رویکرد حماس و اسرائیل درباره موضوع تبادل اسرا

تبادل اسیر همواره میان اسرائیل و طرف­‌های درگیر از دولت­‌های مصر و سوریه گرفته تا گروه­‌های مقاومت از «حزب‌الله»، «فتح» و سایر گروه‌های فلسطینی در تاریخ منحوس این رژیم به چشم می­‌خورد، اما جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در سال­‌های اخیر در این زمینه بیش از سایر گروه­‌های مقاومت خبرساز شده است.

در تاریخ مبارزه با اسرائیل همواره شاهد آن هستیم که گروه­‌های مقاومت از مبادله اسرا برای گرفتن امتیازهای مختلف استفاده کرده‌اند و در بیشتر مواقع توانسته‌اند در ازای آزادی تعداد اندکی اسیر یا جسد آنان، شمار قابل‌توجهی از اسرای مقاومت را از دست اسرائیل آزاد کنند یا پیکر بی‌جان آنان را بازگردانند.

اوضاع اجتماعی در سرزمین­‌های اشغالی

از سوی دیگر اسرائیلی‌ها در موضوعات اجتماعی با مشکلات عدیده‌ای از جمله مقوله دولت و ملت‌سازی دست‌وپنجه نرم می­‌کند زیرا ساکنان سرزمین­‌های اشغالی احساس تعلق کم‌رنگی به این سرزمین غصب‌شده و رژیم آن دارند. علاوه بر این مشکلات دیگری از جمله تلاش جوانان با توسل به راه­‌های مختلف برای فرار از خدمت سربازی نمود بالایی دارد به‌گونه‌ای که عده قابل‌توجهی برای این امر رو به‌سوی کسوت خاخام­‌ها و ربّی‌­ها کرده‌اند.

همه این موضوعات از آنجا ریشه می­‌گیرد که ساکنان کنونی سرزمین­‌های اشغالی به امید زندگی مرفه‌تری به مهاجرت روی آوردند و با توجه به آنکه گذرنامه کشور اولیه آنان پس از مهاجرت باطل نمی‌‍­شود همواره راه بازگشت به روی آنان باز بوده است و امروزه مهاجرت معکوس یکی از چالش­‌هایی است که اسرائیل در مواجهه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. در نتیجه، اوضاع در سرزمین­‌های اشغالی به‌گونه‌ای پیش می‌­رود که نارضایتی اجتماعی به بهانه­‌های گوناگون فشار زیادی قدرت سیاسی وارد می‌­آورد تا در انتها گروه‌­های مقاومت بتوانند امتیازهای قابل‌توجهی از دشمن بگیرند. اما این نکته را نباید فراموش کرد که اسرائیل تا هنگامی‌که مجبور نشود هیچ امتیازی به محور مقاومت نمی‌­دهد.

نمونه این موضوع را می­‌توان در اسیر شدن «گیلعاد شالیت» 19 ساله به‌خوبی مشاهده کرد، به‌گونه‌ای که «گیلعاد شالیت» به نماد همبستگی ساکنان سرزمین­‌های اشغالی تبدیل شد و زنان در این سرزمین‌ها وی را فرزند خود می‌­خواندند و کمپین­‌های مختلفی برای آزادی وی شکل‌گرفته بود و فشار زیادی به سران این رژیم وارد می­‌آورد.

از سوی دیگر در اسرائیل اوضاع اجتماعی و نیز ضعف کابینه در مقابل مخالفان، نشان از آن دارد که اسرائیل در مذاکراتی قرار دارد که مجبور خواهد شد در نهایت امتیازهای قابل‌توجهی واگذار کند، هرچند این امر را با کراهت انجام دهد. در نهایت حماس توانست در مقابل آزادی 1027 اسیر فلسطینی، پس از حدود 5 سال «شالیت» را به دست اسرائیل بسپارد. این اتفاق در حالی رخ داد که سران اسرائیل در این مدت تلاش می‌­کردند تا با انکار اسارت «شالیت» حماس را بازی رسانه‌ای خود وارد کنند، به انتشار اطلاعات مربوط به وی روی آورند و بدین‌وسیله حتی کوچک‌ترین امتیازی به حماس ندهند.

دست برتر حماس در مقابل اسرائیل

در سال­‌های اخیر حماس و سایر گروه­‌های مقاومت در زمینه امور دفاعی پیشرفت داشتند، موضوع جنگ 51 روزه غزه از آن پرده برداشت و در آن حماس توانست سران اسرائیل را به شگفتی وادارد. این جنگ تفاوت­‌های بسیاری با سایر مقاومت‌های گروه‌­های فلسطینی داشت، درست است که اسرائیل این جنگ را آغاز کرد، پس از گذشت 51 روز بمباران غزه درخواست پایان جنگ را به حماس داد. علاوه بر این­ها حماس با بهره‌گیری از تونل‌­ها توانست اقداماتی را در سرزمین­‌های اشغالی به منصه ظهور بگذارد.

