جای خالی «رستاخیز» بر پرده سینماها در ایام عزاداری سیدالشهدا (ع)

مریم قربانی‌نیا- خبرنگار فرهنگی آنا: از سال 1373 که سینماها شاهد اکران فیلمی با موضوع واقعه عاشورا بودند، تا کنون هرگز فیلمی مناسب این ایام بر پرده سینماها دیده نشده است.

این در حالی است که احمدرضا درویش فیلم «رستاخیز» را به عنوان یکی از فاخرترین فیلم‌های تاریخی - مذهبی سینمای ایران در سال 1389 ساخت و این فیلم با وجود کسب 8 سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر از جمله جوایز بهترین فیلم و بهترین کارگردانی، تا کنون اجازه اکران دریافت نکرده است.

ماجرا چنین بود

«رستاخیز» یکی از عظیم‌ترین پروژه‌های سینمایی است که ساخت آن نزدیک به 5 سال طول کشید و از ۲۴ بازیگر که نقش‌های پیش‌برنده را به عهده دارند بهره برده و حدود ۴۰ بازیگر دیگر و هفت بازیگر زن و مرد مهمان نیز در آن بازی کرده‌اند. در این فیلم حماسی بازیگرانی از عراق، کویت، لبنان، و سوریه بازی کرده‌اند. جمال سلیمان، طلحت حمدی، رضوان عقیلی و فؤاد سرور از سوریه، داود حسین از کویت، یوسف شکرجی از عراق و فؤاد ابراهیم از لبنان در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند.

این فیلم برای نخستین بار ۲ دی ۱۳۹۲ در سینما فرهنگ با حضور برخی اعضای دولت به صورت خصوصی اکران شد و در ۱۶ بهمن ۱۳۹۲ نیز در کاخ جشنواره فجر همزمان با برگزاری سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و با تأیید برخی مراجع قم توانست چهره قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس (ع) را با بازی بهادر زمانی نشان دهد.

پس از اکران «رستاخیز» در جشنواره فجر و با اعلام اینکه فیلم به زودی اکران می شود، اعتراضات و حواشی بسیاری به ویژه در فضای مجازی به وجود آمد. در پی این اعتراضات 40 دقیقه از فیلم حذف و تغییراتی نیز در آن اعمال شد تا بسیاری از نکات دارای ابهام و بحث برانگیز مرتفع شود که این حذفیات، موجب حذف کامل نقش چندین بازیگر از جمله شقایق فراهانی و پرویز پورحسینی و کوتاه شدن برخی نقش‌های دیگر شد.

حذف سکانس‌های مربوط به حضرت علی اکبر (ع) و اصلاحاتی در صحنه شهادت حضرت علی اصغر (ع) از دیگر اصلاحات اعمال شده در نسخه‌ جدید فیلم بود.

اکران... و قطع اکران

پس از اعمال این اصلاحات، اعلام شد که «رستاخیز» با اخذ مجوزهای قانونی از روز چهارشنبه 24 تیرماه 1394 همزمان با عید فطر روی پرده سینماها می‌رود.

رستاخیز در روز اکران با داشتن مجوزهای شرعی از علما و مراجع تقلید و مجوز قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اکران عمومی درآمد، اما ساعاتی پس از آن موج جدیدی از مخالفت‌ها آغاز شد و عده‌ای از مخالفان با تجمع در مقابل وزارت ارشاد، مسجد ارگ تهران، سینما شکوفه و همچنین برخی شهرها مثل مشهد خواستار توقف اکران این فیلم شدند. همچنین فیلمی از یک تجمع اعتراضی در فضای مجازی منتشر شد که عده‌ای قمه در دست و حیدرحیدرگویان خواهان توقف اکران «رستاخیز» بودند که در میان آن جمع زنی با زدن قمه بر سر خود مرکز توجه قرار گرفت.

در پی این اتفاقات و به دستور مستقیم علی جنتی وزیر ارشاد، اکران فیلم «رستاخیز» تا زمان رفع مشکل و جلب نظر علمای مخالف متوقف و از پرده سینماها به پایین کشیده شد.

