سیاستی که مبتنی بر عدل باشد مورد تأیید قرآن است

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، پنجمین ویژه‌برنامه رمضانی «ضیافت» به موضوع «قرآن و اندیشه سیاسی مسلمین» اختصاص داشت که با اجرا و سردبیری مالک شجاعی عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لک‌زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و استاد تمام گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع) شامگاه یکشنبه از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت.

حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لک‌زایی در بخش ابتدایی این برنامه در توضیح تفسیر سیاسی گفت: تفسیر سیاسی، تفسیری است که می‌خواهد نقطه مرکزی خودش را سیاست قرار دهد. سیاست به هر شکلی که معنا شود جزء ذاتی قرآن است؛ اگر سیاست را به مثابه علم در نظر بگیریم می‌بینیم در قرآن از دولت‌های مطلوب و نامطلوب سخن گفته شده و حتی مباحث هنجاری آن دولت‌ها نیز تشریح شده است. همچنین اگر گفتیم علم سیاست، علم قدرت یا اطاعت است در واقع مشخص می‌کند مردم چه مسیری را بپیمایند. کافی است کلمه «اطیعو» را در قرآن جستجو کنیم این راه را مشخص می‌کند که از چه کسانی باید اطاعت کنیم و از چه کسانی نباید اطاعت کنیم

وی افزود: در قرآن آمده الگوی شما در همه موارد از جمله در حوزه سیاست، باید پیامبر (ص) باشد. چراکه حتی آنها که عالم سیاسی نیستند فعل‌شان سیاسی است چون انسان ذاتاً سیاسی است. 

لک‌زایی، سیاست را در دو قالب کلان توحیدی و خارج از این مقوله برشمرد و گفت: به طور کلی سیاست به مثابه دانش و سیاست به مثابه فعل، در دو قالب کلان توحیدی و خارج از مقوله توحیدی قرار می‌گیرند که این موضوع هم در سیره نبوی هم در آیات قرآن مجسم شده است. بنابراین اگر مسلمانی بخواهد در فضای سیاسی قرار بگیرد باید آگاهانه باشد چون اگر بر اساس جهل باشد، نزاع افزایش می‌یابد اما اگر بر اساس علم و تربیت و آموزش سیاسی صورت گیرد، در این صورت فضای انسجام سیاسی و مشارکت سیاسی به وجود می‌آید. همچنین دو دسته فعل بر اراده انسانی تأثیر دارد که بر این اساس، انسان چون اراده دارد می‌تواند از ملائک بالاتر رود یا از حیوانات پست‌تر شود. 

وی به محرک‌های معرفتی و انگیزشی برای انسان که سبب رشد انگیزه‌های الهی و افعال توحیدی می‌شوند، اشاره کرد. 

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأیید اینکه «عترت» اعتبار خودش را از قرآن می‌گیرد، درباره دلالت‌های سیاسی قرآن گفت: داوری‌ها نوعاً به تلقی گوینده از سیاست بر می‌گردد؛ در دوره معاصر به دلیل اتفاقاتی که رخ داد، مسلمانان را از ناحیه سیاست ناراحت کرد و به مرور از سیاست و هر آنچه از آن مشتق می‌شد، آزرده خاطر شدند. سیاست به معنای ظلم، طغیانگری و فرعونی در قرآن نیز مذمت شده است اما سیاستی که مبتنی بر عدل باشد مورد تأیید قرآن است.

وی بیان کرد: دین برای تنظیم حیات انسان نازل شد و فرد را در جامعه می‌بیند نه اینکه فرد را به صورت جداگانه ببیند. دین اولاً و بالذات برای تنظیم حیات سیاسی و اجتماعی انسان نازل شده است. برای اینکه انسان، دین را در جامعه درست انجام دهد به تزکیه نیاز دارد که همان حیات طیبه است که مدنظر نبی و رهبر الهی است. از این منظر وقتی به آیات مکی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این آیات منطبق بر آموزه های سیاسی هستند، از مواجهه حضرت موسی (ع) با فرعون تا درس‌هایی درباره اصول نبوی پیامبر اسلام (ص) که در بردارنده آموزه‌های سیاسی در عرصه‌های مختلف است و هم مبانی توحیدی و هم سیاسی را توضیح می‌دهد. 

لک‌زایی خاطرنشان کرد: برخی -که البته منظور من دینداران است- معتقدند که مباحث سیاسی در قرآن مطرح نیست، رویکرد معرفتی یا پیش‌فرض‌هایی دارند که آن پیش‌فرض‌ها سکولاریستی یا دین‌شناسی است و تلقی‌شان این است که دین ارتباطی به سیاست ندارد که این موضع اشتباه است.

وی افزود: ملاک، قرآن است و باید ببینیم در قرآن به پیامبر چه دستوراتی داده می‌شد؛ برای مثال، اشاره قرآن به جنگ‌ها جنبه جهادی داشته یا وحیانی، چرا که خیلی از آیات مربوط به جنگ و جهاد است. آیا خداوند در قرآن دستوری درباره تشکیل دولت و حکومت به پیامبر داده است؟ جواب مثبت است بنابراین جنبه وحیانی تلقی می‌شود که نظام سیاسی نبوی پس از هجرت به یثرب شکل می‌گیرد.

