بازخوانی یک انتقاد تاریخی؛ ولایتی در خرداد 92 چه گفت و جلیلی شهریور 94 چه پاسخی داد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، مذاکرات ژنو، استانبول، بغداد و آلماتی به قول مذاکره‌کنندگان قبلی کشور هیچ پیشنهاد خاصی برای ایران نداشت و حتی بسته‌های پیشنهادی ایران هم به سرعت با پاسخ منفی اعضای 1+5 روبه‎‎رو می‌شد. از رسانه‌ای شدن پیشنهادهای غربی‌ها هم خبری نبود و انتقادی هم در کار نبود. هرچه بود حمایت بود.

برخی اعضای تیم مذاکره‌کننده در دولت دهم اخیرا در حالی این ادعا را در رسانه‌های داخلی مطرح می‌کنند که پیشنهادهای داده شده به ایران در آلماتی بهتر از ژنو؛ توافق موقت ژنو و توافق برجام بوده است.

خواسته غربی‌ها در آلماتی از ایران

در بسته پیشنهادی غربی‌ها از ایران خواسته شده بود: تمامی فعالیت‌های غنی‌سازی بالای پنج درصدی خود را تعلیق کند. ضمن اینکه ایران باید تمام مواد اورانیوم غنی‌شده ٢٠ درصدی فعلی خود را از کشور خارج کند، مگر به میزان ٢٠درصد از آنها که باید به اکسید تبدیل شوند. ایران همچنین می‌تواند تاسیسات فردو را تعطیل نکند، اما باید آن را در وضع «کاهش آمادگی» قرار دهد که به معنی تعطیلی کامل غنی‌سازی در فردو، جدا‌سازی اتصالات و تجهیزات از یکدیگر و خلاصه خارج کردن آن از حالت آمادگی بود. ایران همچنین باید افزایش نظارت آژانس بر تاسیسات هسته‌ای‌اش را بپذیرد؛ تهران باید اجازه دهد دوربین‌هایی در سایت فردو نصب شود تا مقر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتوانند بر انتقال مداوم جریان در این سایت نظارت دایمی داشته باشند.

امتیازهای ایران در آلماتی

در مقابل این اقدامات، در صورتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کند ایران تمامی این اقدامات را انجام داده است، آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌های وضع‌شده علیه طلا و فلزات گرانبها و صادرات محصولات پتروشیمی ایران را لغو خواهند کرد. کشورهای ١+٥ هم با ایران در زمینه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای همکاری‌هایی خواهند داشت که از جمله آنها می‌توان به فراهم کردن سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران ـ که برای تامین سوخت به اورانیوم ٢٠ درصد نیاز دارد ـ و همچنین ارائه کمک‌های فنی از سوی آژانس برای داشتن یک رآکتور تحقیقاتی مدرن اشاره کرد. امتیاز دیگری که در این بسته برای ایران در نظر گرفته شده است به هواپیماهای تجاری مربوط می‌شد. آمریکا مجوز بازرسی‌های امنیتی و انجام اقدامات تعمیراتی هواپیماهای مسافربری که ایران سال‌ها پیش از آمریکا خریداری‌کرده را صادر خواهد کرد.

روایت عراقچی از این مذاکرات

سیدعباس عراقچی در کمیسیون ویژه بررسی برجام درباره نتیجه مذاکرات دو روزه آلماتی در فروردین ماه ٩٢ گفت: در پایان نشست آلماتی ٢ دو طرف به این نتیجه رسیدند که فاصله اختلاف‌های‌شان با هم بسیار زیاد است و قرار شد طرف مقابل ظرف یک هفته نظر خود را اعلام کند که خبری از اعلام نظر آنها نشد و ما به انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران رسیدیم. به استناد سخنان عراقچی، ١+٥ پس از آلماتی ٢ دیگر نظر خود حتی در خصوص کلیت پیشنهادهای مطرح‌شده از سوی تیم مذاکره‌کننده را هم اعلام نکرد و مشخص شد که غربی‌ها برای رسیدن به توافق با تهران در گام نخست حاضر به لغو کدام تحریم‌ها هستند و آنچه از ایران می‌خواهند تا چه اندازه با طرحی که در بالا ذکر شد متفاوت است.

بازخوانی یک انتقاد تاریخی

با آغاز تبلیغات انتخابات یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری ورق برگشت. 17 خرداد 92 اتفاقی تعیین کننده افتاد و اولین منتقد جدی مذاکرات به رهبری سعید جلیلی، رونمایی شد.

