اتلاف خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از جام‌جم، روز گذشته، رئیس سازمان انتقال خون ایران با اعتراض به این مساله ،آمار قابل تاملی ارائه کرد که وخیم بودن اوضاع مدیریت مصرف خون را بخوبی نشان می‌دهد.

علی‌اکبر پورفتح‌الله گفت که مطالعات مقطعی نشان می‌دهد در برخی بیمارستان‌های کشور، بیش از 50 درصد خونی که از طرف سازمان انتقال خون در اختیارشان قرار داده شده، به‌صورت غیرمنطقی مصرف می‌شود.

البته این مقام مسئول توضیح داده که مصرف غیر منطقی خون و فرآورده‌های خونی نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد؛ اما در ایران میزان آن بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. یعنی به قول پورفتح‌الله، شاید نتوان این آمار را به بیمارستان‌های کل کشور تعمیم داد، اما این مطالعات، نمایی از وضعیت مصرف نادرست خون در بیمارستان‌های کشور را نشان می‌دهد.

از خون مصرفی تا خون ذخیره

تنها در 60 کشور دنیا، اهدای خون به صورت داوطلبانه انجام می‌شود که خوشبختانه ایران هم یکی از آن کشورهاست. شاید همین رایگان بودن اهدای خون، قدری از منزلت خون‌های اهدایی کاسته و مصرف بی رویه آن را شدت بخشیده است.

مرتضی طباطبایی، مدیرکل انتقال خون استان تهران در گفت‌وگو با جام جم به مصداق‌های عینی هدر رفتن خون در بیمارستان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: خیلی اوقات در بیمارستان‌ها شاهد هستیم که خون‌های اهدایی به عنوان «خون‌های ذخیره» در اتاق‌های عمل نگهداری می‌شود، نه به عنوان «خون‌های مصرفی». یعنی خون را برای تجویز به بیمار به اتاق عمل نمی‌آورند، بلکه جراح برای این که خیالش راحت تر باشد، چند کیسه خون به اتاق عمل می‌آورد.به قول طباطبایی، حتی گاهی در عمل‌های ساده هم جراح چند کیسه خون را به‌عنوان ذخیره نگه می‌دارد که همین مساله بر هدر رفتن خون‌های اهدایی دامن زده است.

خون‌هایی که بی استفاده رها می‌شود

هدر رفتن خون‌های اهدایی، شکل‌های متفاوتی دارد. مثلا گاهی پزشک برای این که بیمارش زودتر از بیمارستان مرخص شود، چند کیسه خون به او تجویز می‌کند تا بیمار سرحال تر شود، در حالی که همان بیمار می‌تواند روند درمان را به شکل طبیعی و بدون استفاده از خون‌های اهدایی طی کند.

به گفته مدیرکل انتقال خون استان تهران، باز کردن همزمان چند کیسه خون اهدایی، خود به خود احتمال بی‌استفاده شدن تعدادی از کیسه‌های خون را افزایش می‌دهد. همچنین طباطبایی تاکید می‌کند گاهی خون‌های اهدایی، ساعت‌ها بی استفاده در اتاق عمل می‌ماند و همین امر نیز به هدر رفتن خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها شدت بخشیده است.

مورد دیگر هدر رفتن خون که این مقام مسئول به آن اشاره می‌کند، شرایط نامناسب نگهداری خون‌های اهدایی است: «گاهی خون‌های اهدایی را که به منظور تجویز به بیمار آماده می‌کنند، در محل‌های نامناسبی در بیمارستان نگهداری می‌کنند که همین موضوع هم ممکن است به بی استفاده شدن خون‌های اهدایی منجر شود.»

راه‌های نوین برای کاهش مصرف خون

معاون فناوری سازمان انتقال خون درباره روش‌های روز دنیا برای کاهش مصرف خون توضیح می‌دهد: در خیلی از کشورهای توسعه یافته، خون بیمار را با کمک فناوری‌های جدید، جمع می‌کنند و از فیلترهای خاصی می‌گذرانند و سپس دوباره همان خون را به خود بیمار برمی‌گردانند.

راه بعدی جایگزین تجویز خون که شمس به آن اشاره می‌کند، استفاده از روشی است که در آن مقداری از خون بیمار را قبل از جراحی می‌گیرند و سپس بعد از عمل جراحی، همان خون را به خود بیمار تزریق می‌کنند.

روش پرکاربرد دیگری که در کشورهای توسعه یافته رواج دارد، استفاده از داروها و محصولات حجم‌دهنده خون و افزایش دهنده انعقاد خون است. یعنی به جای آن که اجازه دهند خون زیادی از بیمار برود سپس به او خون اهدایی تزریق کنند، از همان اول با کمک شیوه‌های علمی‌اجازه نمی‌دهند خون زیادی از بدن بیمار در حین جراحی از بین برود.

تدوین آیین نامه‌ای برای مدیریت مصرف خون

مجموع مشکلاتی که در مسیر مدیریت صحیح مصرف خون وجود دارد، سازمان انتقال خون را به سمت تدوین آیین‌نامه‌ای برای کنترل این وضعیت کشانده است.

مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در همین رابطه خبر داده که دستورالعمل مصرف خون و فرآورده‌های خونی با همکاری سازمان نظام پزشکی و انجمن تخصصی خون تدوین شده است و بزودی با امضای وزیر بهداشت ابلاغ می‌شود.

البته خود این مقام مسئول هم قبول دارد که تدوین و ابلاغ دستورالعمل مصرف خون و فرآورده‌های خونی به تنهایی کفایت نمی‌کند، بلکه باید زمینه‌های اجرایی این دستورالعمل هم فراهم شود.

همچنین آیین نامه انتقال خون‌های بیمارستانی نیز تدوین، بازنگری و ابلاغ شده است و نسخه جدید این آیین‌نامه، روزهای آینده به مراکز درمانی ابلاغ می‌شود. براساس این آیین‌نامه نیز یکی از وظایف انتقال خون‌های بیمارستانی، مدیریت و کاهش مصرف خون در این مراکز است.

سازمان انتقال خون امیدوار است با تدوین این آیین‌نامه‌ها و افزایش سطح نظارتی خود، مصرف خون‌های اهدایی در مراکز درمانی را به ریل صحیح خود برگرداند؛ اتفاق بزرگی که بی‌شک یک بخش مهم آن به تغییر نگرش پزشکان و جدی گرفتن بحث مصرف منطقی خون‌های اهدایی از سوی آنها برمی‌گردد.

از جایگزین خون‌های اهدایی استفاده نمی‌کنیم

با رشد فناوری و پیشرفت علوم پزشکی، امروزه راه‌های جایگزین زیادی برای تجویز خون‌های اهدایی وجود دارد. دکتر کریم شمس، معاون فنی و فناوری‌های نوین سازمان انتقال خون ایران نیز در گفت‌وگو با جام جم تاکید دارد که هنوز راه‌های جایگزین انتقال خون در مراکز درمانی کشور ما جا نیفتاده است. به عقیده شمس، یعنی برخلاف چیزی که فکر می‌کنیم بیشترین مسیر هدر رفتن خون به‌دلیل بی‌استفاده ماندن خون‌های اهدایی در بیمارستان‌ها نیست، بلکه بیشترین دلیل اسراف خون به دلیل تجویزهای بی‌رویه و بی‌بهره ماندن ما از فناوری‌های روز دنیاست.