اعتراض از جنس اسلام انگلیسی؟

دو هفته بعد سعید منتظرالمهدی سخنگوی ناجا درباره‌ پرونده‌ فیلم قمه‌زنی یک زن در اعتراض به اکران فیلم سینمایی «رستاخیز» خبر داد که «در حال حاضر پرونده‌ای در این خصوص در نیروی انتظامی تشکیل شده و پلیس برای بررسی موضوع وارد شده است و تاکنون تعدادی از این افراد که فیلم‌شان نیز منتشرشده بود، دستگیر شدند و زنی که در آن فیلم اقدام به قمه زنی کرد، شناسایی شده است.»

سردار جزایری معاون ستاد کل نیروهای مسلح نیز در همین راستا و با بیان اینکه متاسفانه در تعلیق اکران فیلم «رستاخیز» وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قدری عجله کرده، گفت: «برخی اطلاعات حاکی است عده‌ای که جلوی یکی از سینماهای تهران تجمع و حتی اقدام به قمه زنی کرده بودند، وابسته به جریان معروف اسلام انگلیسی بوده‌اند و اسناد و مدارک آن در اختیار نهاد مسئول قرار گرفته است.»

سردار جزایری با تاکید بر لزوم توجه گروه‌ها و جریانات متدین به این مسأله و نیز با اشاره به اصلاحات به‌عمل آمده در فیلم، اظهار امیدواری کرد که نسبت به اکران مجدد فیلم خارج از بعضی ملاحظات غیر ضروری اقدام شود.

او همچنین تاکید کرده بود: «سینما یک رسانه اثرگذار است و قدر سینماگرانی که به دنبال کارهای حساس و سخت مثل به تصویر کشاندن دوران کودکی حضرت پیامبر اعظم (ص) و یا بخشی از تاریخ عاشورا رفته‌اند، باید شناخته شود.»

تلاش‌های بی‌ثمر

در فاصله 24 تیرماه تا 5 مرداد ماه، احمدرضا درویش و عوامل فیلم سعی کردند از طرق مختلف راهی برای اکران این فیلم بدون بروز مشکلاتی از این دست پیدا کنند اما نتیجه‌ای حاصل نشد. در این راه حتی درویش به دیوان عدالت اداری در مورد نحوه برخورد با این فیلم شکایت کرد و همچنین اهالی سینما و رسانه با انتشار مصاحبه‌های متعددی از اکران «رستاخیز» حمایت کردند و خواستار ایستادگی سازمان سینمایی پای پروانه نمایش، در مقابل اعتراضاتی که مشخص نبود از چه سویی هدایت می‌شود، شدند.

در این میان در تاریخ 30 تیرماه تقی علیقلی‌زاده تهیه‌کننده فیلم «رستاخیز» با ارسال نامه‌ای به دفتر رئیس‌جمهوری از رفتار سازمان سینمایی نسبت به اکران این فیلم گلایه کرد و از حسن روحانی خواست نسبت به این تصمیم خسارت‌بار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیدگی عاجل کند، اما این نامه بی پاسخ ماند.

در این بین علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی با برگزاری جلسات و مذاکرات متعدد با برخی علما، مسئولان و سینماگران برجسته سعی کردند راهی برای اکران بی حاشیه این فیلم پیدا کنند که به گفته حجت‌الله ایوبی یکی از این جلسات تا دو بامداد طول کشید اما نتیجه‌ای حاصل نشد و تنها راه برای رفع این مشکلات افزودن افکت نور بر چهره بهادر زمانی بازیگر نقش حضرت عباس (ع) بود که با وجود شایعاتی مبنی بر پذیرش این شرط توسط احمدرضا درویش، وی به صراحت اعلام کرد که به هیچ قیمتی این راهکار را نخواهد پذیرفت و تقی علیقلی‌زاده تهیه‌کننده فیلم «رستاخیز» اعلام کرد: «مطلبی مبنی بر اینکه آقای احمدرضا درویش نورانی کردن چهره حضرت عباس (ع) را پذیرفته‌اند، صحت ندارد.»