در کنار این‌ها حماس توانست عده‌ای از نظامیان اسرائیل را در خلال جنگ به اسارت بگیرد، موضوعی که سران اسرائیل ابتدا آن را انکار کردند اما هم‌اکنون با اعتراف به آن، تمام تلاش خود را درباره آزادی آنان به‌ویژه به‌وسیله واسطه­‌های بین‌المللی به کار گرفته‌اند. «هدار گولدن» و «شائول آرون» تنها دو نفر از اسرایی هستند که نام آن‌ها منتشر شده است. «شائول آرون» افسر یگان مرزی ارتش اسرائیل بود که از حدود یک سال پیش در دست حماس قرار دارد و سران رژیم صهیونیست به اسارت «آرون» 48 ساعت بعد اعتراف کردند. «هزار گولدن» نظامی صهیونیست نیز که سایت اینترنتی روزنامه «یدیعوت آحارانوت» اسرائیل حدود شش ماه فیلم سه‌بعدی ربوده شدن وی را به نمایش گذاشته بود، در جریان جنگ 51 روزه غزه به دست نیروهای حماس اسیر شدند و بار دیگر مقاومت توانست دست برتر خود را در مقابله با اسرائیل به نمایش بگذارد. حال با گذشت یک سال پس از اسارت این دو نظامی صهیونیست زمزمه­‌های مبادله اسرا از هر دو طرف به گوش می‌رسد. اما این سؤال باقی می‌­ماند که به چه علتی در اوضاع کنونی حماس و اسرائیل به مذاکراتی برای آزاد کردن این اسرا روی آورده‌اند؟

حماس به دنبال تبادل اسرا

تبادل اسرا در حالی صورت می­‌گیرد که برای درک و شناخت بهتر آن باید به بررسی شرایط دو طرف و تغییرات منطقه پرداخت. در حال حاضر جنبش حماس از نظر نظامی به‌گونه‌ای در ضعف قرار گرفته است، پس‌ از آنکه «اخوان‌المسلمین» در مصر موفق به کسب قدرت شد، حماس به استغنا از سایر حامیان خود از جمله ایران و سوریه روی آورد و به‌دنبال همین امر در سوریه در کنار مخالفان حکومت قرار گرفت، اما پس‌ از آنکه دولت «مرسی» در مصر سقوط کرد، با اینکه به دنبال کسب حمایت عربستان سعودی و قطر است اما هنوز نتوانسته است حمایت گذشته را به دست بیاورد و احتمال اینکه بتواند بدین‌وسیله توان نظامی خود را افزایش دهد، بسیار ضعیف است.

از دیگر سو تشکیلات خودگردان با فعالیت­‌های بین­‌المللی خود و از سوی دیگر تقابل با حامیان حماس در کرانه باختری، جنبش حماس را تا حدی در انزوا قرار داده است. علاوه بر این­ها حماس نتوانسته است به بازسازی ویرانی­‌های به‌جامانده از جنگ 51 روزه اقدام کند.در کنار همه این موضوعات اختلاف میان سران سیاسی و نظامی حماس را که از مواضع جدید سران سیاسی حماس ریشه می­‌گیرد، نمی­‌توان نادیده گرفت.

نباید از این نکته غافل شد که به‌موازات تلاش برای مبادله اسرا، مذاکراتی غیرمستقیم درباره آتش‌بس بلندمدت با اسرائیل در جریان است و با اینکه «محمد نزال» عضو دفتر سیاسی جنبش حماس گفته است «این مذاکرات (تبادل اسرا) به مذاکرات غیرمستقیم مربوط به آتش‌بس ارتباطی ندارد و هیئت حماس که درباره موضوع اسرا با اسرائیل مذاکره خواهد کرد متفاوت از هیئت مذاکره‌کننده درباره آتش‌بس است.» اما نمی­‌توان اثر متقابل مذاکرات آتش‌­بس و تبادل اسرا را انکار کرد.

همه این اتفاقات در زمانی رخ می‌دهد که جمهوری اسلامی درگیر مذاکرات هسته­‌ای است و عده‌ای از سران حماس این تصور کاملاً غلط را دارند که ایران در حال صلح با آمریکاست. در نتیجه، حماس برای برون‌رفت از این اوضاع به تبادل اسرا و امتیازگیری از اسرائیل روی آورده است تا جایی که «فتحی حماد» عضو دفتر سیاسی «حماس» اعلام کرد که موضوع تبادل اسرا حتمی است و فقط موضوع زمان مطرح است.

نیاز نتانیاهو به مبادله اسرا

اوضاع اجتماعی در سرزمین­‌های اشغالی به‌گونه‌ای رقم می­‌خورد که آماده است قدرت سیاسی را تحت‌فشار قرار دهد و علاوه بر این­ها کابینه «نتانیاهو» که با رایی شکننده موافقت کنست را کسب کرد و مخالفان سرسختی در کنست دارد، ازاین‌رو نیازمند کسب حمایت اجتماعی است و فشار زیادی را متحمل می‌­شود، تا جایی که به شایعه‌سازی درباره ایجاد کابینه با مخالف سرسخت خود یعنی «اتحاد صهیونیسم» روی آورد.

این اتفاقات در حالی رخ می­‌دهد که حماس شرط ارائه اطلاعات بیشتر از اسیران را پایبندی اسرائیل به قرارداد آزادی «شالیت» یعنی دستگیر نکردن دوباره آزادشدگان این قرارداد، اعلام کرده است که هم‌اکنون 54 نفر از آنان در زندان­‌های اسرائیل به سر می­‌برند، موضوعی که اسرائیل کاملاً به آن اکراه دارد اما با توجه به رویکرد حماس راه چاره‌­ای برای آن نخواهد داشت و با توجه به شکست فعالیت­‌های اطلاعاتی برای آزادی اسرای خود اسرائیل مجبور می­‌شود به این شرط حماس تن بدهد.

در نهایت اینکه، حماس یکی از مهم‌ترین گروه‌های مقاومت است که سابقه نسبت درخشانی در مقابله با اسرائیل در زمینه درگیری و امتیازگیری از خود به‌جای گذاشته است و هم‌اکنون مدیریت نوار غزه را در دست دارد، ولی از حدود چهار سال پیش روابط این جنبش با کشورهای محور و حامی مقاومت تا حدی رو به کمرنگ شدن گذاشته است. حماس برای خروج از اوضاع کنونی و بهبود سطح زندگی در نوار غزه به تبادل اسرا و صلح بلندمدت روی آورده است.