علی اکبر ولایتی در آن زمان خطاب به سعید جلیلی نامزد جبهه پایداری در انتخابات ریاست‌جمهوری گفت: «دیپلماسی این نیست که انسان در برابر کشورهای دیگر خطابه بخواند. دیپلماسی این نیست که ما یک طرفه بنشینیم و آنها طرف دیگر و ما حرف مشخص بزنیم بدون اقدامات دیگر. در آلماتی 2 آنها پیشنهادهایی کردند که می‌شد پیش رفت ولی آقای جلیلی نپذیرفت. گفتند غنی‌سازی 20 درصد را تعطیل کنید و فردو را هم تعطیل کنید، سه تحریم را بر می‌داریم. در پاسخ به آنها گفتند این کارها را می‌کنیم کل تحریم‌ها را بردارید. حرف من این است که باید قدم به قدم جلو رفت. کاری که کردند نشان داد نمی‌خواهند کار پیش برود. اصولگرایی انعطاف‌ناپذیری نیست. در رابطه با مصالح ملی باید بتوانیم به نحو احسن از دیپلماسی استفاده کنیم. دیپلماسی معامله و تعامل است. سرسختی نشان دادن نیست. دیپلماسی بیانیه پشت میز خواندن نیست. اگر این طور نبود وضع ما به اینجا نمی رسید. جناب دکتر جلیلی کلاس فلسفه نیست. شما چند سال مسئول هستید و هیچ پیشرفت نکردید. بلکه مشکلات بیشتر شده است. هنر دیپلمات این است که تلاش رزمندگان هدر نرود. دیپلماسی تعامل و بده بستان است. نمی‌شود که آنها هرچه ما می‌خواهیم بدهند و ما هیچ کاری نکنیم».

رمزگشایی از مذاکرات به رهبری سعید جلیلی

حالا با گذشت بیش از 2 سال از انتخابات ریاست‌جمهوری و نهایی‌شدن توافق هسته‌ای و همچنین حضور سعید جلیلی مذاکره‌کننده ارشد پیشین کشورمان، در جلسات کمیسیون ویژه برجام، انتقادهای او از متن نهایی توافق و همچینین اعلام اینکه برجام حاصل مذاکرات آلماتی بوده است، این صحبت‌های ولایتی درباره سبک و سیاق جلیلی در پیش بردن مذاکره بیش از پیش تکرار و بازنشر می‌شود.

جلیلی و همراهانش مذاکرات آلماتی را نقطه اصلی رسیدن به توافق این روزهای دولت یازدهم می‌دانند. سعید جلیلی در اولین حضور خود در کمیسیون ویژه برجام در مجلس گفته بود در متن برجام حداقل از ١٠٠ حق مسلم ایران چشم‌پوشی شده است.

سعید جلیلی در بخش‌هایی از سخنان خود در خصوص وضعیت پرونده هسته‌ای ایران هنگام تحویل داده شدن به دولت یازدهم در کمیسیون ویژه برجام گفت:« ما در حالی شرایط را تحویل تیم جدید دادیم که ١+٥ از کلیه خطوط قرمز خود عدول کرده بود، رویکرد مقابله‌ای خود را کنار گذاشته و گفت‌وگوی پیرامون حق هسته‌ای، حق غنی‌سازی و تثبیت صنعت هسته‌ای را پذیرفته بود و در مقابل ما توان ٢٠ درصد غنی‌سازی و ١٩ هزار سانتریفیوژ داشتیم، همچنین در آن دوران فردو وارد عملیات تولید شده بود و طرف مقابل آماده بود تا تحریم‌ها را لغو کند.»

علی‌اکبر ولایتی درست پس از حملات گسترده سعید جلیلی به برجام در یک جمله پاسخ محکمی به انتقادها داد و گفت: «این حرف‌ها جمع‌بندی خود ایشان است.» ولایتی البته نکته دیگری هم گفت: «بالاخره گروهی که در مجلس تشکیل شده برای بررسی دقیق و سرفرصت برای همین موضوع است. این حق مجلس است که این کار را انجام دهد وامیدواریم در نهایت به نتیجه‌ای برسند که به نفع جمهوری اسلامی ایران باشد. بدون تردید نمایندگان مردم در امری که مربوط به تعهدات جمهوری اسلامی در قضیه هسته‌ای مربوط می‌شود، ذیحق هستند.»

این اما همه ماجرا نبود. طرفداران جبهه پایداری که همچنان دل پری از ولایتی و انتقادهای او در مناظره‌های انتخاباتی دارند، در یکی از جلسات کمیسیون ویژه برجام علی‌اکبر ولایتی متهم به ممانعت از رسانه‌ای کردن نتایج مذاکرات آلماتی برخلاف نظر مقام معظم رهبری شد.

در جریان دومین جلسه اعضای کمیسیون ویژه برجام مجلس حسین نجابت نماینده تهران تصریح می‌کند رهبر معظم انقلاب تاکید کرده بودند که به‌دلیل عزتمندانه بودن مذاکرات، ماجرای مذاکرات آلماتی به اطلاع عموم برسد اما ولایتی با مخالفت با این مساله می‌گوید مرسوم نیست این مسایل به اطلاع عموم مردم برسد.

