توسط متخصصان یک شرکت دانشبنیان؛
در دهمین میزگرد بررسی چالش‌های ژورنالیسم علم مطرح شد؛
ربانی: فعالیت روزنامه‌نگار علم در جامعه براساس نیاز مخاطب است/ مهنام: ژورنالیست علم می‌تواند به‌عنوان یک کارشناس یا مستندساز ایفای نقش کند
یک ژورنالیست علم گفت: روزنامه‌نگار علم در وهله اول باید بتواند برای رسیدن به هدف، سؤال درستی را متناسب با نیازهای جامعه و ظرفیت‌های علمی مطرح کرده و سپس به‌دنبال پاسخ برای آن باشد.
به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، در سلسله نشست‌هایی که تحت عنوان بررسی چالش‌های ژورنالیسم علم در خبرگزاری آنا به‌عنوان یک رسانه دانشگاهی برگزار می‌شود، واکاوی و بررسی علل ضعف این مسئله در حوزه رسانه مورد بحث کارشناسان و اساتید رسانه قرار می‌گیرد.
بر همین اساس در دهمین میزگرد بررسی ژورنالیسم علم در ایران شهریار ربانی، ژورنالیست علم و شیدا مهنام، مشاور بین‌الملل حوزه ریاست بنیاد ایران‌شناسی به بحث و تبادل نظر در این خصوص پرداختند.
آنا: تحقق ژورنالیسم علم در جامعه نیازمند چه مؤلفه‌هایی است؟
مهنام: موضوع روزنامه‌نگاری علم در همه جای دنیا موضوع مهمی است و در میان کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته به‌عنوان یک دغدغه محسوب می‌شود. به‌طور کلی به جز فعالیت‌های ژورنالیستی در قالب برنامه‌ها و استراتژی‌های مختلف روزنامه‌نگار علم دو حلقه پژوهش و سیاست‌گذاری را به رسانه مرتبط می‌کند.
در درجه اول آنچه فعالیت ژورنالیست‌ها را در همه حوزه‌ها به‌ویژه علم فراهم می‌سازد بحث زیرساخت فرهنگی است. زمانی‌که فرهنگ فعالیت روزنامه‌نگاری چه در سطح حاکمیتی و چه در سطح مردم عادی جاافتاده باشد، نگاه علمی از موضع انتقادی به تولید محتوا فضا را شفاف‌تر و سانسور را کمتر خواهد کرد.
یکی از مواردی که تحقق چنین رویکردی را با چالش مواجه می‌کند، آموزش رسانه است. با وجودی‌که ما دارای سرفصل‌های زیادی در رشته‌های ارتباطات و رسانه هستیم ولی متأسفانه متولیان آن نتوانستند بهره‌وری لازم از رسانه را در حوزه علم انجام دهند.
آفت دیگر در تحقق روزنامه‌نگاری علم در جامعه موضوع قوانین است. قوانین دست و پاگیر و کانون‌های متعدد تصمیم‌گیری در کشور شرایط را برای عملکرد آزادانه در راستای ترویج علم با چالش مواجه می‌کند.
ربانی: برای این‌که شرایط فعالیت روزنامه‌نگاری علم در جامعه بسنجیم باید به میزان تخصص ژورنالیست‌های آن توجه کنیم. ژورنالیست علم در وهله اول باید بتواند برای رسیدن به هدف، سؤال درستی را متناسب با نیازهای جامعه و ظرفیت‌های علمی مطرح کرده و به‌دنبال پاسخ برای آن باشد که من چنین موضوعی را در رسانه‌های تصویری به‌عنوان یک مجری نمی‌بینم البته شاید در رسانه‌های مکتوب وضعیت بهتر از این باشد.
آنچه به‌نظر من مانع از تحقق چنین رویکردی در میان روزنامه‌نگاران می‌شود عدم ثبات کاری و جابجایی‌هایی است که در این حرفه اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود نتوانیم افرادی را پرورش دهیم که در جایگاه یک انسان رسانه‌ای فعالیت‌های مناسب و مؤثری داشته باشند.
