ابن فهد؛ تاریخ‌نگار اهل حجاز

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب«تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

عزالدین عبدالعزیز بن عمر هاشمی (850-926ق) مشهور به «ابن فهد» محدث، تاریخ‌نگار و دانشمند مشهور اهل حجاز است.

او در در مکه به دنیا آمد. مقدمات را نزد پدر و جدش فرا گرفت و قرآن و ادب آموخت. در طلب حدیث کوشا بود و بارها برای استماع حدیث به مدینه، قاهره، شام، حلب و غزه رفت.

در سرزمین حجاز، پس از پدرش، کسی در حدیث با او برابر نبود و در بسیاری از علوم دیگر نیز دست داشت. تخریج (استخراج مطالبی ویژه از نوشته‌های دیگران) و کشف (ترتیب فهرست‌های راهنما برای متن‌های مهم) و تاریخ، کارهای علمی مورد علاقه عبدالعزیز بود. پس از ازدواج با دخترعموی خود، کمالیه بنت ابی بکر، صاحب فرزندی به نام یحیی شد که در کودکی درگذشت و فرزند دیگرش محب‌الدین جارالله بود که نگارش تاریخ مکه تألیف پدربزرگ خود را دنبال کرد.

او از استادانی بهره جست که از آن میان می‌توان به شمس‌الدین سخاوی اشاره کرد. وقتی که در 886ق در مکه مجاور بود، از شمس‌الدین سخاوی در زمینه قرائت و حدیث بهره گرفت؛ متون عمده فقه، تفسیر و نحو را نزد علمای مشهور مکه خواند و اجازه تدریس و روایت حدیث گرفت. سپس به مدینه رفت و از آنجا به شهرهای مختلف شام سفر کرد و در آن شهرها حدیث شنید.

سرانجام در مصر سکونت گزید و نزد شیخ‌الاسلام زکریا، عبدالحق سنباطی و علی سخاوی درس خواند. پس از چندی به زادگاهش برگشت، اما مدتی طولانی در آنجا نماند و دوباره به قاهره بازگشت. در این سفر با سخاوی همراه بود و آن دو در محضر امام کاملیه و سراج عبادی دانش آموختند. عزالدین ابوالخیر پس از چندی به زادگاهش بازگشت و به تدریس پرداخت.

در سال آخر عمر، در مکه از ابن طولون حدیث شنید و همچنین از او اجازه روایت گرفت و همان‌جا نیز درگذشت. آثاری خطی از وی باقی مانده که بدین شرح است:

• الاجازه، که نسخه‌ای از آن در رامپور محفوظ است؛


• غایه المرام باخبار سلطنه البلد الحرام، مشتمل بر تاریخ امرای مکه از زمان هجرت تا فوت مؤلف که با استفاده از نوشته‌های پدر مؤلف درباره تاریخ مکه و آثار فارسی ابن حجر نوشته شده است. این کتاب به اتمام نرسیده است و نسخه‌ای از آن در برلین نگه‌داری می‌شود.


• النُزهة السَنیة فی اخبار الملوک المصریة یا النزهة السنیة فیما یطلب من اخبار الملوک و خلفاء الدیار المصریة، که دو نسخه ازآن در اسکوریال مادرید نگه‌داری می‌شود. از این اثر نسخه‌ای نیز با عنوان نزهة سَنیّة مقنعة مغنیة مما یطلب من اخبار الخلفاء و الملوک المصریة در وین نگه‌داری می‌شود؛

انتهای پیام/4104/