فیلم‌نامه «کریمه» بر اساس کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» نوشته شده است

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا، حمید رسول پور ایده پرداز و نویسنده فیلم‌نامه‌ای با عنوان «کریمه» است؛ فیلم‌نامه‌ای که هنوز روی پرده نرفته اما مدت‌ها کار پژوهشی گسترده را در سابقه خود دارد. با این پژوهشگر دینی درباره سیره حضرت معصومه سلام‌الله علیها گفت‌وگو کرده‌ایم.

-ایده پژوهش درباره زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علیها تهیه فیلم‌نامه سریال کریمه چگونه ایجاد شد؟

در مرحله اول علاقه قلبی نسبت به حضرت معصومه سلام‌الله علیها زمینه پژوهشگری درباره زندگی آن حضرت را فراهم کرد. اما به‌تدریج که وارد کار شدیم، متوجه شدیم که درباره زندگی آن حضرت با فقر اطلاعاتی دردناکی مواجه هستیم چراکه اطلاعات بسیار محدودی درباره زندگی و سیره حضرت معصومه سلام‌الله علیها در دسترس مردم است. صرفاً دو سه نمونه روایت و چند حدیثی که در مورد مقام ایشان شده است.

در نگاه نخست مختصات شهر قم برای ما جلب‌توجه کرد. به‌طوری‌که طبق نقشه‌های امروزی، شهر قم در قلب خشکی‌های جهان قرار گرفته است. از سوی دیگر احادیثی که پیش از حضور حضرت معصومه سلام‌الله علیها در شهر قم، درباره این شهر وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است، به طوری که بارها درباره اهمیت این شهر تأکید شده است. ازجمله با این روایت مواجه شدیم که هنوز حضرت معصومه سلام‌الله علیها متولد نشده بودند که امام صادق علیه‌السلام به حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام در زمان قبل از ازدواج آن حضرت مژده می‌دهند که «خداوند فرزندی به شما می‌دهد که حرم او در قم، حرم اهل‌بیت علیهم‌السلام خواهد بود.» به این ترتیب متوجه شدیم که منظومه‌ای در مورد شهر قم و حضرت معصومه سلام‌الله علیها وجود دارد. از باب این مثل معروف که «شرف مکان بالمکین» مشخص می‌شود که شرف این مکان یعنی شهر قم، به مکین آن یعنی حضرت معصومه سلام‌الله علیها است.

به این صورت بود که رویکرد ما به زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علیها در نگارش طرح کریمه، رویکردی علمی باشد. با این نگاه که آن حضرت با حرکت خود به سمت قم، منظومه شیعی را در قلب فلات ایران ترسیم کردند. در تحقیق خود بر این مبنا که هجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها از شهر مدینه به قم چگونه و با چه رویکردی بوده و چه حاصلی برای جامعه شیعیان داشته است. روش تحقیق نیز به این صورت بوده که پیرامون شهر قم و حرکت آن حضرت به سمت این شهر تحقیق کنیم و تمام رویدادهایی که حول این شهر و در آن مقطع تاریخی در جهان اسلام جریان داشته را مورد بررسی قرار دهیم.

- با این توضیحات، باید تحقیقات بسیاری درباره زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علیها انجام داده باشید؛ اما در این تحقیقات تا چه اندازه بر مبنای آموزه‌های کتاب «انسان 250 ساله» کار کرده و از اطلاعاتش استفاده کرده‌اید؟

