اینستکس؛ دستاورد یا شکست؟
ابزار مالی حمایت از مبادلات تجاری با ایران ابعاد متعددی دارد که بررسی آن‌ها با نگاهی یک‌جانبه ممکن نیست.
گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا – محمدحسین لطف‌الهی؛ پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده از برجام، کشورهای اروپایی متعهد شدند تا با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکایی‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران مقابله کنند و در همین راستا وعده ایجاد سازوکاری ویژه برای تجارت با ایران به نام SPV را مطرح کردند. از آن زمان تاریخ‌های مختلفی برای آغاز به کار این سازوکار مطرح شد و هر بار با خلف وعده اروپایی‌ها اجرایی شدن این ابزار مالی به تعویق افتاد.
سرانجام به جای SPV که به نوعی شبیه سازوکار عبور از تحریم‌های کوبا بود، ابزار حمایت از مبادلات تجاری میان ایران و اروپا موسوم به اینستکس در روز پنج‌شنبه 11 بهمن 1397 رسماً توسط وزرای امور خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان ثبت شد. اینستکس، کانالی تهاتری است که با سازوکار مالی وعده داده‌شده، تفاوت دارد و به گفته مقام‌های اروپایی در مرحله اول صرفاً اقلام غیرتحریمی (غذا و دارو) را پوشش خواهد داد. این کشورها با صدور بیانیه‌ای آغاز به کار این ابزار را به انجام برخی شروط و کارهای بیشتر از سوی ایران منوط کردند.
در بیانیه مذکور از ایران خواسته شد تا ابتدائاً دو لایحه باقی‌مانده از چهار لایحه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) یعنی لایحه مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) و کنوانسیون مبارزه با تأمین مالی تروریسم (CFT) را بپذیرد و در ثانی همانند گذشته به تعهدات خود در برجام پایبند بماند.
گفتنی است که گروه ویژه اقدام مالی (FATF) فقط تا 28 بهمن 1397 به ایران برای پذیرش لوایح چهارگانه فرصت داده و با توجه به لغو جلسه روز یکشنبه 21 بهمن مجمع تشخیص مصلحت نظام، تصویب این لوایح تا مهلت قانونی بعید به نظر می‌رسد.
گروه ویژه اقدام مالی (FATF) فقط تا 28 بهمن 1397 به ایران برای پذیرش لوایح چهارگانه فرصت داده و با توجه به لغو جلسه روز یکشنبه 21 بهمن مجمع تشخیص مصلحت نظام، تصویب این لوایح تا مهلت قانونی بعید به نظر می‌رسد.
مقام‌های رسمی کشورمان تاکنون واکنش‌های متفاوتی به ثبت رسمی ابزار حمایت از مبادلات تجاری داشته و مواضع غیرقابل جمعی را اتخاذ کرده‌اند.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از آغاز به کار اینستکس اظهار خرسندی کرد و آن را گام پرتأخیر اول اروپا برای اجرای تعهدات خود در برجام دانست.
حمید بعیدی‌نژاد، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و سفیر کشورمان در انگلستان از اضافه شدن کلیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا و سپس کشورهای ثالث نظیر روسیه، چین و هند به اینستکس در مراحل بعدی خبر داد.
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی ابزار حمایت از مبادلات تجاری را فاقد امکانات گسترده و صرفاً برای حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا توصیف کرد و آیت‌الله صادق آملی‌لاریجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با تحقیرآمیز خواندن اینستکس این ابزار مالی و شروط اجرای آن را غیرقابل پذیرش خواند.
اینستکس؛ سازوکاری برای مبادله نفت در برابر غذا
کارشناسان اما معتقدند که اینستکس بیشتر به سازوکاری برای مبادله نفت در برابر غذا می‌ماند و وزارت امور خارجه باید سیاست‌های خود را در برخورد و همراهی با اروپا تغییر دهد.
