دلیل اجرایی نشدن برنامههای توسعه پنجساله چیست؟
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا از دفتر ارتباطات مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نشست «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» با حضور شماری از وزیران و معاونان رئیسجمهور در دولتهای گذشته و با قرائت متن ابلاغ مقام معظم رهبری در خصوص «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» آغاز شد.
در ابتدای جلسه، رئیس مرکز و رئیس شورای عالی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت به بیان توضیحاتی درباره الگو و فرآیند تهیه آن طی هفت سال گذشته پرداخت.
صادق واعظزاده با بیان اینکه این الگو از پنج بخش اصلی تشکیل شده، گفت: مباحث نظری عمدتاً در بخش اول و دوم که مبانی و آرمانهای الگو است، ذکر شده و اعتقادات اسلامی، رهنمودهای دینی، مباحث فلسفی و مقدمات نظری در بخش اول و دوم قرار گرفته که اساس الگو را تشکیل میدهد.
رئیس شورای عالی مرکز الگو ادامه داد: بخشهای بعدی الگو عملیاتیتر است. بخش سوم به رسالت اختصاص دارد که رسالت جمهوری اسلامی و مردم را بهطور موجز مشخص کرده است. بعدازآن بخش افق قرار دارد. افق هدفهایی است که در ۵۰ سال آینده باید محقق شود و اگر در حال حاضر بعضی از آنها محقق است، باید حفظ شوند. درنهایت عملیاتیترین بخش قرار دارد که تدابیر است. طی مباحثاتی که متخصصان در سالهای اول طراحی الگو داشتند به این نتیجه رسیدند که الگو ضمن آنکه باید دارای مبانی نظری مُتقن باشد، باید عملیاتی باشد و گزارههای صریح و دقیقی داشته باشد تا برداشتهای مختلف از آن نشود. اینها در بخش تدابیر آمده است.
وی با بیان اینکه سؤالی که غالباً در جامعه و میان نخبگان مطرح میشود این است که آیا این سند در اجرا به سرنوشت بقیه اسناد مانند چشمانداز دچار خواهد شد یا خیر، گفت: ارزیابیها نشان میدهند که کمتر از ۵۰ درصد برنامههای توسعۀ پنجساله اجرا شده است. علتهای این امر در مطالعهای تحت عنوان آسیبشناسی اسناد برنامهای کشور، معلوم شد. این آسیبها به دو دسته تقسیم میشود: دستۀ اول آسیبهایی است که در خود برنامهها وجود دارد که باید در مرحله برنامهریزی از آن پیشگیری میشده است؛ البته نمیتوانیم بگوییم این آسیبها در همه این اسناد کاملاً وجود دارد اما کم یا زیاد وجود داشته است. اولین آسیب این بوده که این اسناد بسیار مفصل تهیه شدهاند و با این عذر که باید جامع باشند هر چیز خوبی که طرح شده در سند گنجانده شده و در مراحل تصویب هم خیلی چیزهای خوب دیگر به آنها اضافه شده است. در نتیجه اسناد برنامهای به میزانی حجیم شده که از توان مدیریتی و اجرایی کشور و از حد منابع موجود خارج شده است.
رئیس شورای عالی مرکز الگو با بیان اینکه دومین آسیب وجود نداشتن گفتمان لازم برای این اسناد بوده است، گفت: در مرحله طراحی و قبل از اینکه اجرای این اسناد آغاز شود اجماع نسبی برای آنها ایجاد نشده است، لذا غیر از ضمانت حقوقی، ضمانت گفتمانی برای آنها وجود نداشته است. این مشکل ناشی از تمرکزگرایی در تهیه اسناد بوده است که مشارکت دانشگاهها و حوزهها و مراجع رسمی و نخبگان در تهیه آنها در حد امکان جلب نشده است.
وی سومین آسیب اسناد برنامهای را کافی نبودن انسجام آنها دانست و گفت علیرغم تلاشی که معمولاً برای تلفیق در اسناد صورت میگیرد، اسناد بخشهای متعدد داشتهاند و با یک همافزایی مطلوب به یک برنامه کاملاً منسجم حول محورهای معین تبدیل نشدهاند و به تبع آن در مرحله اجرا پراکندگی بهوجود آمده است.
