آیا ایرانیان مصرف‌کننده سبز شده‌اند؟/ تصمیم‌گیرنده آگاه باشیم، نه قربانی منفعل

آرزو میرزاخانی، گروه اجتماعی- با افزایش بحران‌های زیست‌محیطی، دانشمندان و فعالان این عرصه به فکر کم کردن ردپای اکولوژیکی بشر افتادند، ردپایی که با مصرف محصولات خطرناک آثار تخریبی در محیط باقی می‌گذارد که از بین بردن برخی از آنها مانند پلاستیک، 800 سال زمان نیاز دارد. به عبارتی می‌توان گفت که تأثیر فرد یا انسان بر محیط‌زیست را رد پای اکولوژیک می‌گویند. بنابراین نگرانی از این تخریب و ردپا، سبب شد تا از دو سال پیش روز جهانی مصرف کننده سبز به ثبت برسد و در این روز سعی می‌شود تا فرهنگ محیط‌زیستی و نحوه صحیح مصرف منابع، آموزش و توسعه داده شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت اکولوژیک در ایران نیز ناپایدار است. آنچنان که سرانه ظرفیت زیستی کشور ما 0.9 و ردپای اکولوژیک 2.1 اعلام شده است یعنی میزان مصرف منابع زیستی و تاثیر آن بر محیط‌زیست بیش از دو برابر ظرفیت زیستی کشور است. البته این وضعیت در تمام دنیا صدق می‌کند زیرا کارشناسان جهانی اعلام کرده‌اند انسانها تمام ذخیره منابع زمین در سال 2015 را در مدت 8 ماه مصرف کردند.

محمد درویش، مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مصاحبه‌ای در این باره گفته است: «ایران با وجود اینکه از نظر اقتصادی در رده هفدهم دنیا قرار دارد، اما جزو 10 کشور مصرف کننده دنیا است؛ در صورتی که باید بین قدرت اقتصادی هر کشور و میزان سرانه مصرف یک توازن برقرار باشد. کشورهایی مانند چین و ژاپن با وجود اینکه جزو 5 کشور اقتصادی دنیا هستند، اما جزو 10 کشور مصرف کننده دنیا نیستند و برخی دیگر از کشورها مانند ایران و آمریکا رتبه مصرفشان از رتبه‌های اقتصادی آنها بالاتر است، این نشاندهنده این است که در این حوزه با یک مشکل جدی روبرو هستیم».

درویش تاکید کرده است که تولید بیش از حد و خارج از استاندارد زباله، مصرف بی‌رویه کیسه‌های پلاستیکی و استفاده بیش از حد انرژی نشان‌دهنده این است که در کشور ما از منابع طبیعی بدون هیچ حد و مرزی استفاده می‌شود. ایران یکی از کشورهایی است که به نسبت سرانه و جمعیت 78 میلیونی بیشتر مصرف می‌کند. ایرانی‌ها 17 برابر اروپایی‌ها به نسبت میانگین، انرژی مصرف می‌کنند به ویژه در حوزه سوخت‌های فسیلی. ضایعات در بخش کشاورزی در کشور ما حدود 6 برابر استاندارد است یعنی به 30 درصد می‌رسد و این در صورتی است که استاندارد ضایعات زیر پنج درصد است.

همچنین به گفته این فعال محیط‌زیست ایرانی‌ها سالانه 27 میلیارد متر مکعب آب برای تولید غذا مصرف می‌کنند، اما این میزان غذا به دست مصرف کننده نمی‌رسد؛ از این رو این میزان آب هدر می‌رود. اگر 27 میلیارد متر مکعب را با حدود 9 میلیارد متر مکعب نیاز شرب 78 میلیون ایرانی در سال مقایسه کنیم می‌بینم تقریبا حدود سه برابر آبی که ایرانی‌ها در طول یکسال برای زنده ماندن نیاز دارند به دلیل ضایعات در بخش کشاورزی هدر می‌رود و برای جبران آن سدسازی و انتقال آب بین حوضه‌ای در دستور کار قرار گرفته است.

