تاریخچه و نقشه جامع شهر ابهر در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گردشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، ابهر در قدیم اوهر نامیده می‌شده‌است. مردم محلی به آن اَبَر می‌گویند. نام ابهر از آب+هر تشکیل شده و در زبان تاتی به معنی آب آسیاب است. ریزابه‌های ابهررود از قدیم آسیاب‌های زیادی را به چرخش در آورده که امروزه نیز چنین است.

در دوره ساسانیان هنگامی که خسرو اول انوشیروان ایران را به چهار قسمت تقسیم کرد ابهر در منطقه دوم یعنی استان جبال قرار داشت دراین دوره منطقه ابهررود تحت تسلط خاندان مهران یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران قرار داشت این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا آوج و دشتبی امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شده‌اند شروین دشتبی، بهرام چوبینه، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند.

تاپیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهر رود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.

از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آبهای جاری نام برده شده‌است. شاردن می‌نویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده‌است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود.

در سال ۱۱۰۰ هجری تاورنیه از ارامنه شهر ابهر خبر داده و ژوبر در زمان فتحعلیشاه قاجار باغهای ابهر و خانه‌های تمیز و راحت آنرا ستوده‌است. در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغهای دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله شیخ صفی الدین اردبیلی در ابهر واقع شده بر طبق نوشته دوسرسی در سالهای ۱۲۵۰ هجری دوره محمد شاه قاجار ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده می‌شده‌است.

در دوره ناصر الدین شاه قاجار ابهر تیول توپخانه بوده‌است چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابه‌ای بنام دارا در ربع فرسخی شهر دیده می‌شده‌است و خانه‌های آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی اوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار عثمانی در ۹۶۴ ه. ق. آنرا زیارت کرده‌است.

زبان

زبان مادری مردم ابهر ترکی آذربایجانی هست که عموما دو زبانه بوده و از ترکی و فارسی استفاده می کنند. ولی شوالیه ژان شاردن که در مجموع یازده سال در دوره صفویان (۷۰ ـ ۱۶۶۴ و ۷۷ ـ ۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده درباره زبان مردمش می‌نویسد.

از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان پارسی آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد..

راه‌ها ودروازه‌های ابهر

ابهر دارای حصار عظیم در زمان ساسانیان بوده و دو دروازه شرقی و غربی داشته که دروازه شرقی آن جنب قلعه تپه بنام دَرْبُ اَلْمَذوقْ نامیده می‌شده و دروازه غربی آن بنام فلاج آباد یا خلج آباد مشهور بوده سید محمد نوربخش در مشجره سلسله الاولیاء خود در صفحات ۳۴ و ۳۸ از این دودروازه ابهر نام برده‌است.

کاروانیان عازم شهرهای قزوین، همدان و ری از دروازه شرقی ابهر عبور می‌کردند در ابهر محلاتی بنامهای دروازه ایشیگی و دَرْمَذَقانْ معروف است.

از راههای قدیم که از جنوب ابهر عبور می‌کرده، جاده ابریشی بود که از کشور چین آغاز و پس از طی سمرقند و بخارا – مرو – گرگان – ری قزوین – وارد ابهر می‌شده و به سمت زنجان – تبریز – ایروان ادامه داشته. راهی نیز از تبریز آغاز و به ابهر می‌رسید و ابهر را از طریق ساوه و قم به اصفهان و بغداد مربوط می‌ساخت و در این منطقه به جاده اصفهان معروف بود. راه ابهر به ری نیز وجود داشت.

موقعیت

شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان بعد از زنجان می‌باشد. ابهر با وسعتی برابر ۲۷۷ هزار هکتار در ۸۵ کیلومتری مرکز استان واقع شده‌است. این شهرستان به علت قرار داشتن در کناره جاده بین‌المللی تهران – بازرگان از نظر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بهترین و مطلوبترین موقعیت استان قرار دارد.

باغات ابهر

وجود کارخانه‌های بزرگ و متعدد در حوزه شهرستان، کشاورزی پر رونق، باغ‌های سرسبز و پر محصول، طبیعت زیبا و بکر، وجود منابع، شن و ماسه و همچنین آثار تاریخی که جزء میراث ثبت شده در یونسکو می‌باشد، از دیگر عوامل رونق، شهرت و اعتبار این شهرستان می‌باشد. شهرستان ابهر با داشتن آب و هوای مناسب و قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت و نزدیکی به مرکز استان و همجواری با استان سرسبز گیلان و استان قزوین و شهرهای خرمدره و خدابنده و تاکستان ودارا بودن امکانات حمل و نقل چون آزاد راه و وجود ایستگاه راه آهن خرمدره با فاصلهٔ بسیار کم دارای موقعیت مناسبی است و با داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان در جای جای این شهرستان می‌تواند به‌عنوان یک قطب گردشگری استان مطرح شود و با جذب گردشگران داخلی وخارجی کسب در آمدهای توریستی و اشتغال بیشتر را نصیب این استان نماید که جا دارد بخش دولتی تعامل لازم را با بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری موثر برای رسیدن به اهداف فوق‌الذکر معمول نماید.

کشاورزی

انگور ابهر

در کتاب البلاد و اخبار العباد آماده است، شهر ابهر هوای سازگار دارد و آبش بسیار و گوارا، باغ و باغات و میوه شهر ابهر شهرت جهانی دارد. از فراورده‌های میوه وسردرختی، انگور، گلابی، گردو ممتاز و در انتخاب میوه جات دارای اکثریتند. نوعی امرود در ابهر هست به اندازه نارنج و همچون نارنج گرد است، آن را عباسی گویند. عباسی در خوشمزگی ضرب المثلی شده است که [ متداول است ] می‌گویند، از هر جای مملکت میوه فروشان به شهر ابهر می‌آیند که گلابی عباسی را خرید کنند. باغستانی پیرامون شهر هست بهاء الدین آباد گویند و استفاده از آن برای همه حتی مسافران مجانی است آثار دژی در ابهر هست که گویند پناهگاه یاغیان از دولت بود. در ابهر آبی موجود است که از چشمه‌ای می‌جوشد هر تیغ پولادینی را اعم از شمشیر و غیره وسیله آن، آب دهند. فوق العاده تیز و بادوام می‌شود. در پیرامون ابهر به هر طرف نگاه کنی، آسیاها را می‌بینی که وسیله آب می‌چرخند. در جایی دیگر می‌گوید ابهریان در زیبایی گوی سبقت را از اهل هر شهر دیگری ربوده‌اند و همه باهم یکدل و متحدند. در مشترک یاقوت حموی آمده است که ابهر شهر بزرگ مشهوری است میان قزوین و زنجان از ناحیه‌های جبل که گروه بسیاری از فقیهان مالکی و شافعی و محدثان از آن برخاسته‌اند.