استاد تمام گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع) ادامه داد: وقتی به سوره های مکی نگاه می‌شود به جزییات مباحث سیاسی پرداخته شده است و اگر به آیات مدنی نگاه کنیم به قوانین اقتصادی، اجتماعی، خانواده، تعلیم و تربیت، سیاست خارجی و جنگ و صلح با تفصیل و دقت بیشتری اشاره شده است؛ چون در مکه به مسلمانان حتی اجازه دفاع داده نمی‌شد و به ایشان صبوری توصیه می‌شد، اما وقتی به مدینه رفتند، مجوزی داده شد که به کسانی که ظلم می‌شود می‌توانند دفاع کنند. یکی از اصول سیاست خارجی بر اساس عقد و صلح است که در سوره‌های مدنی نمود دارد چیزی که در ماجرای فلسطین نیز ما پیگیر آن هستیم. صلح در بستر ظلم اتفاق نمی‌افتد و خدا به مظلومان اجازه داده ولو با جنگ، عدالت را خواهان باشند.

وی درباره مواجهه انبیای الهی با سیاست و اینکه در جریانات متاخر اسلام، سیاست جلوه کرد و دین را در ایران عامل عقب‌ماندگی دانستند، گفت: ماجرای جهان اسلام با ایران متفاوت است؛ ضربه اولیه ای که به مسلمانان وارد شد ورود ناپلئون بود اما در ایران وقتی متوجه این قضیه شدیم که با روسیه وارد جنگ شدیم و در اینجا تفاسیر مختلفی صورت گرفت و اصلاً باورشان نمی‌شد روسیه بتواند نفوذ و سرزمین ایران را تفکیک کند.

لک‌زایی بیان کرد: ایرانیان ملت متمدنی هستند و در تاریخ همیشه درخشیدند و تمدن بزرگ ایران را هیچکس نتوانسته انکار کند و ایرانیان در تاریخ سهم اساسی دارند و حتی ادبیات عرب روی دوش ایرانیان می‌چرخد و فلاسفه، فقها و علما اکثراً ایرانی هستند. تولید فکر چه قبل و چه بعد از اسلام، پیوسته در ایران صورت گرفته است، در حالی که حتی امروز در بعضی کشورهای همسایه، برخی از دانش‌ها حرام هستند و اجازه ورود به آنها را نمی‌دهند. ایرانی‌ها هیچگاه تحقیر را نمی‌پذیرفتند و وقتی در جنگ اول با روسیه شکست خوردند در جنگ دوم، تلاش بسیاری کردند اما به هر حال بخش‌های عمده ای ایران را از دست دادند و پس از آن عوامل مختلفی در این مورد مطرح شد. نحله‌ای که توسط علما پیگیری شد از جمله آنها آیت‌الله نایینی و سید لاری بودند که به قرآن مراجعه و استناد کردند. «قرآن» فصل‌الخطاب برای همه مسلمانان است و از این رو آیه قرآن، برهان قاطع برای همگان می‌شود.

وی تشریح کرد: در قرآن به این دلیل که مضامین اصلی روشن بیان شده است، تکلیف توحید و طاغوت مشخص است و همه آیات قرآن نفی طاغوت‌ها، فرعون‌ها و ظالم‌ها و از طرف دیگر ایثار و عدالت برای مردم است. لذا وقتی نهضت بازگشت به قرآن شدت می‌گیرد، مردم نیز همراه می‌شوند. البته در دوره قاجاریه، عده‌ای ملقب به اخباری‌ها به حدیث معتقد بودند اما در دوره جدید فقط قرآن را قبول داشتند که در میان بزرگان خودمان کسانی را داریم که سردمداران بازگشت به قرآن هستند که از جمله آنها می‌توان به امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و شهید مطهری اشاره کنیم. همچنین مباحثی است که مقام معظم رهبری آنها را در دهه 60 مطرح کرده بودند، نیز از جمله تفاسیری است که در این مورد به چاپ رسیده‌اند. بنابراین در دوره جدید به قرآن توجه ویژه‌ای شد و تفاسیر متعددی با استناد به آیات قرآن شکل گرفت.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: بحثمان تاریخ تفسیر سیاسی نبود و تنها شمه‌ای از این مباحث گفته شد. این لطف الهی بوده که شامل حال ما شده و در دوره جدید، به قرآن توجه کرده‌ایم و این بازگشت به قرآن از مواردی بود که در انقلاب سهم اساسی داشت. از جمله مصداق‌های آن نیز، استفاده صریح از 14 آیه قرآن در قانون اساسی است و حتی نهادهایی تشکیل شدند که بر اساس آیات قرآن شکل گرفتند و ... 

وی گفت: برخی اوقات یک آیه کافی است که جامعه‌ای را به حرکت درآورد و جامعه خفته را حتی یک آیه می‌تواند بیدار کند. خداوند در قرآن می‌فرماید «حرکت‌تان چه فردی چه جمعی، اگر برای خدا باشد، فضای جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

«ضیافت» محصول گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار سیما است که در ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت 23 به صورت زنده از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.

انتهای پیام/4072/