واعظزاده آسیب آخر در طراحی اسناد برنامهای را عدم انعطافپذیری برنامهها ذکر کرد و گفت: معمولاً فرایند اصلاح و تکمیل و ارتقا در سند در نظر گرفته نشده و لذا به جای اصلاح رسمی و شفاف بعضاً در عمل به کنار رفتهاند.
وی سپس به آسیبهای موجود در مرحله اجرای اسناد پرداخت و اولین مشکل را عدم وفاداری کافی به روح و متن اسناد برنامهای و عزم و قاطعیت لازم در اجرای آنها دانست و افزود: با بروز موانع و دشواریها یا بر اثر جاذبه کارهای دیگر، بعضی اسناد یا بخشهای مهمی از آنها عملاً از دستور کار خارج شده و به کنار رفتهاند یا از مسیر خود منحرف شدهاند. برخی اسناد مثل سند چشمانداز و بعضی سیاستهای کلی نظام اصولاً با اسناد پاییندستی بهدرستی مرتبط نشده و تقسیم کار لازم برای اجرای آنها انجام نشده است. وقتی اجرای برنامهای به موانع بزرگ برخورد میکند بهظاهر سادهترین کار این است که در عمل برنامه به کنار گذاشته شود. در حالی که همراه با قاطعیت اجرایی باید از فرآیند اصلاح رسمی و شفاف آنها کمک گرفت.
رئیس شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: آسیب دیگری که متوجه اجرای این اسناد بوده، گسست در اجرا با تغییر دولت و مجلس بوده است. این طور نبوده که اسناد در ابتدای یک دولت طراحی و شروع شود و در عمر همان دولت به پایان برسد. دولت یک برنامهای را تهیه کرده و به مجلس داده تا پس از تصویب اجرا شود؛ اما در مراحل تصویب و اجرا، آن دولت تغییر کرده و دولتی با اولویتهای دیگر آمده و بعضاً مجلس هم عوض شده و جای دیگری هم نبوده که از اسناد برنامهای در سطح کلان کشور پاسداری کند و یک اجماع نسبی در بین اصحاب فکر و عمل بهقدر کافی وجود نداشته است تا ضمانت غیررسمی برای اجرای آنها باشد.
وی با اشاره به اینکه نظارت بر اجرای اسناد ضعیف بوده اظهار کرد: اطلاعاتی که بتواند شاخصهای کمی و کیفی را برای نظارت پوشش دهد کافی نبوده است.
واعظزاده ادامه داد: یک آسیب دیگر عدم مشارکت کافی مردم به دلایل متعدد است.
وی تأکید کرد: اگرچه این اسناد به کمک کارشناسان تهیه شده و از دستاورد جمهوری اسلامی است؛ اما کموبیش برخی اشکالات در آنها وجود دارد. هدف از ذکر این اشکالات ایرادگیری از زحمات قبلی نیست، بلکه هشداری برای این است که الگوی پیشرفت به سرنوشت آنها دچار نشود. هدف عبرت گرفتن از گذشته برای همین کاری است که هنوز فرصت برای طراحی و اجرای درست آن وجود دارد.
وی گفت: این آسیبشناسی قبل از طراحی الگو انجام شد و از نتایج آن در طراحی استفاده شد. لیکن توجه بیشتر به پیشگیری از این آسیبها و مشابه آنها بوده است و نیز استفاده کامل از تجارب گذشته در تکمیل و ارتقای الگوی پیشرفت ضروری است که مدیران ارشد کشور از گذشته تا حال، مشاور خوبی برای این امر هستند.
در ادامه این نشست، اکبرزاده عضو شورای عالی و معاون علمی و تقسیم کار ملی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با بیان اینکه اولین سؤال پیشروی دستاندرکاران برنامه چگونگی طراحی الگوی پیشرفت بوده، گفت: دو رویکرد برای چگونگی طراحی مطرح بوده اول اینکه جمع محدودی از صاحبنظران و اندیشمندان مأموریت پیدا کنند که در مدت محدودی برنامه را تدوین کنند و رویکرد دوم این است موضوع را باز کنیم و با مشارکت حداکثری جامعه علمی و نخبگان برنامه را طراحی کنیم.
