افزایش سهم مقالات داغ و پراستناد کشور از کل مقالات دنیا در سال 2014

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیت تولید علم تنها یکی از شاخص‌های رشد علمی است، اما در سند سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری به مرجعیت و دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی علم تولید شده، اهمیت چند برابری داده شده است.

امروزه تحقیقات علمی نشان می‌دهد که کیفیت پژوهش اصلی‌ترین علت افزایش مرجعیت علمی است. دیپلماسی علمی نیز باعث افزایش کیفیت پژوهش و مرجعیت آن می‌شود و اثرگذاری اقتصادی نیازمند تولید علم کاربردی است. بنابراین تکیه صرف به کمیت تولید علم باعث توسعه علمی نخواهد شد.

مقالات برتر (Top papers) به گروه اندکی از مقالات اطلاق می‌شود که تعداد استنادهای زیادی را دریافت کرده‌اند. این مقالات به نام مقالات یک درصد و یک دهم درصد برتر نیز شناخته می‌شوند که شامل مقالات پراستناد و داغ است.

مقالات برتر به دو دسته مقالات داغ (Hot papers) و مقالات پراستناد (Highly cited papers) تقسیم می‌شوند. مقاله داغ به مقاله‌ای اطلاق می‌شود که از لحاظ تعداد استنادهای دریافتی در رشته موضوعی خود در زمره مقالات یک دهم درصد برتر قرار گرفته است، در حالی که مقاله پراستناد در زمره مقالات یک درصد برتر قرار می‌گیرد.

بازه زمانی برای محاسبه مقالات داغ دوماهه و برای مقالات پراستناد 10 ساله است، بنابراین با توجه به متوسط تعداد استنادها در هر رشته، تمامی مقالات داغ، مقاله پراستناد نبوده و همچنین عکس این حالت نیز صادق است.

بر اساس بند 9 ماده 2 اساسنامه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) مصوب جلسه 623 شورای عالی انقلاب فرهنگی، ISC موظف است که پراستنادترین دانشگاه‌ها و مقالات علمی، افزایش رشد کیفی مقالات علمی کشور و دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی دارای برترین مقالات بین‌المللی را گزارش دهد.

اطلاعات این گروه از پژوهش‌ها از پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ESI) استخراج می‌شود که همواره اطلاعات 10 سال اخیر را پوشش می‌دهد. مقالات پراستناد و داغ بیانگر پژوهش‌هایی هستند که مسیر توسعه علم بین‌الملل را نشان می‌دهند. بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان دهنده اهمیت آن پژوهش بوده و در واقع پژوهش‌هایی هستند که جبهه‌های تحقیق جدید را در دنیای علم می‌گشایند.

هر چند لفظ مقالات برتر مصطلح است، اما مدارک مختلفی که در حوزه‌های علمی تولید می‌شوند، می‌توانند به مقالات برتر یا مدارک برتر تبدیل شوند. شاید علت استفاده از لفظ مقاله برتر به این دلیل است که مقالات نسبت به سایر مدارک استناد بالاتری دریافت می‌کنند و همچنین مدرک غالب هستند.

سهم 89 درصدی مقالات پژوهشی از کل مقالات برتر ایران

بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و اطلاعات پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز (ESI) مجموع کل مقالات برتر تولید شده توسط پژوهشگران کشور در 10 سال اخیر تا پایان شهریور سال 1394 برابر با 956 مورد گزارش شده که از این تعداد 853 یعنی 89% آنها را مقالات پژوهشی و 103 یعنی 11% از مقالات برتر شامل مقالات مروری می‌شود.

بر این اساس تعداد مقالات برتر جمهوری اسلامی ایران در 10 سال گذشته به طور مرتب افزایش یافته است. به طوری‌که در سال 2005 میلادی تنها تعداد 13 مقاله برتر موجود بود و این تعداد در سال 2006 میلادی به 32 و در سال 2007 میلادی به 57 مورد افزایش یافت.

در سال 2011 میلادی پژوهشگران کشور موفق شدند تا تعداد 89 مقاله را در مجموع مقالات برتر دنیا جای داده و در سال 2012 میلادی این رقم به تعداد 111 مورد افزایش یافت. در سال 2013 میلادی تعداد مقالات برتر کشور به 153 مورد و در سال 2014 میلادی با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از مقالات به 245 مورد رسیده است.

با مقایسه تعداد مقالات برتر در سال 2005 میلادی نسبت به 2014 میلادی مشخص می‌شود که تعداد این دسته از مقالات 19 برابر شده است. همچنین از ابتدای سال 2015 میلادی تاکنون تعداد 68 مقاله پراستناد توسط پژوهشگران کشور در طلایه داران علم ثبت شده است.

پزشکی بالینی، صدرنشین جدول مقالات برتر دنیا

بر اساس اطلاعات پایگاه طلایه‌داران علم تامسون رویترز، رشته‌های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات داغ و پراستناد دنیا در آن ها تولید شده است. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات داغ و پراستناد هستند.

جایگاه نخست مقالات مهندسی در بین مقالات برتر ایران

پژوهشگران کشور در برخی رشته‌های موضوعی قوی‌تر از سایرین ظاهر شده‌اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پراستناد در یک رشته قابل انجام نیست، بلکه بایستی به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پراستناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده‌اند 351 مقاله پراستناد در سطح بین‌المللی تولید کنند که برابر با 3.53 درصد از کل مقالات پراستناد دنیاست.

هر چند محققان شیمی با تولید تعداد 117 مقاله پراستناد و ریاضیات با تعداد 113 مقاله پراستناد دارای بیشترین تعداد مقالات از این نوع بعد از رشته موضوعی مهندسی هستند، اما وضعیت این دو رشته با یکدیگر متفاوت است. پژوهشگران حوزه ریاضی 3.19 درصد از کل مقالات پراستناد دنیا ولی پژوهشگران شیمی موفق شده‌اند تا حدود 0.81 درصد از کل مقالات پراستناد دنیا در این زمینه را تولید کنند. در حوزه علوم اجتماعی هم تنها 10 مقاله پراستناد تولید شده که 0.12 درصد از کل مقالات دنیا در این حوزه است.

در مجموع باید گفت که سهم مقالات داغ و پراستناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال 2014 میلادی پیشی گرفته است. در طول ده سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پراستناد و داغ دنیا کمتر بوده است، اما داده­‌های سال 2014 میلادی نشان می‌دهد که این روند برعکس شده است.