آنا: با توجه به تمایل مردم به تبادل اطلاعات در فضای مجازی، آیا رشد و گسترش شبکه‌های اجتماعی توانسته بر فعالیت رسانه‌های مرجع تأثیرگذار باشد؟
مهنام: من در جایگاهی نیستم که بگویم رسانه ملی ما چگونه موضوعات را مطرح می‌کند ولی واقعیتش این است که نگفتن خیلی از موضوعات باعث ایجاد بی‌اعتمادی می‌شود. اگر اعتماد لازم در میان مخاطبان ایجاد نشود افراد به فضای مجازی پناه می‌برند.
هر قدر که یک رسانه بتواند در میان مخاطبانش اعتبار، اعتماد و شفافیت ایجاد کند، به همان اندازه پناه بردن مردم به فضای مجازی را کاهش می‌دهد. آنچه در این میان در سیاست‌گذاری‌های رسانه‌ای باید مدنظر قرار داد این است که درست است که ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی تهدیداتی برای جوامع ایجاد می‌کند ولی حذف آن ممکن نیست و باید با آن کنار آمد. آنچه در برنامه‌ریزی رسانه‌ای باید به آن توجه کرد شفافیت در ارائه مطلب است و تنها در این‌صورت است که می‌توان تهدید این رسانه‌ها را به فرصت تبدیل کرد و در راستای ترویج و توسعه یک خبر شفاف به‌کار برد.
ربانی: شبکه اجتماعی نمی‌تواند اعتبار یک شبکه تلویزیونی پرمخاطب و قوی‌تر از خودش را زیر سؤال ببرد بلکه می‌تواند برای خودش جایگاهی را ایجاد کند. به‌نظر من درصورتی‌که سواد رسانه‌ای در میان مخاطبانشان نهادینه شده باشد رفتن افراد به‌سمت شبکه‌های اجتماعی نمی‌تواند خیلی فاجعه‌بار چون من شخصاً افرادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌شناسم که در این فضا به انتشار اخبار خوب و درستی هم می‌پردازند و با توجه به این‌که رسانه ملی دچار دارای سلسله مراتب و بروکراسی‌های فراوانی هستند افراد در این فضا به‌راحتی فعالیت می‌کنند.
آنا: یکی از مواردی که به‌عنوان موانع ترویج علم و ژورنالیسم علم می‌شود این است که چرخه علم در کشور کامل نیست، نظر شما در این باره چیست؟
مهنام: در دنیا علم تحصیل می‌شود که به مهارت تبدیل شود، علمی که متعاقب آن مهارت نباشد چندان محلی از اعراب ندارد. برخلاف کشور ما درصد کمی از افراد در کشورهای پیشرفته وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌شوند زیرا در هر مرحله‌ای برای افراد ایجاد مهارت می‌شود ولی متأسفانه ما در کشورمان نه تنها وارد این مرحله نشدیم بلکه نسبت به این وضعیت حالت تدافعی پیدا کرده و بیش از پیش تحت تأثیر فرهنگ مدرک‌گرایی قرار گرفته‌ایم.
در شرایط کنونی بیشتر افراد به‌دنبال کسب مهارت هستند و به جای این‌که به‌دنبال ورود به دانشگاه باشند، با شرکت در کارگاه‌ها و دوره‌های کوتاه‌مدت نیاز مهارتی خود را رفع می‌کنند.
ربانی: در تأیید صحبت‌های خانم مهنا وقتی علم تبدیل به کاربرد نمی‌شود این چرخه ابتر مانده و آن نتیجه‌ای را که برای رفع مشکل جامعه لازم است را حاصل نمی‌کند.
به‌نظر در کنار بحث تبدیل علم به مهارت، ترویج فرهنگ مطالعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چون در صورتی‌که مطالعه نباشد تولید علم محال است.