حمایت سازمان‌های متولی از مصرف سبز زیاد نیست

آمارهایی که از سوی مدیرکل آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست ارائه شده است به درستی نشان می‌دهد که توجه به ردپای اکولوژیکی در ایران اهمیت ویژه‌ای دارد و این در حالی است که برخی از فعالان زیست‌محیطی معتقدند در کشور ما اقدام ویژه‌ای برای کاهش ردپای اکولوژیکی و به تبع آن مصرف سبز صورت نمی‌گیرد.

«نازلی یزدی‌زاده» یکی از این افراد است. او با انتقاد از حمایت‌های کم‌ و نبود اقدامی موثر از سوی سازمان‌های متولی برای ترویج فرهنگ مصرف سبز، به آنا می‌گوید: تا همین چند سال پیش هم در کشور ما مصرف سبز جایگاهی نداشت. به عنوان مثال وقتی به مردم می‌گفتیم که کمتر آب مصرف کنید، می‌گفتند شما می‌خواهید آب را بفروشید و به همین علت این حرف را می‌زنید اما خوشبختانه کم کم فرهنگ مصرف سبز دارد جای خود را پیدا می‌کند و افراد علاقمند بسیاری چه مصرف‌کننده و چه تولید کننده خواستار استفاده از محصولات سالم هستند.

به اعتقاد او مصرف سبز یعنی استفاده انسان از محصولاتی که کمترین آثار تخریبی را بر محیط‌زیست داشته باشند. این محصولات زیست تخریب‌پذیر بوده و در مدت کوتاهی به چرخه طبیعی بازمی‌گردند. تولید این محصولات نیز مدتی است در کشورهای مختلف جهان رواج یافته و سعی می‌شود تا مواد زیست‌ تخریب‌پذیر را جایگزین مواد خطرناک برای محیط‌زیست کنند. البته در ایران نیز اقداماتی در این خصوص در حال انجام است و به خصوص در کشاورزی محصولات سالمی تولید می‌شود که از کمترین کود و سم برای تولید آنها استفاده شده و با طبیعت سازگار هستند.

یزدی‌زاده یادآور می‌شود : «در صنعت، استفاده از پنل‌های خورشیدی و همچنین در صنایع شوینده و آرایشی نیز اقداماتی در کشور ما انجام شده که البته هنوز بسیار محدود است». او که خود سال‌هاست فعال محیط‌زیست بوده و در رشته شیمی محیط‌زیست تحصیل می‌کند، یک سالی می‌شود که موسسه « آوای سبز داربن» را راه‌اندازی کرده و با برنامه‌های آموزشی که دارند، سعی می‌کنند فرهنگ استفاده از مصرف سبز را در کشور ترویج دهند تا شاید کمی از ردپای اکولوژیکی موجود بکاهند.

او درباره هدفی که از راه‌اندازی این موسسه داشتند می‌گوید: سال‌ها استفاده از محصولات سبز را به مردم آموزش می‌دادیم و بعد از مدتی دیدیم که فقط داریم مردم را از خطرات آگاه می‌کنیم و راهکاری نداریم. بنابراین به دنبال ارائه راهکار گشتیم و افراد علاقمندی را یافتیم که می‌خواستند محصول سالم تولید کنند و ما نیز آنان را حمایت و تشویق کردیم و به مردم شناساندیم.

عضو هیئت رئیسه موسسه آوای سبز داربن بر این باور است که آگاهی زیست‌محیطی در کشور ما افزایش یافته است و مردم با معضلات زیست‌محیطی آشنا شده‌اند. اما هنوز راه زیادی تا رسیدن به نقطه مطلوب باقی مانده است. او معتقد است که مصرف کنندگان تاثیر بسیاری در تعیین سیاست‌های تولیدی در کشور دارند و در صورتی که محصول سالم را طلب کنند، تولید کنندگان هم مجبور به تولید محصول سالم می‌شوند. بنابراین آگاهی نسبت به محصولات سبز تاثیر بسیاری در این چرخه دارد.

این فعال محیط‌زیست تاکید می‌کند:« می‌توانیم تصمیم‌گیرنده آگاه باشیم؛ نه قربانی منفعل، یعنی می‌توانیم محصولی را انتخاب کنیم که کمترین تاثیر مخرب را بر محیط‌زیست داشته باشد و تولید کننده نیز مجبور است که این محصول را تولید کند».