اکبرزاده ادامه داد: پس از بحثهای مختلف درنهایت رویکرد دوم به دلایل مختلفی مورد پذیرش قرار گرفت. یکی از این دلایل این بود که بههرحال با رویکرد اول حتی اگر برنامه فاخری طراحی میشد، چون عزم ملی شکل نمیگرفت ضمانتی برای اجرا نداشت درنتیجه با الهام از رهنمودهای مقام معظم رهبری رویکرد دوم در دستور کار قرار گرفت. میدانستیم که طراحی رویکرد دوم مشکلات خاص خود را دارد چراکه شکلگیری اجماع در جامعۀ نخبگان اگر غیرممکن نباشد، دشوار و زمانبر است اما به نظر میرسد این رویکرد ضمانت اجرایی بهتری داشته باشد.
عضو شورای عالی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت با بیان اینکه ما در ابتدا به یک نقشه راه نیاز داشتیم و این نقشه راه به کمک خود جامعه علمی تدوین شده گفت: یکی از مباحثی که مطرح شده، بحث مسئلهشناسی است چراکه الگوی پیشرفت باید ناظر بر مسائل اساسی جامعه باشد. درنهایت از ۱۰۰ نفر از شخصیتهای علمی و راهبردی طی چند مرحله نظرخواهی شد، با یک روش علمی رابطه علت و معلولی مسائل یافت شد و ۷۰ – ۸۰ مسئله ابتدایی به ۱۲ مسئله نهایی رسید.
اکبرزاده افزود: در حوزه عدالت ضعف عزم عدالت در نظام تصمیمگیری مهمترین مسئله است و دلایل مختلفی هم دارد. بخشی از این دلایل نظری است چراکه ما نظریه جامع عدالت که مورد اجماع باشد در اختیار نداریم. دلایل عملی هم دارد زیرا اجرای عدالت مشکل است و بهسان یک جراحی تلقی میشود و دولتمردان هم بهسادگی آمادگی پرداخت این هزینه را ندارند.
به گفته معاون علمی و تقسیم کار ملی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در حوزه آمایش بنیادین؛ عدم بهرهمندی مناسب از ظرفیتهای سرزمینی؛ در حوزه فقه و عدمکفایت تفقه در امور اجتماعی حکومتی مهمترین مسائل هستند.
اکبرزاده اظهار کرد: ما مسائل مهمی در حوزه اجتماعی حکومتی داریم که پاسخهایش را باید از فقه دریافت کنیم و هنوز پاسخی که مورد اجماع باشد، نداریم. در حوزه اقتصاد مهمترین مسئله جایگاه و روابط نادرست نفت در اقتصاد است. در حوزه علوم اجتماعی چالش اساسی ضعف خردورزی و عقلانیت جمعی و در حوزه فرهنگ ترسیم ناقص فرهنگ مطلوب است.
وی مهمترین چالش حوزه معنویت را فقدان نظریه و اجماع در معنویتی که ناظر بر پیشرفت کشور باشد، دانست و افزود: در حوزه آب، محیطزیست و امنیت غذایی ضعف نظام حکمرانی منابع طبیعی، آب و محیطزیست و در حوزه خانواده، چالش اساسی ضعف خانواده است. در زمینه سیاست، عدم اجماع در خصوص مفاهیم پایه سیاست و در زمینه پیشرفت ضعف خردپذیری و نوآوری بهعنوان مهمترین چالشها مطرح است.
اکبرزاده در پایان با بیان اینکه در دو سال آینده مأموریت مرکز پاسخ به چند سؤال است، گفت: این سؤالها این است که آیا افقی که ترسیم شده در بخشهای مختلف از جامعیت و توازن لازم برخوردار است و آیا قابل وصول است یا نه؟! آیا تدابیر طراحیشده ما را به افق میرساند یا نه و درنهایت آیا تدابیر مسائل اصلی را برشمرده است؟ سازوکارهای نظارت بر اجرا، بهروزرسانی الگو و تقسیمکار ملی میان بخشهای مختلف باید مشخص شود و معین شود که مسئولیت اجرای آن با چه نهادی است. اینها سؤالاتی است که پاسخ آنها را به کمک جامعه علمی و شخصیتهای راهبردی مییابیم.