آنا: با توجه به این‌که شبکه‌های اجتماعی در قالب‌های مختلف به‌سمت خلاصه‌نویسی و گزیده‌گویی پیش می‌روند، این موضوع تأثیری بر روزنامه‌نگاری به‌ویژه در حوزه علم دارد؟ آیا لازم است ما نیز در شیوه و سبک‌های اطلاع‌رسانی در ژورنالیسم علم اصلاحاتی انجام دهیم؟
ربانی: قبل از این‌که به این سؤال جواب دهم یک سؤال مطرح می‌کنم، این‌که اصلاً به چه علتی می‌خواهیم علم را ترویج دهیم و این ترویج علم می‌خواهد چه کند؟ این‌که مثلاً من به‌عنوان یک مکانیک که در تعمیرگاه ماشین تعمیر می‌کنم در مورد کوانتوم مطالعه کنم خوب است یا بد؟ این‌که همه افراد بخواهند از علوم مختلف یک اطلاعاتی را کسب کنند چه اتفاقی را در جامعه رقم خواهد زد؟
این‌که شما می‌گویید خلاصه‌نویسی در شبکه‌های مجازی باعث شده اطلاعات خلاصه، مختصر و مفیدی را در مدت یک دقیقه بخوانیم قطعاً ماندگاری ندارد که من بخواهم همچون مطالعه یک کتاب یا یک ورک‌شاپ در آینده از آن استفاده کنم ولی درصورتی‌که این شکل از اطلاع‌رسانی بتواند به جذب مخاطب به‌منظور ادامه مسیر یا کسب مهارت منجر شود رویکرد خوبی است که باید در پیش گرفته شود.
مهنام: من فکر می‌کنم ما در ایران تفکیک بین خبرنگار و کارشناس تحلیل خبر قائل نمی‌شویم. توقع داریم یک خبرنگار حتماً انتقاد، نظر، کامنت و آنالیز موضوع را نیز انجام دهد درحالی‌که این وظیفه یک کارشناس است. ما در ایران از یک خبرنگار خیلی انتظار داریم یا خبرنگار برای خودش وظیفه مضاعف درست می‌کند و در این میان خبرنگارهایی معروف می‌شوند که خبرشان را تحلیل هم می‌کنند. اگر موضوع خبرنگاری در حوزه ژورنالیسم علم باشد در این صورت یک خبرنگار باید در این حوزه سال‌ها کار کرده و آن را با گوشت و خون بدنش درک کرده باشد، در چنین صورتی این فرد می‌تواند به‌عنوان یک کارشناس، یا مستندساز ایفای نقش کند.
آنا: ما در خبرگزاری آنا به‌عنوان رسانه‌ای که از درون یک مجموعه دانشگاهی تحت عنوان دانشگاه آزاد اسلامی بیرون آمده است چگونه می‌تواند با توجه به گستردگی که در سراسر کشور دارد می‌تواند نقش مؤثری درتوسعه و ترویج علم داشته باشد؟
مهنام: پیوند دادن رسانه با دانشگاه و نهادهای تصمیم‌گیرنده در کشور یک معضل است. با وجودی‌که دکتر ولایتی همیشه تأکید دارند که روابط‌عمومی قلب دانشگاه است ولی به‌نظر در برخی از موارد روابط‌عمومی‌ها چندان پای کار نیستند و در ارتباط گرفتن با رسانه‌ها ضعف دارند. به‌نظر من هر قدر که شما در دانشگاه کار علمی کنید تا زمانی‌که از ابزار رسانه استفاده نکنید دیده نمی‌شوید.
نکته قابل توجه این‌که در صورتی که در دانشگاه آزاد اسلامی بتوانیم سه ضلع رسانه، نهادهای تصمیم‌گیرنده و نهادهای علمی را به‌هم وصل کنیم می‌توانیم این خودباوری را برای ترویج علم ایجاد کنیم.
ربانی: از نظر من ما باید به این سه ضلع مردم را جایگزین رسانه کرده و در عوض آن را به‌عنوان میانجی این سه ضلع قرار دهیم، چون اهالی رسانه می‌توانند مردم را خیلی خوب احساس کنند و آنها را درخواست‌کننده کنند. مردم اگر درخواست‌کننده باشند نسبت به این‌که اگر اتفاقی می‌افتد و مسئولی نظری می‌دهد یا قرار است کاری کند، موظف است که بگوید بر اساس چه تحقیقی من این کار را کردم؟ بر اساس چه منطقی آمده در رسانه و فلان نظر را داده؟ اگر این اتفاق بیفتد و مردم هیچ حرفی را بدون یک مدرک علمی قبول نکنند، آن‌وقت است که آن مسئولان و تصمیم‌گیرندگان ملزم می‌شوند که مطالعات صحیح و درستی داشته باشند و این تا حدودی می‌تواند زمینه را برای تجلی روزنامه‌نگاری علم در جامعه میسر کند.
انتهای پیام/۴۱۰۵/پ
انتهای پیام/
آنا گزارش می دهد؛
