تاریخچه و نقشه جامع شهر قوچان در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گردشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا, قوچان یکی از شهرهای استان خراسان رضوی است. این شهر در ۱۲۰ کیلومتری شمال غرب مشهد (مرکز استان) قرار دارد. شهر قوچان را در منابع مختلف تاریخی و همچنین بسیاری از مورخان حال حاضر، اولین پایتخت اشکانیان می‌دانند.

قوچان به فاصله ۱۲۰ کیلومتری از مشهد مقدس و در مسیر جاده آسیایی و شمال شرقی کشور قرار دارد و محدوده آن از شمال به شهرستان درگز و کشور ترکمنستان و از جنوب به نیشابور و از شرق به چناران و از غرب به فاروج (خراسان شمالی)، منتهی می‌گردد و از معبر گمرک باجگیران به کشورهای آسیای میانه متصل می‌گردد و با عشق آباد مرکز ترکمنستان ۱۲۰ کیلومتر فاصله دارد و همچنین دارای ۲۸ کیلومتر مرز بین‌المللی با کشور ترکمنستان می‌باشد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۵۰ متر و با قرار گرفتن در بین ارتفاعات هزار مسجد و آلا داغ دارای آب و هوای معتدل و سرد می‌باشد که بام خراسان نامیده می‌شود.

قوچان قدیمی‌ترین شهر خراسان بزرگ، قدمتش به حدود ۲۵۰ سال پیش از میلاد بر می‌گردد، تپه‌ها و آثار باستانی و تاریخی فراوانی با شماره ثبت ملی در خود محفوظ دارد. از صدر اسلام تا اوایل تسلط قوم مغول به اسامی آساآک، آشاک، آرسکا، استوا، خوجان، خبوشان یاد شده‌است، و سلسله اشکانی از ۲۵۶ سال قبل از میلاد تا ۲۲۴ میلادی بر ایران حکومت داشته‌اند. اولین پایتختش در حوالی قوچان امروز بوده‌است.

شهر قوچان در زلزله پیاپی سال‌های ۱۳۱۱و ۱۳۱۲ ه‍.ق در هم ریخت و سیل ۱۳۵۵ ه‍.ش نیز زخم دیگری بر سینه مردمان مقاوم و صبور این خطه وارد آورد، و خانه‌های شهر قدیم (قوچان عتیق) را به آوار تبدیل کرد که در همان سال‌های وقوع زلزله، شجاع الدوله محمد ناصر خان حاکم نام‌آور و قدرتمند قوچان، پس از تهیه زمین در حدود ۱۲ کیلومتری شهر زلزله زده، مکانی را برای ایجاد شهر جدید، با بهترین اصول شهرسازی مدرن به شیوه شطرنجی، توسط مهندسین خبره در محل جدید احداث نمود.

دشت قوچان و حوزه رود اترک در مجاورت ارتفاعات هزار مسجد، شاه جهان، عامل مهمی در پیدایش تمدنهای پیشرفته حداقل در هزاره چهارم قبل از میلاد و پس از آن بوده و به دلیل اقلیم مناسب و خاک حاصلخیز از گذشته‌های دور تا به امروز مورد سکونت قرار گرفته‌است و به دلیل موقعیت جغرافیایی آن در مسیر جاده آسیایی و ترانزیتی کشورهای آسیای میانه از معبر گمرک باجگیران همیشه مورد توجه بوده‌است.

شهرستان قوچان به صورت رسمی پایتخت موسیقی مقامی و مهد کشتی با چوخه کشور میباشد که این امر ثبت شده در آثار معنوی و فرهنگی ملی کشور ایران میباشد.

شهر قوچان به دلیل موقعیت تاریخی از جمله: دارا بودن ۱۴۰ اثر تاریخی و داشتن ۳۲ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی و ۲۰ منطقه جذاب گردشگری و موقعیت خاص آن از گذشته مورد توجه بوده و عالمان، عارفان و اندیشمندان و شعراء و پهلوانان صاحب نامی، همچون: جعفر قلی زنگلی، استاد قشیری، نوعی خبوشانی، پهلوانان احمد وفادار ( که پهلوان عباس زندی و غلامرضا تختی را ضربه فنی نمود و بازوبند پهلوانی را به خاطر سه دوره متوالی قهرمانی کشور از آن خود نمود و نهایت همچون پهلوانان گمنام دیگر با بی مهری تمام در سال 1389 در بیمارستان آریا مشهد به علت بیماری که اغلب کشتی گیران سنگین وزن در کهولت دچار آن میشوند فوت مینماید (روحش شاد و یادش همیشه گرامیست) و پهلوانان صحرایی_بهادری _ سراب و شکفته و ... بوده‌است.