فریدون مجلسی، دیپلمات سابق وزارت امور خارجه در این خصوص می‌گوید: «اروپا برای اجرای تعهدات خود در برجام و حفظ آبروی سیاسی‌اش مجبور به عملی کردن وعده تجارت با ایران بود اما سه عامل مانع از اجرای کامل و صحیح این وعده می‌شد. اول اینکه در داخل کشور اجماعی در خصوص تعامل با جهان وجود ندارد و دولت توان پذیرش برخی از معاهدات مهم بین‌المللی نظیر FATF را ندارد. از سوی دیگر آمریکا مصمم است که راه تجارت با ایران را ببندد و دیپلماسی فعالی را برای نیل به این مقصود به کار بسته است.»
او عامل سوم را وجود اختلاف‌نظرهای اساسی در سیاست خارجی ایران و اتحادیه اروپا می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «علی‌رغم آنکه اروپا در موضوع برجام به سمت ایران تمایل پیدا کرده و خواهان حفظ این توافق مهم است اما اختلاف‌نظرهای جدی نیز در این میان وجود دارد. کشورهای اروپایی با تهدید رژیم صهیونیستی و به مخاطره انداختن امنیت این رژیم مخالفند و بارها بر این موضوع تأکید کرده‌اند. در نتیجه حتی با فرض عدم خروج آمریکا از برجام، مسئله اختلاف ایران با رژیم صهیونیستی و برنامه موشکی کشورمان باعث به سرانجام نرسیدن رابطه و تجارت با اروپا می‌شد و همین عوامل موجب معرفی یک سازوکار نفت در برابر غذا به جای عمل به تعهدات برجامی اروپا شد.»
فریدون مجلسی: با فرض عدم خروج آمریکا از برجام، مسئله اختلاف ایران با رژیم صهیونیستی و برنامه موشکی کشورمان باعث به سرانجام نرسیدن رابطه و تجارت با اروپا می‌شد.
حمیدرضا ترقی، نماینده اصولگرای ادوار مجلس شورای اسلامی و کارشناس امور بین‌الملل اما معتقد است ایران اصولاً برای تأمین نیازهای اساسی خود احتیاجی به یاری اروپا ندارد و چنین برنامه‌ای با توجه به شروطی که در بیانیه تروئیکای اروپایی برای کشورمان تعیین شده بی‌معنی به نظر می‌رسد.
این عضو مؤتلفه اسلامی مبادلات تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اروپا را ناچیز می‌شمارد و راه‌حل جایگزین خود برای حفظ حیات اقتصادی کشور را توجه به ظرفیت‌های داخلی می‌داند.
حمیدرضا ترقی: ایران اصولاً برای تأمین نیازهای اساسی خود احتیاجی به یاری اروپا ندارد.
در جمهوری اسلامی ایران همواره میان حامیان تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و حامیان ارتباط با غرب اختلاف‌نظر جدی وجود داشته است.
سیدمحمد مرندی، کارشناس امور بین‌الملل رونمایی از اینستکس را نقض برجام می‌داند اما معتقد است که جمهوری اسلامی ایران باید تلاش کند با تمام دنیا تعامل داشته باشد.
او ضمن تأکید بر لزوم فشار آوردن به کشورهای اروپایی برای عمل به تعهداتشان در برجام، تصریح می‌کند: «باید هم‌زمان به دنبال شرکای اقتصادی و سیاسی جدیدی باشیم. کشورهایی چون چین، روسیه و هند گزینه مناسبی برای تعامل هستند. تعامل با این‌گونه کشورها و کاهش وابستگی به کشورهای اروپایی باعث خواهد شد تا قدرت چانه‌زنی دیپلمات‌های ما افزایش یابد.»
این استاد دانشگاه معتقد است که علی‌رغم وجود بحث‌ها و اختلافات جدی میان کارشناسان، باید در نهایت به تصمیم نهایی نظام احترام گذاشت.
سیدمحمد مرندی: جمهوری اسلامی ایران باید تلاش کند با تمام دنیا تعامل داشته باشد.