در ادامه شافعی، وزیر پیشین صنایع با بیان این پیشنهاد که مسائل این کمیسیون در مجمع ادوار وزیران که چند ماه آینده برگزار میشود، مطرح شود گفت: باید ببینیم مشکل کجاست که در کشور پنج برنامه نوشته شده ولی غالباً به نتیجه نرسیدهاند. اشکالاتی که در زمینه آسیبشناسی برنامه مطرح شد درست است ولی آیا امّالمسائل اینها بوده است؟
غلامرضا شافعی افزود: ما نظامی را طراحی کردهایم که با نظامهای موجود دنیا متفاوت بوده؛ نه سرمایهداری بوده و نه کمونیستی. نظام کمونیستی که نابود شد ولی الآن نظام سرمایهداری و در رأس آن آمریکا در دنیا حاکم است و تضادهای جدی فکری و سیاسی باهم داریم. باید مدیریت کنیم که ضمن حفظ اصول اساسی خود، نظیر سایر قدرتها، روابط سیاسی و فناوری و اقتصادی مناسبی با هم داشته باشیم. روابط با دنیای اسلام و همسایگان را با دقت مراقبت کنیم. پیشبینی کرده بودیم که در افق ۱۴۰۴ قدرت اول منطقه باشیم ولی در بسیاری از حوزهها عقب افتادیم که بخش عمده ناکامیها ناشی از محدودیتها و تحریمهای ناجوانمردانه آمریکا و اروپاست. باید در سیاست خارجی خود بازنگری داشته باشیم. آیا این بازنگری در این الگو دیده شده است؟! آسیبشناسی اسناد قبلی کار واجب و لازمی است. حالا که بهدرستی این رویکرد را انتخاب کردهاید آسیبها را هم بهدرستی ارزیابی کنید و راهحلهای مناسب با چارچوب نظام فکری تهیه کنید که این نظام موفق شود چراکه همه این تلاشها برای این است که این نظام موفق شود.
در ادامه این مراسم، محسن مهرعلیزاده اظهار کرد: اکبرزاده با اشراف کاملی اشاره کردند که آیا این تدابیر ما را به افق میرسانند؟ مسائل اصلی را حل میکنند؟ سؤالات مطرحشده اساسی است و پیشنهاد من این است که این سؤالات را جزئیتر و علمیتر مطرح کنیم و ترجیحاً پاسخ این سؤالات مانند سؤالات تز دکتری گزینهای باشد و فرد را هدایت کند که سؤال را بهطور دقیق جواب دهد و پاسخها را جمعبندی کنیم.
وی ادامه داد: یک چالش اساسی که در عمل با آن مواجه خواهیم شد این است که وقتی برنامهای درازمدت مانند چشمانداز طراحی میشود ما موارد نظری و فکرها و ایدهها را در فضایی عملیاتی طراحی میکنیم و در سازوکارهای مدیریتی میریزیم. مثلاً در افق آمده که مردم از یک آزادی و دموکراسی برخوردارند. ما براساس ظرفیتهای اجرایی موجود این موارد را مشخص کردهایم آیا اگر در سازوکارها تغییراتی نیاز باشد در الگو دیده شده است؟! قاعدتاً نه، چراکه مسیر در ادامه سازوکارهای فعلی طراحی شده است و ما خودمان در این مسیر قرار داریم.
سپس میرمحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: الآن در سازوکارهایی که آقای اکبرزاده فرمودند باید نظارت از دل تدوین و سازوکارهای الگو دیده شود. پیشنهادم این است که در مجمع تشخیص که آقای واعظزاده و برخی از دوستان هم عضو هستند الزاماتی را برای اجرای الگو تصویب کنند.