باید یادآوری کنم که اصل طرح کریمه، کتاب انسان 250 ساله است. در این کتاب رویکردهای مبارزاتی و سیاسی اهل‌بیت علیهم‌السلام مدنظر قرار گرفته و از زمان صدر اسلام تا دوران حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف با رویکرد سیاسی مورد تحلیل قرار گرفته است. هم‌زمان با هجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها به ایران، سه هجرت دیگر اتفاق افتاده بود: هجرت ادریس به سمت مراکش و تأسیس حکومت ادریسیان، هجرت اولاد امام حسن مجتبی علیه‌السلام به آسیای شرق و جنوب شرق، هجرت امام رضا علیه‌السلام به مرو و هجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها. پس از شناسایی افراد حاضر در این هجرت‌ها و افرادی که به نوعی در این جریان‌ها دخیل بودند، به نتایج جالبی رسیدیم که تا دوران امام زین‌العابدین علیه‌السلام ادامه پیدا می‌کرد. معروف است که امام زین‌العابدین علیه‌السلام خادم و خادمه های زیادی داشتند، یعنی افرادی که در بازار به عنوان برده فروخته می‌شدند خریداری می‌کردند، مدتی از آن‌ها مراقبت کرده و تعلیم اسلامی می‌دادند و در مدت حدود یک سال آن‌ها را آزاد می‌کردند تا به سرزمین و شهر خود برگردند و آزادانه زندگی کنند. جای سؤال بود که چرا حضرت این اقدام را انجام می‌دادند. اما بعد از تحقیقات به نتیجه‌ای رسیدیم که بیش از نیمی از افرادی که بعدها در مکتب امام باقر علیه‌السلام شروع به روایت احادیث و ساختار ریزی دستگاه علمی شیعه کردند، همین خادم‌ها و خادمه هایی بودند که مدتی در خدمت امام سجاد علیه‌السلام تربیت شده و آزاد شده بودند. چون این افراد در یک گستره وسیع جغرافیایی ازجمله مصر، مراکش، الجزایر، ایران، قفقاز و آسیای میانه تا آسیای شرقی بودند. گویی که در زمان امام سجاد علیه‌السلام دوره مقدماتی گذراندند و سپس در زمان امام باقر علیه‌السلام دستگاه علمی را طرح‌ریزی کردند تا بعدها وارد مکتب امام صادق علیه‌السلام شده، درس‌آموزی کرده و در زمان موسی بن جعفر علیه‌السلام عملیاتی می‌شوند. درواقع طرح‌ریزی راهبردی صورت گرفته است. چراکه در مناظره‌ای میان هارون‌الرشید و امام موسی بن جعفر علیه‌السلام روی داد، هارون‌الرشید عرض کرد «شما از ما چه می‌خواهید؟» آن حضرت فدک را مطالبه می‌کند. هارون‌الرشید قبول می‌کند که فدک را تحویل آن حضرت دهد و وقتی محدوده جغرافیایی و محل فدک را می‌پرسد، آن حضرت محدوده‌ای را مشخص می‌کنند که غرب فدک، مصر و تونس بوده، از غرب به شبه‌قاره هند می‌رسد، از شمال به شما قفقاز رسیده و جنوب آن تا جنوب تانزانیا و خلیج عدن می‌رسد. هارون‌الرشید به نوعی متوجه سیره مبارزاتی آن حضرت می‌شود.

اما در عمل مشاهده می‌کنیم که تمام نیروهای مبارزاتی و جهادی که از زمان امام سجاد علیه‌السلام در ظاهر خدمه تربیت شدند، ژئوپلیتیک عظیم، گسترده و آینده‌نگر را در زمان ائمه بعدی تا دوران امام موسی بن جعفر علیه‌السلام طرح‌ریزی و اجرایی کردند. به طوری که قمر به مرکز خشکی‌های جهان تبدیل می‌شود. ما ثمر فعالیتی را می‌بینیم که در گستره عظیم جغرافیایی در حدود یک هزار و 400 سال قبل بنیان‌گذاری شد. آنچه امروز در قالب جنگ نرم می‌شنویم که در حال جنگ با دشمنان اسلام با امریکا و اسرائیل هستیم، عقبه آن به زمان امام سجاد علیه‌السلام برمی‌گردد.