در نهایت تمامی تلاش‌ها بی ثمر ماند و روز دوشنبه 5 تیرماه غلامرضا فرجی سخنگوی شورای صنفی نمایش درباره سرنوشت فیلم رستاخیز به کارگردانی احمدرضا درویش اعلام کرد که شورای صنفی نمایش برای ادامه اکران این فیلم در انتظار پاسخ سازمان سینمایی است و این فیلم تنها در صورت افکت نور بر روی تصویر شخصیت قمر بنی هاشم(ع) و اعمال تغییراتی توسط کارگردان اکران می‌شود.

نوشتار درویش

احمدرضا درویش که ۲۴ تیر ماه اکران فیلمش متوقف شد، سرانجام در مراسم بزرگداشتش در شب نکوداشت‌های هفدهمین جشن خانه سینما که روز 17 شهریورماه با حضور جمعی از هنرمندان و مدیران سینمایی در ایوان شمس برگزار شد، صراحتا در این زمینه صحبت کرد. او با تاکید بر اینکه فیلم «رستاخیز» با مجوزهای قانونی و اتکا به فتاوای مراجع ساخته شده است، سخنان صریحی را در قالب یک نوشتار مطرح کرد.

در بخشی از این متن آمده بود: «در زمانه‌ای که سینمای ایران بر اثر سیاست‌های «خودتحریمی» با ادعای فتح قله‌های جهانی‌، حتی در عرصه‌ی نمایشی شهر کوچک مزار شریف در افغانستان‌، با دو میلیون جمعیت شیعه و زبان مشترک فارسی نیز سهمی ندارد‌، کسانی به قصد ترویج فرهنگ خاندان عصمت و طهارت(ع) بدون تکیه بر بودجه‌های جاری و بیت المال‌، طی بیش از یک دهه مجاهدت‌، اقدام به تولید فیلم «رستاخیز» نمودند. آنان این اقدام خود را به مثابه‌ی سعی بین صفا و مروه و طواف به گرد کعبه‌ی ناطق‌، حسین ابن علی(ع) می‌پنداشتند و آرزو داشته و دارند که مخاطبان تشنه‌ی عدالت و کرامت انسان را در عالم،‌ به دیدن برگی دیگر از کتاب مصور و قطور عاشورا میهمان کنند.

آیا این آرزو در شرایطی که دلارهای تکفیری و سلفی با تسلط بر رسانه‌های تبلیغی در برابر اندیشه‌ اهل بیت(ع) هزینه می‌شود و کودکان شیعیان به جرم انتساب به اسلام علوی ذبح و نوامیس مسلمانان در بازار بردگان خرید و فروش می‌شوند‌، گناهی نابخشودنی است و کیفر به همراه دارد؟

«رستاخیز» با عنایت و توجهات صاحبش‌، به فضل خدا و با مجوز قانونی و اتکا به فتاوای مراجع عالیقدر و حجت شرعی ساخته شد و به اکران عمومی درآمد. آنچه براثر تصمیم مدیران دولتی مبنی بر پایین کشیدن این فیلم از پرده‌ی اکران و توقف و تعلیق نمایش آن به بهانه‌ی جلوگیری از تضعیف جشن هسته‌ای صورت گرفته، حکایتی عبرت‌آمیز است که مسئولان سیاست‌ورز لاجرم می‌بایست پاسخگوی آن باشند.

ما بنا بر رهنمود آن حکیم فرزانه‌، به خداوند سبحان توکل و برباور خود ایستادگی خواهیم کرد و سینه پردردمان را نه برای اغیار و بیگانگان که برای دیده‌بان بیدار مُلک و ملت گشوده‌ایم. ما براین باوریم که مدیریت عالم فرهنگ و هنر در دوران پساتحریم به عالِم اندیشه‌ورز‌، سخت‌ محتاج است. «غافله فرهنگ و هنر بی‌چراغ هدایت و کشتی نجات به ساحل نمی‌رسد.»

پاسخ ایوبی، واکنش جنتی

حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی هم در آن مراسم در پاسخ به سخنان درویش مطرح کرد: «ای کاش به او عشق نمی‌ورزیدم، ای کاش مخالف فیلمش بودم و طرفدار این نبودم که فیلمش نمایش داده شود تا آن وقت برخی از فرمایش‌هایی که در اینجا مطرح شد به من می‌چسبید. کاش می‌توانستم لااقل حرف بزنم، اما از آن هم محروم هستم و ناچاریم صبر کنیم تا این مشکل هم در سینما حل شود.»