در ادامه این جلسه محمدباقر سخایی دیپلمات باسابقه وزارت خارجه، با بیان اینکه توقع مردم جهان از ما بسیار بالاست گفت: یکی از مقامات مصری به من میگفت شما در دامنه قله هستید و عظمت کاری را که کردهاید نمیبینید. بنده معتقدم مهمترین کاری که در جمهوری اسلامی میشود انجام داد همین طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بوده است. من پیشنهاد میکنم جلسهای با سفرا هم داشته باشید و نظرات آنها را هم بشنوید. به عقیده بنده علت اجرایی نشدن سند چشمانداز این بود که آرمانگرایانه نوشته شده بود.
محمود گودرزی وزیر اسبق ورزش و جوانان هم با بیان اینکه خروجی طراحی این الگو نسبتاً کامل بوده و اگر نقدی وجود دارد باید به گستره زمانی باشد گفت: تئوریپردازی خیلی خوب است ولی اگر از تئوری منجر به اجرا نشود، ابتر است و جامعه به علت آشنایی با نظرات در برابر اجرای برنامههای دیگر واکسینه میشود. یکی از اساسیترین مشکلاتی که در جمهوری اسلامی با آن روبهرو هستیم این است که مبانی نظری و امثال این سند کم نداریم، دوستان در حوزههای مختلف الی ماشاءالله نظریهپردازی کردهاند و اسناد بسیار معتبر و خوبی داریم که اگر اجرا میشد جامعه ما وضعیتش بهتر از حال حاضر بود. من فکر میکنم صرف اعتنا به نظر اندیشمندان نمیتواند مشکلی را حل کند چراکه استراتژیای موفق است که از درون تودهها هم جوشیده باشد؛ اگر غیرازاین باشد حتماً در حد نظر باقی خواهد ماند کما اینکه در گذشته هم ما اسنادی را تدوین کردیم که این اسناد همینجور دارد خاک میخورد.
وی افزود: در بند ۴۴ الگو آمده گسترش فهم عمیق و تحکیم نظریۀ مردمسالاری دینی مبتنی بر ولایتفقیه. بسیار عالی؛ اما از همین عبارت برداشتهای مختلفی در جامعه فعلی ما میشود در عمل هر دولتی که بیاید بر اساس مبنای فکری خود به آن عمل میکند. در بند دیگری از الگو آمده: گسترش تشکلهای مردمی. ما در دوره اصلاحات حدود هزار تشکل مردمی داشتیم اما در دولت بعد این تشکلها به حدود ۱۵ تشکل میرسد که آنها هم عمدتاً تشکلهای قرآنی و مذهبی بوده که خیلی هم خوب است و بایستی باشد حالا اخیراً این تشکلها به ۴ هزار تا رسیده و مردم به مشارکت ولو در ظاهر دعوت شدهاند؛ یعنی شما یک بندی را در الگو قرار میدهید که دو برداشت درست یا غلط میتوان از آن کرد. آنچه بهعنوان تدبیر در اینجا آمده به نظر من افق و چشمانداز است. تدبیر یعنی اجرای اندیشمندانه نظریات کلیاتی را بیان میکنیم که قاعده و قانون میخواهد که در حوزه اجراست. ضعف ما اتفاقاً در حوزه اجرا است باید از اندیشمندانی که اینها حاصل نظریات آنهاست بپرسیم ما چگونه باید حرکت کنیم که مشکلاتمان حل شود؟!
گودرزی ادامه داد: تعدد مراکز تصمیمگیر باعث میشود هر کدام براساس نظر خود یک تفسیری داشته باشند و این ما را به بیراهه خواهد برد. به نظر من تا این چگونگی عملیاتی شدن مشخص نشود وصولی نخواهیم داشت.
میرمحمد میرصادقی نیز با بیان پیشنهادی در خصوص وجود مراکز موازی برای بیان نظرات اندیشمندان گفت: اگر مراکزی موازی تأسیس شود که استادان دانشگاه و اندیشمندان درباره الگو نظرات خود را بیان کنند در یافتن اشکالات نظریه تأثیرگذار است.