سید عباس عراقچی اما ماجرا را این‌گونه بازگو می‌کند: من در این مذاکرات به عنوان معاون وزیر امور خارجه وقت (علی اکبر صالحی)، به سبب جایگاه حقوقی خود در آلماتی حضور داشتم. اینکه فرمودند راجع به عمان گزارش ناقص داده شده بعداً تکمیل شده و باعث مناقشه بین آقای جلیلی و آقای ولایتی شد. آن مناقشه‌ای که بین آقای دکتر جلیلی و آقای دکتر ولایتی صورت گرفت درخصوص گزارش آلماتی بود. به متن آن گزارش اگر مراجعه بفرمایید، گزارش آلماتی ۲ را آقای دکتر جلیلی به عنوان مسئول مذاکرات به جاهایی که باید می‌دادند، دادند از جمله به حضرت آقا داده شده. کما اینکه ما هم هروقت از مذاکرات برمی‌گشتیم گزارش به حضرت آقا و رئیس‌جمهور محترم و بعضی از جاهای دیگر می‌دادیم. آن موقع حتما گزارش را دادند. آقای ولایتی به عنوان مشاور عالی بین‌الملل رهبر گزارش خودشان را از آلماتی به حضرت آقا دادند. این دو گزارش یک مقدار ظاهراً با هم تفاوت‌هایی داشته است. برداشت خودشان را دادند و گزارشی که بنده از آلماتی عرض کردم خیلی مفصل‌تر و دقیق‌ترش را خدمت آقای ولایتی هم داده بودند. چون به هرحال ایشان مشاور عالی رهبری هستند. گزارشی که ایشان از منابع مختلف از جمله بنده شنیده بودند از آلماتی ۲ خدمت حضرت آقا داده بودند که ظاهراً با گزارش آقای جلیلی تفاوت‌هایی داشته که حضرت آقا دستور بررسی داده بودند و دیگر آن بررسی‌ها به کجا کشید من در وزارت امور خارجه بودم و دیگر اطلاعی ندارم ولی بعدا در مناظره دیدم که به هرحال یک تنش و اختلاف نظری در مناظره بین این دو سرور عزیر به وجود آمد که همه شاهد بودند.

سومین انتقاد ولایتی از روش جلیلی:اگر در آلماتی حل شده بود که نباید تا این مدت طول می‌کشید

اما علی‌اکبر ولایتی هم به این موضوع واکنش نشان داد و هم دعوت کمیسیون ویژه برجام برای حضورش را رد کرد و بحثی را که از طریق اعضای تیم مذاکره‌کننده سابق مطرح و از سوی یک عضو کمیسیون ویژه برجام در جلسه عنوان شده بود، یک اتهام خواند. او دیروز در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه تیم مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای مدعی شده‌اند که شما مخالف رسانه‌ای شدن روند مذاکرات آلماتی با وجود نظر رهبر معظم انقلاب بوده‌اید؛ آیا این را تایید می‌کنید یا خیر؟ گفت: من کاملا این را تکذیب می‌کنم و به هیچ‌وجه درست نیست.

ولایتی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب هر تصمیمی که بگیرند برای همه ما معتبر است و وظیفه همه ما این است که از تصمیمات ارزشمند ایشان تبعیت کنیم. وی تاکید کرد: بنابراین بنده هیچگاه با تصمیم رهبر معظم انقلاب مخالفت نکرده‌ام و این یک اتهام است. ولایتی اما یک واکنش دیگر هم به ادعاهای سعید جلیلی در مورد مذاکرات آلماتی داشت و در پاسخ به این سوال که آیا در آلماتی مسائل آنچنان که ادعا می‌شود حل شده بود، گفت: اگر حل شده بود که نباید تا این مدت طول می‌کشید.

با توجه به اخبار منتشرشده از مذاکرات میان ایران و ١+٥، نشست آلماتی ٢ با رد و بدل شدن دوباره پیشنهادی از سوی دوطرف به پایان رسید. این روایت تعداد کمی از رسانه‌های بودند که در آنجا حضور داشتند. رسانه‌های نزدیک به تیم جلیلی که با او در آلماتی به سر می‌بردند هیچ کدام در گزارش‌ها و خبرهایشان از پیشرفت در مذاکرات خبر ندادند.

