مجید سرسنگی: رعایت نشدن قانون کپی­ رایت مانع رشد کسب­ وکارهای فرهنگی شده است

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، همایش حقوق مالکیت ادبی و هنری با حضور محمد سریر رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران، مجید سرسنگی مدیرعامل خانه هنرمندان ایران، حمیدرضا ششجوانی دبیر علمی این همایش،لادن حیدری مدیرکل دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمع دیگری از استادان و پژوهشگران در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست،حمیدرضا ششجوانی دبیر علمی این همایش به ارائه گزارشی از مقالات ارائه شده به این همایش اشاره کرد و سپس مجید سرسنگی مدیرعامل خانه هنرمندان ایران با اشاره به موضوع حقوق مالکیت هنری و اهمیت آن گفت: «حقوق مالکیت هنری بخشی از حقوق مالکیت فکری است که در آن نه تنها آثار فکری بلکه اجراهای هنری را که به تمامی ناشی از فعالیت فکری نیستند مشمول حقوق انحصاری می­‌کند. این حق به زبان ساده، نوعی انحصار موقتی است نسبت به بهره‌برداری مالی و انحصار دایمی نسبت به بهره‌­برداری معنوی از اثر خلق شده، البته این حق مادی و معنوی، نکته­ تازه‌­ای نیست و پیشینه­ آن به شکلی نزدیک به مفهوم امروزی «حق مولف» از نیمه­ قرن شانزدهم در انگلستان بوده که سیستمی برای ثبت کتاب ابداع شده بود و اگر نویسنده‌­ای کتاب خود را در این سیستم ثبت می­‌کرد، حق دایمی تکثیر به او واگذار می­‌شد و دیگران ازین کار منع می‌­شدند.»

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره، حقوق معنویِ مالکیت فکری در ایران گفت: «در ایران نیز، حقوق معنویِ مالکیت فکری، به صورت ضمنی رعایت می­‌شده­ است، نمونه‌­اش را در صنعت ادبی «تضمین» می­‌یابیم که در آن اگر شاعری می‌­خواست از شعر دیگری در اثر خودش استفاده کند، بایستی اولاً ابیاتی را که استفاده می­‌کرد کاملاً مشهور باشند و ثانیاً تا جایی که وزن شعر اجازه می­‌داد نام شاعر را می­‌آورد. علاوه براین، در علوم اسلامی نیز از طریق «علم رجال» حقوق معنویِ علما و صحتِ نقل­‌قول‌های­شان رعایت می‌­شد. در دوران جدید با ترجمه­ موادی از قانون جزای فرانسه در سال 1310 اولین مقرره­ قانونی درین باره نوشته شد و پس از آن در سال 1348 قانون «حمایت از حقوق مولفان و مصنفان» به تصویب رسید و هم­چنان با الحاقاتی اجرا می‌­شود.»

مدیرعامل خانه هنرمندان ایران در ادامه افزود: «از زمان تصویب آن قانون، تغییرات جهانی فراوانی در حوزه­‌های تکنولوژیک و فرهنگی رخ داده که اهمیت این قانون و لزوم پای‌بندی به آن را چندین برابر کرده است. با گسترش کاربستِ کامپیوتر، اینترنت و ماهواره در حوزه­ عمومی و تغییر سیاست­‌گذاری کشورهای توسعه یافته از تولیدات صنایع سنگین به سمت تولیدات نرم و تکنولوژی­‌های دوست­دارِ محیط زیست، مفهوم های «صنایع خلاق» و «مدیریت شهرِ خلاق» به وجود آمد که در آن تأکید بر تولیدِ ارزش افزوده و تولیدِ ناخالص ملی از راه محصولات فکری ازجمله هنرها است.»

وی ادامه داد: «در واقع هنر و فرهنگ منبع و سکوی پرش اقتصادی به شمار آمدند و روی­کرد اقتصاد نوین، اقتصاد فرهنگ نام گرفت. تجارت کالا و خدمات فرهنگی به سرعت رشد کرده و در بعضی کشورها نظیر ایتالیا تا 13% از کل درآمد کشور را به خود اختصاص داده است. از این ­جاست که حق مولف به یکی از مهم­ترین عناصرِ تولید و تضمین منافع این صنایع بدل شد. وقتی از اقتصاد فرهنگ­ حرف می‌­زنیم، منظورمان هنرهای تجسمی، نمایشی و ادبیات، میراث فرهنگی، موزه­‌ها و بناهای تاریخی و صنایع خلاق شامل تبلیغات، معماری، بازارِ عتیقه، بازی‌های رایانه‌ای و ویدیویی، صنایع دستی، مد، فیلم و ویدئو، موسیقی، حوزه نشر، نرم‌افزار، تلویزیون و رادیو است.»