وی در ادامه صحبتهای خود به توجه به علتها و جهان در آینده اشاره کرد و افزود: پرداختن صحیح به علتها میتواند ما را به راهحلها راهنمایی کند. ما باید چالشها و تهدیدهای پیشِ رو و منابع را بشناسیم. باید بدانیم موقعیت کنونی ما چیست و جهان در آینده دچار چه تغییراتی میشود؟ دانشمندان میگویند در سال ۲۰۶۰ که همان ۱۴۳۰ میشود بشر عمر ابدی پیدا میکند. درواقع سرمایهداران عمر ابدی پیدا میکنند ولی آیا ما به جهان در آینده توجهی کردهایم؟
در ادامه این نشست عبدالله جاسبی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اینکه اولویتها باید در نظر گرفته شود، گفت: از دکتر واعظزاده و همکارانشان تشکر میکنم و امیدوارم این تلاشها به نتایج خوبی منجر شود. اگر اولویتها در نظر گرفته نشود همینطور که الآن دچار روزمرگی هستیم یعنی هر روز به مشکل همان روز و حل آن فکر میکنیم ادامه خواهد یافت. الآن بزرگترین مشکل کشور ما اقتصاد است که مقام معظم رهبری هم بر آن تأکید میکنند. یکی از محورهای اصلی این موضوع این است که با کارایی خداحافظی کردهایم و بزرگترین بوروکراسی را ایجاد کردهایم. در مقایسه با کشورهای پیشرفته ۱۰- ۲۰ برابر پرسنل داریم. در جلسات شورا حضور داشتید و دیدید من سؤال کردم که آیا درآمدهای ما میتواند پاسخگوی هزینههای اداری ما تا ۷- ۸ سال دیگر باشد؟ وضع ما طوری است که تا سه چهار سال آینده آنقدر مشکل در زمینههای اقتصادی داریم که اصلاً فرصت نمیشود به این مسائل پرداخت. خواهش من این است که اگر میخواهیم در این برنامه موفق شویم الگوهایی را در خط مقدم قرار دهید که بر سرنوشت ما اثر دارد. امام فرمود حفظ نظام از هر چیزی مهمتر است این جمله به این معنی است که اگر میخواهیم نظام را حفظ کنیم باید مسئله اقتصاد را حل کنیم. مدام هم گفته میشود که باید کارها را به مردم بسپاریم ولی در عمل عکس آن اتفاق میافتد. اگر شما بتوانید در همین مورد بوروکراسی بتوانید چهار قدم اساسی بردارید خدمت بزرگی کردهاید که ادامه قدمها میتواند در ادامه آن برداشته شود.
در پایان این جلسه واعظزاده رئیس شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به جمعبندی نظرات مطرحشده پرداخت و مقرر شد متن الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت در دستور کار مجمع وزیران ادوار قرار گرفته و مفاد آن از طرف مرکز الگو توضیح داده شود و پیرامون آن بحث و تبادل نظر مفصل صورت گیرد و نتایج آن ظرف حداکثر شش ماه در اختیار مرکز الگو قرار داده شود.
در این نشست شافعی وزیر پیشین صنایع، مهرعلیزاده معاون پیشین رئیسجمهور و استاندار سابق اصفهان، محمود گودرزی وزیر سابق ورزش، جاسبی معاون پیشین رئیسجمهور و رئیس سابق سازمان اداری و استخدامی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، داودی شمسی معاون پیشین رئیسجمهور، غفوریفرد وزیر پیشین نیرو، میرمحمدی معاون پیشین رئیسجمهور و رئیس سازمان اداری و استخدامی و عضو مجمع تشخیص نظام، مسعود زریبافان معاون پیشین رئیسجمهور و رئیس بنیاد شهید و ایثارگران، آیتاللهی معاون پیشین رئیسجمهور و رئیس سازمان اداری و استخدامی، زالی وزیر پیشین کشاورزی، میرمحمدصادقی وزیر پیشین کار، سخایی دیپلمات برجسته وزارت خارجه و معاون پیشین رئیسجمهور و رئیس سازمان اداری و استخدامی بههمراه رئیس و تنی چند از اعضای شورای عالی الگو و معاونان مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت حضور داشتند.
انتهای پیام/۴۰۳۴/پ
انتهای پیام/