اگر قوچان را سرزمینی  به قدمت  عیسی مسیح(ع)بدانیم پر بی راه نرفته ایم، سرزمینی با بیش از 2250سال قدمت تاریخی که تاریخ سرزمین ایران به آن گواهی میدهد.
قوچان   در گذر تاریخ فراز و فرودهای بسیاری به خود دیده و همواره عرصه ی حوادث گوناگون بوده است .اینجا دیار دلاور مردان و شهیدان است که در غبار تاریخ چیزی به زلالی همان روزها ،هنوز هم باقی است.قوچان دلاورمردان و هنرمندان خود را چون فرزندی در آغوش دارد و عزیز می داند. فرزندانی چون آقا نجفی قوچانی ،امام قشیری،شاعر سبک هندی َنوعی خبوشانی َِپرفسور صادقی،پهلوان بهادری ، نوازنده چیره دست دوتار حاج قربان سلیمانی، شهید یوسف کلاهدوز و....
قدمت قوچان
قدمت قوچان بر اساس آنچه که در تاریخ آمده است به 250سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد. و در  2250 سال قبل یکی ازساتراپهای 18گانه پارت ها محسوب می شده و درآن حکومت می کردند.
اشک اول یا ارشک (بنا بر روایت استرابون مردی سکایی واز تیره پارتها بوده که در دره های رود اترک می زیسته است) که یکی از پادشاهان سلسله ی اشکانیان بود این شهر را پایگذاری نمود و آن را آساک یا آشاک نامید.
بسیاری از مورخان قوچان را گذرگاه تاریخ و قدمت و تمدن آن را کم نظیر دانسته اما هجمه ها و جنگ های تمثیل شده به این شهر ازجمله حمله ازبک ها،ترکمن ها،تاتارها،تیموریان،مغولان و….ضربه سختی به پیکره این دیار وارد کرده که سرآمد همه ی آن ها حمله مغولان درسال617 قمری بود،که با وجود مقاومت جوانان غیور قوچان،سرانجام به سرنوشت نیشابور دچار و با خاک یکسان شد.
تمامی این حوادث و اتفاقاتی که در طول تاریخ به قوچان وارد آمده خود عامل مهمی در از بین رفتن تمدن و آثار تاریخی این دیار بوده است.
سرزمین قوچان در طول تاریخ نام های مختلفی همچون آشاک ،آساک ، استاکا ، ارسکا،  استو ، کوچان ، خبوشان …. و قوچان رابه خود دیده است.
برخی از مورخان همچون رشیدالدین تلفظ این شهررا به مغولها نسبت میدهند و معتقد است که لفظ قوچان مغولی است.
در آنسو افرادی همچون کلیم ا…توحیدی در کتاب "حرکت تاریخی ایل کرد" چنین آورده است:کلمه قوچان اولین بار در زمان فتحلیشاه قاجار در گزارشات قائم مقام فراهانی به شاه به چشم می خورد و بیش از آن سابقه نداشته و نمی تواند مغولی باشد.
از دیگر حوادثی که قوچان در گذر تاریخ به خود دیده می توان به قتل نادرشاه در سال1160قمری در منطقه فتح آباد قوچان به دست نیروهایش اشاره نمود که تپه ی معروف نادری درشمال غرب قوچان یادگار همان دوران است که نادر شاه دستور داد تا هریک از سربازانش ، توبره خاک روی هم انبارو تپه ای ایجاد کنند تا او به بالای آن برود و از ارتش خود سان ببیند.
از وقایع مهم دیگر اتفاق افتاده در قوچان ؛ قتل کنلل محمد تقی خان پسیان است.
در سال 1312قمری زلزله ای دراین شهر به وقوع پیوست و زندگی هزاران نفر را در هم نوردید،در آن زمان شجاع الدوله حکومت قوچان را بر عهده داشت که نقشه شهر جدید را به کمک مهندسین روسی و سرتیپ عبدالرزاق خان تهیه کردند. نقشه شهر شطرنجی و با الگو برداری از شهر عشق آباد ،آن زمان آماده شد و شهر جدید را بافاصله 13 کیلومتری از محل قدیم خود بنا نمودند.
نقشه اصلی و اولیه شهر قوچان اینگونه بود که یک میدان در مرکز شهر قرار داشت و چهار خیابان اصلی در این میدان به هم وصل می شدند و میدان های دیگر ازاین چهار خیابان اصلی انشعاب پیدا می کردند. درحال حاضر این اسکلت به همین وضع باقی مانده و با گسترش شهر میادین جدیدی به آن اضافه شده است ولی همان بافت اصلی شهر باقی مانده است.