با این حال هنوز پرسش‌های اساسی در خصوص مسئله اینستکس باقی‌مانده و نمی‌توان بدون پاسخ دادن به این پرسش‌ها به تحلیل این ابزار مالی جدید و روش مواجهه با آن پرداخت.
تاکنون به طور رسمی مشخص نشده که اینستکس، ابزار مالی مورد قبول سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان است یا تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا. همچنین تضمینی نیز در خصوص روند اجرای این ابزار مالی جدید و گستردگی مبادلات تحت پوشش آن وجود ندارد و دور از تصور به نظر نمی‌رسد که اروپا در میانه راه شروط جدیدی برای عمل به این تعهد برجامی خود بگذارد.
حسن عابدینی، کارشناس امور بین‌الملل در این خصوص می‌گوید: «با توجه به سابقه بد کشورهای اروپایی در عمل به تعهدات خود، نمی‌توان پذیرفت که چنین ابزاری عملاً جایگزین برجام شود.»
او تصریح می‌کند که از اساس جمهوری اسلامی نباید وابسته به کشورهای دیگر باشد و در 40 سالگی و بلوغ انقلاب اسلامی ایران می‌توان با توجه به ظرفیت‌های داخلی مسائل را پیش برد.
این کارشناس امور بین‌الملل مشکلات ایران را ناشی از جنگ روانی و ناکارآمدی داخلی می‌داند و می‌افزاید: «نیمی از مشکلات ما ناشی از جنگ روانی طرف غربی است. سوء مدیریت نیز تأثیر بسزایی دارد و می‌توان گفت که تنها حدود 20 درصد مشکلات اقتصادی کشور از تحریم‌ها ناشی می‌شود. در نتیجه می‌توان با اصلاح دو موضوع اول گام بزرگی برای پیشرفت و اصلاح برداشت و دیگر نیازی نیز به چنین همکاری‌هایی با غرب وجود نخواهد داشت.»
حسن عابدینی: تنها حدود 20 درصد مشکلات اقتصادی کشور از تحریم‌ها ناشی می‌شود.
برجام و اینستکس دستاوردهای سیاسی غیرقابل انکار
با این حال علی‌رغم وجود نکات مثبت و منفی متعدد در ابزار مالی حمایت از تجارت با ایران (اینستکس) می‌توان گفت که این مسئله و وجود این ابزار مالی از نظر سیاسی بسیار حائز اهمیت است.
باید گفت پرواضح است که اروپا توان مقابله جدی با تحریم‌های ایالات متحده را ندارد و از سوی دیگر اختلافات جدی تهران و بروکسل در برخی مسائل مهم جهانی هنوز پابرجاست اما با این حال برجام و مسائل جانبی آن نظیر اینستکس باعث شده است که برای اولین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم، شکاف سیاسی میان دو سوی آتلانتیک شکل گیرد و آمریکا قادر به اجماع‌سازی علیه کشوری خاورمیانه‌ای نباشد.
«گای فورهفشتات» نخست‌وزیر سابق بلژیک و نماینده طیف لیبرال در پارلمان اروپا در این خصوص می‌گوید: «این اولین بار پس از گذشت 70 سال اتفاق می‌افتد که شکاف سیاسی عمیقی میان دو سوی آتلانتیک شکل گرفته و آمریکا و اروپا به طور جدی در مسئله‌ای به اختلاف در نظر و عمل دچار شده‌اند.»
نخست‌وزیر سابق بلژیک: برجام و مسائل جانبی آن نظیر اینستکس باعث شده است که برای اولین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم، شکاف سیاسی میان دو سوی آتلانتیک شکل گیرد.
همچنین برای اولین بار لندن در موضعی متفاوت با واشنگتن قرار گرفته و خواهان حفظ برجام و حیات سیاسی این توافق مهم است.
بدون در نظر گرفتن این دستاورد سیاسی مهم نمی‌توان ماهیت کلی پدیده‌هایی چون برجام، اینستکس و ... را سنجید.
انتهای پیام/4095/ 4122/پ
انتهای پیام/
