یادداشت/ حمید سرخیل*
کجا به‌دنبال آب بگردیم؟
آسیب‌ها و مشکلات زیست‌محیطی که در راستای انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران مطرح شده با اتخاذ تدابیری قابل حل بوده و می‌تواند در راستای توسعه مناطق جنوبی البرز مفید واقع شود.
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، دریای خزر یا همان دریای کاسپین، حدود 370 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. این پهنه آبی در گذشته‌های دور بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد.
از ۶۰ میلیون سال پیش راه دریای خزر به اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس کم‌کم بسته شد. دریای طبرستان یکی از نام‌هایی است که در منابع کهن از آن برای نام‌گذاری دریای خزر استفاده شده است؛ از جمله ویژگی‌های بارز آن می‌توان به شوری 11 تا 13 میلی‌گرم در لیتر آن که حدود 1/1 درصد است و همچنین نداشتن هیچ‌گونه جاندار مزاحم و آسیب‌رسان به انسان به عنوان مثال کوسه، عروس دریایی، مار و جوجه تیغی دریایی اشاره کرد.
میزان استخراج نفت در کشورهای حاشیه خزر چقدر است؟
خزر منبع عظیمی از سوخت‌های هیدروکربنی است، بر اساس اطلاعات دریافت شده آذربایجان روزانه ۸۹۰ هزار بشکه، ترکمنستان ۴۶ هزار بشکه، روسیه ۶ هزار بشکه و قزاقستان ۳ هزار بشکه نفت در دریای خزر استخراج کردند، درحالی‌که استخراج ایران از این دریا صفر است.
سالانه ۱۲۲ هزار تن آلودگی ناشی از استخراج نفت وارد آب‌های خزر می‌شود، بنابراین می‌توان به این جمع‌بندی رسید که هم اکنون دریای خزر به خاطر استخراج نفت و همچنین بحث استفاده از آب شیرین‌کن‌ها مورد هجمه آلوده کننده‌ها قرار دارد.
سهم ما از آب دریای خزر چیست؟
بخش جنوبی دریای خزر حدود 39 درصد از وسعت دریا و 66 درصد از حجم آب آن را به خود اختصاص داده است. عمده منبع تغذیه کننده دریای خزر رودخانه ولگا در روسیه است و به‌طور کلی رودخانههای شمالی 85 درصد آب خزر را تأمین میکنند.
سواحل شرقی دریای خزر تقریباً فاقد شبکه هیدرولوژی است. از کشور ایران 5% ورودی رودخانه‌ای خزر تأمین می‌شود. سفیدرود با میانگین آبدهی حدود 4 کیلومترمکعب در سال بزرگترین رودخانه منتهی به خزر محسوب می‌شود، بنابراین محل جمع شدن آلودگی‌های نفتی، شوری و فاضلاب‌های شهری و صنعتی، سواحل و مناطق نواحی مجاور ایران است.
آیا انتقال آب خزر برای توسعه مناطق خشک فلات مرکزی ایران مفید است؟
بحث انتقال آب خزر به مناطق جنوبی حوزه البرز یعنی برای شهرهایی از قبیل گرمسار، سمنان، دامغان و شاهرود، که با تنش شدید آبی مواجه هستند.
به‌دلیل توسعه شهرک‌های صنعتی و صنایع استان سمنان در سال‌های گذشته، بسیاری از ساکنین شهرهای شمالی بالادست سمنان، یعنی بهشهر، ساری و قائم شهر به این شهر و استان سمنان، به خاطر کار و اشتغال مهاجرت داشته‌اند.
حال که با توجه به توسعه نیافتگی و عدم توازن در استان‌های شمالی و درهم آمیخته بودن مناطق شهری، روستایی، کشاورزی، باغات، مناطق تفرج‌گاهی و ساحلی، این مناطق با این شرایط توسعه ناپایدار و کم توان خواهند داشت و در آینده شاید قابل سکونت نباشد و نتواند علی رغم پتانسیل‌های موجود، محل مناسبی برای مهاجران و یا جمعیت رو به رشد خود باشند.
نگاه به مناطق جنوبی حوزه البرز برای آینده نیز حائز اهمیت است. همانگونه که شعار امسال روز جهانی آب این بود که در دسترسی به آب سالم مناطق محروم و جامانده را نیز فراموش نکنیم! پس برای مردمان این مناطق نیز بایستی به دنبال آب بگردیم و اما از کجا؟
طرح انتقال آب خزر با چه ابهاماتی همراه است؟
انتقال آب خزر به مناطق جنوبی البرز با ابهاماتی از قبیل قطع درختان جنگلی، نمک بر جا مانده از شیرین سازی در مبداء و یا در مقصد مواجه است، که در خصوص قطع درختان می‌توان مجدد درخت کاشت، همانگونه که کشور سوئد بیشترین قطع درخت را در طول سال دارد ولی وسعت و تراکم جنگل‌های آن در حال افزایش است.
همچنین در خصوص شیرین‌سازی در مبداء و یا در مقصد می‌توان با مطالعات فنی و مطالعات جامع محیط زیستی، اثرات محیطی را به حداقل رسانید ولی توسعه با محوریت محیط زیست برای زندگی انسان را فراموش نکرد.
در صورت شیرین سازی در مبداء پسماند نمکی وارد آب دریا می شود و یا جامدسازی شده و دفن و یا منتقل خواهد شد؟ و در صورت شیرین سازی در مقصد که معضل آسیب تجهیزات انتقال و پمپاژ بر اثر انتقال آب شور مطرح خواهد بود که نیازمند به بررسی درست فنی و اقتصادی، تحلیل اثرات محیطی و انتخاب درست روش شیرین سازی دارد.
سهم ما از ورودی آب خزر تنها 5 درصد است
استفاده از آب‌های نامتعارف، آب‌های سبز، مدیریت مصرف و همه این موراد نیز موثر است ولی نه در زمان بحران و تنش آبی؟
در خصوص نگرانی‌های موجود در خصوص آسیب به ذخایر دریایی نیز با انتقال محل ورودی یا محل مکش آب دریا در مناطق دورتر از نواحی ساحلی، می‌توان این آسیب‌ها را به حداقل رسانید.
بنابراین با توجه به عدم توسعه متوازن استان‌های شمالی کشور، تنش و بحران آبی در مناطق جنوبی البرز (استان سمنان) به‌عنوان عوامل داخلی و همچنین برداشت و شیرین‌سازی آب دریای خزر توسط سایر کشورهای این حوزه، اکتشاف و استخراج نفت و آلودگیدریای خزر ناشی از آن به عنوان عوامل خارجی، چرا ما بایستی بهره مندی از آب را برای توسعه کشور با توجه به رعایت حداکثری ملاحظات محیط زیستی و مباحث حفاظت از فرسایش خاک، محروم نماییم؟ ما که سهم‌مان در آب ورودی به این دریا تنها 5 درصد است؟
*دانشیار دانشکده محیط زیست و کارشناس ژئوفیزیک زیست محیطی و آب
انتهای پیام/4105/
انتهای پیام/
