آفت نقل قول در مطبوعات ایران

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا به نقل از پارسینه، وی در این یادداشت نوشته است:

1- استفاده از نقل قول (چه مستقیم و چه غیر مستقیم) در تیترهای مطبوعاتی چند فلسفه مشخص دارد؛ فلسفه اول و مهم‌تر به ارزش خبری شهرت -در گوینده- بر می‌گردد. شهرت، اینجا هم به معنای شهرت حقیقی است و هم به معنای شهرت جایگاه حقوقی.

یعنی گوینده خبر دارای شهرتی است که می‌تواند برای تیتر مشروعیت‌ساز باشد. مشروعیتی که هم رسانه نفعش را می‌برد و هم سبب پذیرش در میان مخاطبان می شود. فلسفه دوم سلب مسئولیت از رسانه است یعنی رسانه می‌خواهد حرفی که دوست دارد را از زبان یک نفر دیگر –که از نظر مخاطب مهم است- بیان کند. فلسفه سوم هم مربوط به زمانی است که در یک رویداد خبری مهم، یک نفر صلاحیت اظهار نظر دارد. مثلا امدادگر هلال احمر در یک زلزله؛ که این مورد سوم بیشتر در متن گزارش‌ها کاربرد دارد نه تیتر آنها. تا اینجای کار، این مشخص شد که استفاده از نقل قول در تیترزنی (و البته گزارش نویسی) ، نه تنها کار اشتباهی نیست، بلکه گاهی حرفه ای ترین کار ممکن است.
2- حالا بیایید یک حساب کتاب کوچک بکنیم. از 21 روزنامه‌ای که در یکی از رصدهای روزانه مورد بررسی قرار گرفته‌اند تیتر اول ١٣ روزنامه نقل قول مستقیم یا غیر مستقیم است یعنی تقریبا دو سوم روزنامه‌ها نقل قول یک شخص (حالا هر شخصی) را تیتر یک کرده‌اند. ٨ روزنامه‌ اعتماد، شرق، جوان، همشهری، وطن امروز، قدس، خراسان و هفت صبح، آنهایی هستند که تیترشان نقل قولی نیست.
البته تیترهای غیرنقل قولی آنها هم به معنای تولیدی بودن مطلب تیتر یک‌شان نیست. در بین این روزنامه‌ها، جوان یک نشست را پوشش داده، قدس و خراسان مشترکا روی خبر سرمقاله ظریف در روزنامه‌های عربی کار کرده‌اند و وطن امروز با یک روز تاخیر گفت‌وگوی رئیس‌جمهور را پوشش داده است بعلاوه یک سری ان قلت لابلای جمله‌های رئیس‌جمهور که طبعا نمی‌تواند به معنای تولیدی بودن گزارش باشد. می‌ماند چهار روزنامه اعتماد، شرق، همشهری و هفت صبح که می توان ادعا کرد برای تیتر یک خودشان کار تولیدی کرده‌اند. به اینها اضافه کنید، آرمان و کیهان را که به رغم نقل قول بودن تیتر یک‌های‌شان، مطلب‌شان تولیدی بوده است.
خلاصه همه حرف‌ها اینکه اولاً از میان 21 روزنامه، امروز تیتر اول دو سوم‌شان نقل قول است. ثانیاً هم اینکه مابقی شان هم لزوما تیتر یک شان تولیدی نبوده، فقط شش تیتر یک تولیدی در میان این روزنامه‌ها داشته‌ایم.
3- همانطور که اشاره کردم، استفاده از نقل قول در تیترزنی، معنای مشخصی دارد. این معنا اما قطعا با افراط در تیترهای نقل‌قولی متفاوت است. آنچه در روزنامه‌های ما مشهود است، افراط در تیترهای نقل‌قولی است نه استفاده بجا و مدیریت شده و حرفه‌ای از نقل‌قول‌ها. شاهد مثال هم همین آماری است که از تیتر یک‌های روزنامه های امروز گفتم. چرا؟ دلیلش را باید در کمبود تولید در تحریریه‌های خبری جستجو کرد، آمارها گویا هستند.
به جز در موارد استثنا، معمولاً در شورای تیترها وقتی از همه اخبار و گزارش‌های تولیدی قطع امید می‌شود، به نقل‌قول‌ها روی می‌آورند. چنانکه خیلی از اوقات می‌بینید صرفا به جذابیت تیتری نقل قول‌ها توجه می‌شود و بعد از مطالعه معلوم می‌شود نقل قول تیتر شده اصولا ربطی به متن خبر ندارد.
یعنی به هیچ وجه نمی‌تواند نماینده برایند محتوایی مطلب مورد نظر باشد. یا مثلا متن پتانسیل تیتر سه و چهار هم ندارد، اما با یک تیتر نقل قولی تند و تیز و البته گول زننده تا تیتر اول هم بالا آمده است.
در متن گزارش‌ها هم که نقل قول اصولاً ابزاری است برای صفحه‌پرکنی نه منبع اطلاعاتی که به منجر به پیشبرد فضای گزارش شود. همان "وی گفت" و "وی افزود" ها که خودشان مجال مستقلی برای بررسی می طلبند.