از آنجایی که نشانه‌های این حرکت را در کتاب «انسان 250 ساله» مشاهده کردیم، این کتاب را به عنوان پایه و دکترین کار پژوهشی در زمینه زندگی و سیره حضرت معصومه سلام‌الله علیها قرار دادیم. به این ترتیب مسیر هجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها مهم‌ترین مسیری بوده که در این هجرت‌های چهارگانه انجام شد. اگر به نقشه جغرافیایی آن زمان هم نگاه شود، آن حضرت دقیقه از کران غربی جهان اسلام حرکت کرده و در قم به اتمام می‌رسد.

- به مسیر حرکت کاروان حضرت معصومه سلام‌الله علیها از مدینه به سمت ایران اشاره کردید. این سؤال در ذهن شکل می‌گیرد که این مسیر را امام رضا علیه‌السلام به ایشان تبیین کرده بودند که حتماً این مسیر را طی کنند؟ به‌هرحال مسیرهای گوناگونی وجود داشته که کاروان حضرت معصومه سلام‌الله علیها به شهر طوس و به خدمت امام رضا علیه‌السلام برسند.

در پاسخ این سؤال باید به یاد داشته باشیم که امام رضا علیه‌السلام در هجرت خود از مدینه به طوس، به منطقه‌ای به نام معدن نقره در شمال حجاز می‌رسند. از این منطقه دوراهی وجود داشته که یکی از آن‌ها به سمت بصره و سپس به سمت جنوب غرب ایران ادامه داشته و مسیر دیگر به جنوب عراق و قادسیه می‌رسیده و از میان عراق گذشته و از شمال شرق عراق و جنوب غرب به ایران وارد می‌شود. امام رضا علیه‌السلام قصد داشتند که از مسیر جنوب عراق بگذرند؛ یعنی مسیری که از جنوب عراق گذشته، به کوفه می‌رسید چون کوفه به عنوان یکی از مراکز اصلی شیعیان مطرح بوده و مسیر کوفه تا نجف، بغداد و کربلا مسیر مهمی بوده چون در آن زمان مسیحیان در بغداد بسیار فعال بودند، صرافی‌ها و ربادهندگان یهودی در بغداد به‌شدت فعال بودند و این شهر اوضاع آشفته‌ای داشت. هم‌زمان در این مسیر دیده می‌شد که برخی تفکرات انحرافی مانند تفکر اسماعیلیه در حال شکل‌گیری بود. علاوه بر آن قیام انحرافی دیگری به نام قیام ابوالسرایا در میان شیعیان در حدود یک سال قبل از آن روی داده بود که منطقه همچنان ملتهب آن قیام بود.

- شبکه وکالت ائمه اطهار علیهم‌السلام هم که در زمان امام صادق علیه‌السلام طرح‌ریزی شده بود، در همین زمان فعال بود.

همین طور است. شبکه وکلای ائمه اطهار علیهم‌السلام در این مناطق فعال بودند که تمام ارتباطات مخفیانه اهل‌بیت علیهم‌السلام با دوستداران و شیعیان آن‌ها را تنظیم می‌کردند و در عین حال این سازمان وکالت، شبکه اقتصادی راه‌اندازی کرده بود که بتواند یک ساختار اقتصادی در داخل شیعیان ایجاد کند. به این دلیل که عباسیان از لحاظ اقتصادی به‌شدت بر شیعیان سخت گرفته بودند. هارون‌الرشید تلاش زیادی کرد که به این شبکه صدمه وارد کند. به طوری که فرقه‌هایی مانند واقفیه ایجاد شد و پول‌هایی که از شیعیان جمع شده بود را به امام رضا علیه‌السلام تحویل ندادند تا در راه امور اسلام خرج شود.

- به همین دلیل بود که امام رضا علیه‌السلام این مسیر را انتخاب کردند تا با تفکرات انحرافی مبارزه کنند؟

درست است. امام رضا علیه‌السلام قصد داشتند با گذشتن از این مسیر، رسالت الهی خود را انجام دهند. اما مأموران مأمون متوجه قصد آن حضرت شدند و مانع شدند که از این مسیر عبور کنند و به زور امام را به سمت بصره و ایران هدایت می‌کنند.