مدیرعامل خانه هنرمندان ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع سرمایه­‌گذاری در تولیدات فرهنگی اشاره کرد و گفت: «قرن بیست و یکم، دوره شکوفایی بین‌المللیِ هنرهای معاصر و بازارهای آن، اعم از خانه‌­های حراج، گالری­‌ها و نمایشگاه­‌های مرتبط به آن است. در این هنرها، کاربست تکنولوژی در تولیدات فرهنگی گسترش یافته و به تبع نیاز به خدمات تخصصی نیز افزایش داشته است، از این رو نیاز به سرمایه­‌گذاری بیش­تری در تولیدات فرهنگی هست، چنان­چه قانون حق مولف به درستی اجرا نشود بدیهی است که هیچ کس حاضر نیست ریسکِ چنین سرمایه­‌گذاری­‌هایی را بپذیرد و تولید فرهنگی کاهش می­‌یابد.»

سرسنگی یادآور شد: «از سوی دیگر تعاملات فرهنگی و اقتصادی جهان امروز بر پایه­ قواعدی عمومی بنا شده است و هرچه ارتباط بیشتری با دنیا داشته باشیم امکانات جذب منابع و فرصت‌­های بیشتری به دست می‌­آوریم. یکی از این قواعد بی‌تردید رعایت کپی رایت است که از سال 1994 به این سو، حتی پیش‌­شرط تجارت­‌های غیرفرهنگی نیز به حساب می‌­آید. در تحقیقی که وزارت علوم، درباره­ کارآفرینی فرهنگی انجام داده، این موضوع گزارش شده که رعایت نشدن کپی­‌رایت در کشور، حدود 65 درصد مانعِ رشد کسب­‌وکارهای فرهنگی است. البته وجود قانون­، آگاهی از آن و استفاده از آن مقولات مختلفی هستند، بسیاری از هنرمندان ما به دلیل فراگیر نبودنِ اجرای این حقوق چندان توجهی به این مقولات نداشتند و از طرفی هم بیشترین تمرکز حق مالکیت فکری، بر حقوق مالکیت نویسندگان و مترجمان بوده و کمتر به مباحث مالکیت هنری توجه شده است.»

وی در پایان صحبت‌های خود گفت: «سرعت تغییرات دهه­‌های اخیر که جهانی­‌سازی بیش از پیش قدرتمند شده، ما را ناگزیر به موضوع حق مالکیت هنری می‌­کشاند، چراکه با وسیع شدن حوزه‌­های هنر و افزایش تعداد هنرمندان، مسایل مبتلا به حقوق مالکیت هنری نیز افزایش می‌­یابد. البته همانطور که پیشتر آمد، مساله صرفاً قانونگذاری نیست بلکه رعایت آن از طرف آحاد جامعه نیز امر مهمی است. یکی از ملزومات نظام جامع حقوق هنری در کشور، فعال­‌تر شدن نهادهای صنفی است چراکه تجربه مدیریتی در عرصه فرهنگ نشان داده که اثرگذاری این نهادها بیشتر بوده است؛ ازین رو خانه هنرمندان ایران، با درک ضروریات موجود و با هدف استفاده از نظریات متخصصان و گسترش بیشترِ مباحث حقوق مالکیت در عرصه­ هنر، به برگزاری این همایش،‌ همت گمارده است.»

در ادامه این نشست محمد سریر رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران نیز با اشاره به اهمیت این موضوع و توجه به برگزاری همایش‌هایی با این موضوع گفت: «امروز ما در شرایط بسیار مهمی قرار گرفته‌ایم، روابط جدیدی با دنیا برقرار کرده‌ایم که این روابط جدید می‌تواند فرصت خوبی برای به تصویرکشیدن ظرفیت‌ها و توانایی‌های بالای ما در عرصه‌های مختلف به ویژه در حوزه فرهنگ و هنر است.»

وی در ادامه صحبت‌های خود عنوان کرد: «امروز در همه کشورهای پیشرفته جهان، توجه به امر اقتصاد و سیاست اگرچه اهمیت دارد ولی توجه به حوزه فرهنگ و هنر، تولیدات فرهنگی و هنری و سرمایه‌گذاری در این حوزه از اهمیت بیشتری برخوردار است چراکه آن چه که از بین نمی‌رود آثار فرهنگی و هنری است که با تغییر در سیاست و اقتصاد، همچنان تا نسل های بعدی باقی می‌ماند.»

رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران با اشاره به این موضوع که توجه به قوانین جهانی و رعایت آن‌ها می‌تواند به نقش ما در اقتصاد جهانی کمک کند گفت: «عده‌ای فکر می‌کنند که پیوستن به قوانین جهانی برای مثال توجه به قوانین حقوق کپی رایت برای ما چیزی جز هزینه در پی نخواهد داشت، در حالی که این موضوع در کوتاه مدت شاید برای ما هزینه داشته باشد اما در بلند مدت به ما در عرصه اقتصاد جهانی اعتبار خواهد بخشید به طوری که نتیجه آن در داخل نیز می‌تواند به رقابت و خلاقیت بین تولیدکنندگان منجر شود.»

در ادامه این نشست نیز سعید حبیبا به ارائه مقاله خود با عنوان «آثار الحاق به کنوانسیون برن بر روی هنرمندان» پرداخت، دکتر هادی وحید «پیوستن به تریپس» و سوره اسفهلانی «خود مراقبتی در خلق آثار اقتباسی و سرقت هنری» را مورد بحث قرار دادند.