برای نجات اراضی زراعی از خشکسالی چه باید کرد؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، به گفته محمود حجّتی، وزیر جهاد کشاورزی، سیل اخیر نزدیک به 100 هزار میلیارد ریال به 16 استان کشور فقط به بخش کشاورزی خسارت وارد کرده که فقط 500 میلیارد تومان آن مربوط به استان مازندران است و درواقع هنوز این خسارات در مزارع و باغ‌های سایر استان‌ها محاسبه نشده است.

بنا بر همین گزارش، سیل به زراعت 107 میلیارد، باغبانی 266 میلیارد، دام و طیور و آبزیان 67 میلیارد و آب و خاک و امور زیربنایی 15 میلیارد تومان فقط در استان مازندران خسارت وارد کرده است و در استان گلستان بیش از 100 هزار هکتار از اراضی به زیر آب‌رفته است.

بر اساس فرمایش‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی، پس از فروکش کردن مخاطرات سیل در استان‌ها و تحمل هزینه‌های سنگین جانی و مالی و اینکه در کجا و چگونه می‌توانستیم با پیشگیری‌ها، سهم مدیران و دست‌اندرکاران ذی‌ربط را مشخص و از هم‌اکنون تدابیر عقب‌افتاده را به‌طور جدی برنامه‌ریزی و در حال حاضر به جای تعیین سهم تقصیرها و سهل‌انگاری‌ها، مسئولیت‌پذیری‌ها را تقسیم کنیم، هرچند با مرور فرمایش‌ها و توصیه‌های رهبری و دیگر کارشناسان، نسبت دریافت پیام‌ها تا اجرای آن‌ها همیشه فاصله‌های اندک تا بسیار زیاد نهفته بوده است که همین فاصله‌ها اقتصاد ما را به انحراف کشانیده است.

پس وقوع سیل این سؤال مطرح است که چگونه سیلاب‌های موجود را کنترل کنیم؛ دراین‌باره با فریدون گل‌افرا کارشناس کشاورزی به گفتگو نشستیم که در ادامه مشروح این گفتگوی تفصیلی را می‌خوانید.

آنا: چرا تاکنون راه چاره‌ای برای پیشگیری از سیل نیافته‌ایم؟

گل‌افرا: به یاد می‌آورم که در سال 1330 به همراه خانواده‌ام با قطار به بندر شاه سابق و بندر ترکمن امروزی رسیدیم تا با وسیله نقلیه‌ای به گمیشان برویم. مرحوم پدرم از سوی دولت مرحوم دکتر مصدق و با دریافت مشاوره و اطلاع مرحوم آیت‌الله کاشانی، مأموریت داشت که برای دریافت مالیات به این قسمت از کشور برود، امّا در آن زمان که استان گلستان هنوز جزء استان مازندران بود، سیل آمده و رودخانه «خواجه نفس» نیز طغیان کرده بود، ولی زراعت امروزی در این منطقه رایج نبود تا مانند امروز صدمات زیادی به بخش کشاورزی وارد شود. با این حال، چاره‌ای نداشتیم که یک اَرّابه اجاره کنیم که قطر دوچرخ آن هر کدام به حدود سه متر می‌رسید تا بتواند در بعضی مسیرهای عبور که نمی‌توانستیم به آن جاده خطاب کنیم، آب به ارتفاع یک متر داخل اَرّابه نشود و دو اسب نَرِ قوی هیکل ترکمن هم اَرّابه را با بارش بکشند و هم کمی هم در آب شناکُنان برانند.

سرانجام، پس از یک روز ارابه‌رانی به گمیشان رسیدیم؛ جایی که خانه‌های چوبی روی ستون‌های سیمانی و در زمین ماسه‌ای بناشده بودند؛ جایی که در شرایط عادی بدون جاری شدن سیل، آب شور در یک متری عمق زمین قرار داشت.