زمانی که حضرت معصومه سلام‌الله علیها به همان منطقه معدن نقره و بر سر دوراهی رسیدند، طبق مسیری که امام رضا علیه‌السلام در نامه خود فرموده بودند، از جنوب عراق وارد شدند. درواقع این مسیر تعیین شده بود. با توجه به این شرایط، مشخص می‌شود کسی که از خاندان امام موسی بن جعفر علیه‌السلام وارد این مسیر مهم و پر حادثه می‌شود، باید یا خود امام باشد و یا بیشترین قرابت فکری و عقیدتی با امام را داشته باشد. بنابراین حضرت معصومه سلام‌الله علیها راهی این مسیر شد تا راهی که امام رضا علیه‌السلام موفق به طی آن نشد، آن حضرت طی کرده و مسئولیت الهی خود را به انجام برساند.

نکته قابل توجه این است که امام رضا علیه‌السلام به خواهر خود، حضرت معصومه سلام‌الله علیها، در نامه خود تأکید کرده بودند که هر جایی رسیدید که مردم جمع شدند برایشان حدیث بخوان. منظور از حدیث خواندن، بحث علمی و مقابله با انحرافات است.

- پس باید نتیجه گرفت که حضرت معصومه سلام‌الله علیها با جریان‌های منحرف فکری مبارزه کردند.

بله. ثمره حرکت حضرت معصومه سلام‌الله علیها را امروز می‌توان مشاهده کرد. چنانکه امروز چیزی از فرقه‌های اسماعیلیه و واقفیه دیده نمی‌شود. در حالی که آن‌ها در آن زمان جریان‌های بسیار قدرتمندی بودند که سعی در منحرف کردن شیعیان داشتند. در آن شرایط حضرت موفق به هدایت آن‌ها شدند.

- به هر حال حضرت معصومه سلام‌الله علیها می‌دانستند که در مسیری که علوی‌ها و سادات طی می‌کنند، مورد ظلم و آزار فرقه‌ها بودند و در عین حال از ستم مأموران حکومت عباسی در امان نبودند.

همین طور است. در آن زمان هم ظلم سخت‌افزاری نسبت به شیعیان روا می‌شد و هم جنگ نرم‌افزاری. به طوری که سادات و علوی‌ها و شیعیان به‌شدت مورد ظلم بودند و کشته می‌شدند. در عین حال جنگ نرم‌افزاری برقرار بود به این صورت که در ذهن‌ها انحراف ایجاد می‌شد تا شیعیان را به فرقه وقف بکشانند.

- نقل عمومی این است که حضرت معصومه سلام‌الله علیها برای دیدار و زیارت برادر بزرگوار خود، امام رضا علیه‌السلام، از مدینه راهی ایران شدند. اما زمانی که این هجرت تاریخی را به‌درستی بررسی کنیم، نتیجه می‌گیریم که مسئولیت ولایی حضرت نادیده گرفته شده، چراکه هجرت آن حضرت با اهداف بزرگ الهی رقم خورده بود.

ما می‌توانیم حرکت مشابهی را میان هجرت حضرت معصومه سلام‌الله علیها با فعالیت حضرت زینب سلام‌الله علیها به دست آوریم. چراکه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام در روز عاشورا به شهادت رسیدند و حضرت زینب سلام‌الله علیها پرچم‌دار نهضت برادر و امام زمان خود شد و دستگاه یزید را رسوا کرد. درواقع حضرت زینب سلام‌الله علیها وارد راهی شد که برادر و امام زمانش فرصت ورود پیدا کرد، اما آن حضرت در قلب حکومت اموی‌ها و روبروی یزید وارد شد و با خطبه‌های آتشین از لحاظ نرم‌افزاری پایه‌های حکومت بنی امیه را از بین برد.

