عبدالسلام فیتوری؛ عارفی از دیار طرابلس

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

عبدالسلام بن سلیم فیتوری (880-981ق ) معروف به اَسمر، از عارفان مشهور است.

از قبیله فیتوریه (فواتیر) بود و سلسله نسب او، از طریق ادریس بن عبدالله محض، به امام حسن(ع) می‌رسد. از آنجا که شب‌ها برای عبادت بیدار می‌ماند به «اسمر» معروف شد. برخی نیز علت آن را تیرگی پوست چهره‌اش بر اثر عبادت در آفتاب و سرما و گرما دانسته‌اند.

عبدالسلام در ربیع‌الاول 880  در «زلیطن» واقع در طرابلس به دنیا آمد. در دو سالگی پدرش را از دست داد و عمویش سرپرستی او را برعهده گرفت که نخستین استادش نیز بود. عبدالسلام در هفت سالگی قرآن را حفظ کرد. از استادان او می‌توان از شیخ عبدالواحد دوکالی، از مشایخ طریقه عروسیه، نام برد که هفت سال از محضر او استفاده کرد. عبدالرحمان مسلاتی و شیخ زروق از دیگر مشایخ وی بودند.

عبدالسلام نخست مجالس سماع و آواز صوفیه را انکار می‌کرد، اما برحسب اتفاق مجذوب آن شد و خود به نواختن دف پرداخت. بسیاری از مشایخ، از جمله دوکالی، شیفته دف‌نوازی او شدند، اما همین عقاید و رفتار غیرمتعارف سبب کینه‌ورزی بسیاری از علما شد و بارها او را به تهمت ساحری از زلیطن بیرون راندند. به همین علت، عبدالسلام به مناطق دیگری همچون طرابلس، تاورغا، مسراته و قلعه سوف‌الجین سفر کرد.

عبدالسلام در اواخر عمر به زلیطن بازگشت و همان‌جا ساکن شد. وی در 970ق زاویه‌ای بنا نهاد و به وعظ و تربیت مریدان و تألیف پرداخت. سرانجام در رمضان سال  981 در زادگاه خود درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد. مقبره او زیارتگاه پیروان اوست و امروزه مرکزی به نام المَعهَدالاَسمَری برای آموزش‌های دینی در آنجا تأسیس شده است.

عبدالسلام مالکی مذهب بود. وی را احیاکننده طریقه عروسیه، از شاخه‌های طریقه شاذلیه، دانسته‌اند. اسمر تغییراتی در طریقه عروسیه پدید آورد و برخی از عقاید و شیوه‌های سیر و سلوک این طریقه را به شکلی نو عرضه کرد. از جمله این تغییرات می‌توان به الزام به پوشیدن جامه سفید یا سبز، خواندن اذکار و اوراد خاص و نواختن دف اشاره کرد. وی خود را از مشایخ بزرگ و صاحب علوم خضر و لقمان و وارث اسرار الهی از پیامبر (ص) می‌دانست. از حلاج دفاع می‌کرد و ابن عربی را رکن طریقت می‌شمرد.

طریقه عروسیه به سلامیه نیز معروف است و بر اساس جذب و شوق بنا شده است. اصحاب آن اوراد خاص و اذکار کوتاهی را در مجالس سماع خود با آواز و دف می‌خوانند و حضار نیز آنها را همراهی می‌کنند. امروزه این طریقه در تونس، مصر و لیبی پیروان فراوانی دارد.

برخی از آثار عبدالسلام عبارت‌اند از:

1. الانوار السنیة فی اساتید الطریقة العروسیة، که در آن از ارتباط و اتصال خود با ابوالعباس ابن عروس سخن گفته است؛

2. سفینة البحور، حاوی اشعاری از عبدالسلام که در 1969 در قاهره منتشر شده است؛

3. العظمة فی التحدث بالنعمة، که مجموعه‌ای از اذکار است ؛

4. الوصیة الصغری، که خلاصه‌ای از الوصیة الکبری است ؛

5. الوصیة الکبریٰ، شامل جواب‌های مؤلف به سؤال‌های شاگردش محمد بن عطیه است. دو اثر اخیر را اسحاق ابراهیم مُلیجی در کتاب خود، فی هامش حیاة سیدی عبدالسلام الاسمر، در 1969 در طرابلس چاپ کرده است.

 انتهای پیام/4104/