مدتی بعد و در مراسم روز ملی سینما علی جنتی وزیر ارشاد نیز گفت: «من نه تحت تاثیر فشار رسانه‌ها هستم و نه تحت تاثیرصحبت‌های نمایندگان مجلس. زیرا ما بر اساس چهارچوب قانونی و ضوابط مربوطه فکر و بررسی می‌کنیم و در نهایت به آنچه به عنوان نتیجه می‌رسیم؛ عمل می‌کنیم.»

وزیر ارشاد تاکید کرد که پای مجوزهایش ایستاده است، همان‌طور که پای «قصه‌ها» ایستاد و قرار است بواسطه اکران آن در مجلس پاسخگو باشد.

او همچنین با اشاره به مباحثی که درباره‌ فیلم «رستاخیز» در جشن خانه سینما مطرح شده است، گفت که با احمدرضا درویش جلسه‌ای دارم و توضیحات کافی را در این جلسه به این کارگردان اعلام می‌کنم.

جنتی در عین حال مطرح کرد: «ولی بیشترین فیلمی که تا امروز از آن حمایت کرده‌ام فیلم «رستاخیز» بوده است و از این اثر سینمایی به عنوان فیلم فاخر تعریف کردم. درباره این فیلم برخی از مراجع تقلید می‌گویند که چهره حضرت ابوالفضل(ع) نباید مستقیم نشان داده شود. بنابراین به ما حق بدهید که به دیدگاه فقهی مراجع احترام بگذاریم زیرا کشور ما یک کشور دینی است و ما باید به نظر مراجع تقلید توجه کنیم و احترام بگذاریم.»

وی همچنین گفت: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به تبعات اجتماعی و مذهبی نگاه و توجه داشته باشد و خواهشم از اهالی سینما نیز این است که به اینگونه مسائل توجه داشته باشند. رویکرد کلی ما حمایت از همه سینماگران است ولی در مواقعی که معذورات قانونی و اجتماعی داریم؛ باید به این معذورات نیز توجه داشته باشیم.»

به اکران نزدیک می‌شود؟

از توقف اکران فیلم «رستاخیز» تا کنون بیش از ۳ ماه می‌گذرد و همچنان وضعیت اکران آن در ایران مشخص نیست، در حالی که این فیلم به تازگی در اولین حضور جهانی‌اش در جشنواره‌ فیلم بغداد، به عنوان فیلم افتتاحیه این جشنواره به نمایش در آمد و جایزه بزرگ و تندیس تماشاگران را دریافت کرد.

با وجود فقدان فیلم‌هایی از این دست و بالاخص فیلمی که به واقعه عاشورا بپردازد، مشخص نیست که سرانجام فیلم «رستاخیز» در ایران اکران عمومی خواهد شد یا نه. اخبار غیر رسمی حاکی از آن است که کمیته‌ای زیر نظر وزیر ارشاد پیگیر آخرین وضعیت اکران «رستاخیز» است.

در جدیدترین اتفاقات طی چند هفته‌ اخیر نیز روزنامه «سینما» طی مطلبی با عنوان ««رستاخیز» به اکران نزدیک می‌شود؟» به نقل از حجت‌الله ایوبی اعلام کرد که کسی نباید نگران اکران نشدن «رستاخیز» باشد و فیلم درویش اکران عمومی خواهد شد.

رییس سازمان سینمایی در این گفت‌وگو صراحتا تاکید کرده بود که حتما فیلم «رستاخیز» اکران می‌شود.

نکته قابل تامل این است که ایام عزاداری سید الشهدا (ع) بهترین زمان برای اکران آثاری از این دست است و با توجه به این نکته که بعد از اکران فیلم «روز واقعه» در سال 1373 تا به امروز، اثری در این زمینه تولید نشده، حالا هم که فیلمی فاخر و ارزشمند در زمینه قیام عاشورا و آنچه بر خاندان امام حسین (ع) در واقعه کربلا گذشته را با پشت سر گذاشتن تمامی این مشکلات و وقایع آماده اکران داریم، زمان در حال از دست رفتن است و هیچ خبری از اکران «رستاخیز» نیست.