مانند این جریان را می‌توان در مورد حرکت حضرت معصومه سلام‌الله علیها مشاهده کرد. چراکه مانند واقعه عاشورا دارای بعد عاطفی است که شور قضیه است و باطنی دارد که لازمه‌اش آن است که شیعیان به حدی از دانش برسند که به لایه‌های عمیق این حرکت برسند. چنانکه درباره هجرت تاریخی حضرت معصومه سلام‌الله علیها به این نتیجه می‌رسیم که از لحاظ ظاهری آن حضرت دل‌تنگ برادر خود بودند. اما نقطه ضعف و مایه تأسف آن است که در این ظاهر بمانیم و از ظاهر به باطن نرسیم. ظاهر به این دلیل است که اگر قرار بود بطن ماجرا مشخص باشد، دستگاه اموی با آن کاروان مقابله می‌کرد. در عین حال حضرت معصومه سلام‌الله علیها به دلیل قرابت بسیار نزدیک با امام رضا علیه‌السلام، عنصر عاطفه به پوشش حرکتی آن حضرت تبدیل شد تا مأمون تصور نکند که ایشان قصد لشکرکشی علیه دستگاه حکومت را دارند. با پوشش یک حرکت عاطفی لایه‌هایی دارد که امروز می‌توان آثار را در پایداری شیعه مشاهده کرد. یک رصد اجمالی نشان می‌دهد حرکت حضرت معصومه سلام‌الله علیها بخشی از منظومه مبارزات سیاسی، عقیدتی و اجتماعی اهل‌بیت علیهم‌السلام است که برای کسب کلیات آن به کتاب انسان 250 ساله مراجعه کردیم.

- پیدا کردن شباهت‌ها میان فعالیت حضرت معصومه سلام‌الله علیها با نقش حضرت زینب سلام‌الله علیها نکته بسیار مهمی است. در عین حال به نوعی تأسی حضرت معصومه سلام‌الله علیها به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها را نیز مشاهده می‌کنیم. یعنی آنجا که موقعیت دفاع از مقام امامت و ولایت پیش می‌آید، حضرت معصومه سلام‌الله علیها مانند مادر بزرگوار خود از جان مایه می‌گذارد.

طبق روایتی از امام معصوم علیه‌السلام نقل شده که در شداید و سختی‌ها به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها متوسل شویم. همچنین روایت شده که «حرم ما قم است». بنابراین مرکزیت هم برای قم تعیین شده و هم برای حضرت زهرا سلام‌الله علیها. بخشی از این مرکزیت، دفاع از حریم ولایت و امامت است. در زمان امام رضا علیه‌السلام مشاهده می‌کنیم که چندین شبهه برای شیعیان به وجود آمد از جمله اینکه چرا آن حضرت ولایتعهدی مأمون را قبول کردند. همچنین این شبهه مطرح شد که چرا آن حضرت شمشیر به دست نگرفتند. این در حالی بود که امام رضا علیه‌السلام در حصر مأمون بودند. این در حالی بود که اگر آن حضرت ولایتعهدی مأمون را قبول نمی‌کردند بسیاری از شیعیان از دین برمی‌گشتند. زیرا همه از دم شمشیر بنی‌عباس می‌گذشتند. وقتی امام رضا علیه‌السلام ولایتعهدی را پذیرفتند، شیعیان مأمنی پیدا کردند به این علت که مأمون فرصتی برای از بین بردن پیروان آن حضرت نداشت.

در این موقعیت بود که حضرت معصومه سلام‌الله علیها در مسیری حرکت کردند که شیعیان را آگاه کرده و حقانیت امام رضا علیه‌السلام را ثابت کردند. این در حالی بود که می‌دانستند خطرات بسیاری در این مسیر وجود دارد و جان گرامی ایشان در خطر بود.

منبع: تسنیم