربي افزوده است.