اگر بخواهم شرح زندگی 3 ساله اقامتمان را در ترکمن‌صحرا به رشته تحریر درآورم، در این مختصر نمی‌گنجد و به این مطلب هم مربوط نمی‌شود، امّا سیل امسال استان گلستان این فکر را در ما تقویت کرده که چرا در این مدّت طولانی که چند بار نیز این سیل‌ها اتّفاق افتاده، هنوز راه چاره‌ای برای پیشگیری از آن نیافته‌ایم؟ اگر اراضی زراعی استان گلستان یا استان‌های خشک یا سیل‌خیز دیگر کشورمان را به دقت کنکاش کنیم، دیگر نمی‌توانیم عقب‌ماندگی کشاورزی کشورمان را به خشک‌سالی‌ها و بی‌آبی‌ها نسبت بدهیم. آب‌هایی که از بارش‌های اخیر در برخی استان‌ها جاری‌شده، اگر در شیب جریان داشته، تا حدودی می‌تواند آن را مهار کند، ولی اگر بسیار تند باشد، حتّی اگر آبخیزداری و آبخوان‌داری هم در آنجا انجام‌گرفته باشد، خاک سطحی اراضی زراعی ارزشمند را با خود حمل و به مناطق دیگر می‌برد و اگر هم در سطح صاف باقی‌مانده باشد، حتّی تا یک متر ارتفاع روی اراضی باقی می‌ماند تا یا آن را به جای دیگری هدایت کنند یا بر اثر تبخیر سطح مزرعه خشک شود و رسوب نه‌چندان باکیفیتی را بر سطح خاک مزرعه باقی بگذارد که معمولاً ممکن است آلکالی و شور باشد.

توصیه‌شده که با کانال‌کشی‌ها، آب را به دریای خزر هدایت کنند که البته برای اراضی نزدیک به دریای خزر مانند گمیشان، این هدایتِ آب شاید امکان‌پذیر باشد، ولی در مناطق دوردست، امکان آن وجود ندارد و بسیار
هزینه‌بر است.

آنا: چاره کار در بلندمدت برای مدیریت سیلاب‌ها چیست؟

گل‌افرا: حال فکر کنیم که در کوتاه مدّت چه تدبیر دیگری برایمان باقی می‌ماند که اگر دولت و نیروی زمینی از دستگاه‌های سنگین خود به خصوص ماشین‌های حفّاری استفاده کنند، می‌توان به حفر چاه‌های جدید اقدام کرد تا سیلاب‌ها به این چاه‌های مجاز یا پلمب‌شده بدون مجوز، سرازیر شده و به جای هدایت به مناطق دوردست، در این مخازن ذخیره‌سازی شوند، ولی چاره کار در بلندمدت، نه حفر چاه و نه هدایت سیلاب‌ها به دریای خزر یا رودخانه‌های منتهی به خلیج‌فارس است.

از چندین سال پیش، مجله کشاورز توصیه کرده که برای نجات اراضی زراعی از خشک‌سالی‌ها، باید آب باران یا برف را با ایجاد خلل و فرج درون خاک مزارع به وسیله زیرشکن‌های تا 90 سانتی‌متری عمق قابل کشش برای «شکار آب» با تراکتورهای سنگین، ذخیره‌سازی کرد و رحمت الهی را جهت توسعه کشت دیم و حتّی آبی به کار گرفت. امّا فکر می‌کنید که از آن زمان تا به امروز، کدام مرجع وزارت جهاد کشاورزی یا مجلس به این پروژه فکر کرده یا پرس‌وجو نموده و سرانجام، پاسخ مثبت داده‌اند؟

اگر صدماتی که امروز به اراضی کشاورزی استان‌های کشورمان واردشده و باز هم - خدای ناکرده- ممکن است وارد شود، تخمین بزنیم، شاید با 10 درصد این رقم می‌توانستیم از صدمات وارده جلوگیری کنیم. البته هنوز هم دیر نشده و توصیه می‌شود که با بسیج نیروهای توانمند آماده به خدمت، ازجمله نیروی زمینی سپاه که آمادگی خود را حتی برای پرداخت هزینه‌های 50 درصدی عملیات عمرانی و زیربنایی اعلام کرده است، می‌توانیم نشانه‌های رحمت پروردگار توانایمان را که بارش‌های سال‌های اخیر است، به کمک بگیریم و کشاورزی کشورمان را به ویژه در مناطق محروم، احیاء و درآمدزا کنیم و بهانه‌های تأثیر بی‌آبی بر عدم رونق تولید را که همواره به واردات انبوه محصولات کشاورزی از خارج می‌انجامد، از ذهن برنامه‌ریزان بزداییم.

آنا: علت هزاران میلیارد تومان خسارت به مزارع کشاورزی چه بود؟

گل‌افرا: نکات فنی برای افزایش قابلیت‌های جذب آب در خاک، مکانیزاسیون ناسازگار، موجب فشردگی خاک و وارد آمدن هزاران میلیارد تومان خسارت به مزارع کشاورزی شده است.

شایسته است که مسئولان در انتخاب مشاوران خود تجدیدنظر اساسی بنمایند تا شاید خطرپذیری بخش کشاورزی فروکش کند.

انتهای پیام/4092/4083/