با این همه سعید جلیلی در شهریور ماه سال جاری در کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس شورای اسلامی از پیشرفت‌هایی می‌گوید که در آلماتی ٢ به دست آمده است: در آلماتی١ عقب‌نشینی‌های جدیدی از سوی غربی‌ها رخ داد و وارد بحث‌های درصد غنی‌سازی شدند؛ یعنی حق هسته‌ای پذیرفته شده بود و حالا روی درصد غنی‌سازی بحث‌ها انجام می‌شد، غربی‌ها می‌خواستند با دادن امتیازاتی، درصد غنی‌سازی ما را محدود کنند و به همین جهت ١٦ پیشنهاد را ارایه کردند. در آلماتی ١ هم‌ وزن بودن، هم‌جنس بودن و همزمان بودن داده‌ها و ستاده‌ها مورد تایید و تصویب و توافق طرفین قرار گرفت که دستاورد مهمی بود. در آلماتی ٢ مباحث جدی شد و روی نوع داده‌ها و ستاده‌ها به‌طور ریز‌و‌دقیق گفت‌وگو شد و بدون اینکه تحت تاثیر شرایط قرار بگیریم، روی موضوعاتی که قرار است بده و بستان کنیم، صحبت کردیم.

رد سخنان جلیلی از سوی صالحی

به دنبال این اظهارات علی اکبر صالحی هم وارد گود شد. صالحی که در آن زمان وزیر امور خارجه بود، نمی‌توانست نظر خود را رسانه‌ای کند. اما اکنون او در مجلس حضور یافت و پاسخ بخشی از ادعاهای جلیلی را داد. رئیس سازمان انرژی هسته‌ای که برای بررسی برجام از ابعاد فنی، تخصصی از جمله غنی سازی سانتریفیوژها،‌ سایت‌های هسته‌ای فردو، نطنز، ‌آب سنگین اراک و نوع همکاری ایران و آژانس در جلسه کمیسیون برجام حاضر شده بود گفت: حق غنی‌سازی در هیچ یک از مذاکرات 1+5 از سوی آمریکایی‌ها به رسمیت شناخته نشد تا اینکه در گفت‌وگوی مسقط آمریکایی‌ها حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت شناختند.

ظریف‌: غرب در مذاکرات آلماتی نگفت تحریم‌ها را بر می‌داریم

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در دهمین نشست کمیسیون ویژه برجام ادعاهای مذاکره‌کنندگان قبلی در مورد مذاکرات آلماتی را رد کرد و گفت: پیشنهاد آلماتی در دست ماست، غرب حتی در یک جا نگفته تحریم‌ها را بر می‌داریم.

وزیر امور خارجه یادآور شد: اگر دوستان زحمت بکشند و آخرین پیشنهادی را که طرف غربی به دوستان مذاکره کننده گذشته در استانبول ارائه داد، ملاحظه کنند، مشاهده می‌کنند که چگونه قدم به قدم مطرح کردند و بالاترین حدی از رفع تحریم را هم که در برابر اقدامات اساسی ایران مطرح کردند رفع تحریم‌های نفتی بوده است.

وی تصریح کرد: یک کلمه هم درباره رفع تحریم های شورای امنیت در آخرین پیشنهاد غربی‌ها که اشاره شده وجود نداشته است، این سیاست که ناگهان عوض نشد، این سیاست ادامه داشت، اصرار داشتند که ما مرحله به مرحله تحریم‌ها رو لغو می‌کنیم، تعلیق کنیم، در مرحله بعد لغو می‌کنیم. گروهی از تحریم‌ها را تعلیق می‌کنیم، گروه دیگه‌ای را نگه می‌داریم، برای اینکه با این روش در واقع مقابله شود یک مکانیزم و یک سازوکاری رو مورد توافق قرار دادیم که دست ما رو هم باز گذارد در برابر اینکه اگر طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرد ما بتوانیم برنامه‌مان رو به سرعت برگردانیم، بدون اینکه به نقص متهم شویم.

زاکانی همچنین در این نشست خطاب به ظریف گفت: آقای جلیلی روز گذشته از روی متن خواندند و در واقع می‌گفتند که چه بخش از تحریم‌ها متوقف می‌شود و چه بخشی بعد از چند وقت تعلیق می‌شود، همچنین چه بخشی بعد از چند وقت مورد پیگیری قرار می‌گیرد.: آقای جلیلی یک‌سری موارد را ذکر کرد شما در این خصوص توضیح دهید؟

ظریف نیز پاسخ داد: من قصد پاسخ به دکتر جلیلی را ندارم، زمانی که وی مسئولیت پرونده هسته‌ای را داشت به رغم اینکه من سفیر ایران در سازمان ملل بودم حتی یک بار هم مصاحبه نکردم چون این بحث‌ها را به نفع کشور نمی‌دانم. آن زمان هم با این که من از منتقدان جدی به روش‌های مذاکره دوستان بودم، اگر تمام اسناد را بگردید یک بار از بنده مصاحبه‌ای در این زمینه نمی بینید. الان هم نمی‌خواهم این عادتم را بشکنم.