بستن تنگه هرمز و چالش‌های فراروی کشورهای منطقه/ آیا جایگزینی وجود دارد؟

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا-مجتبی اسماعیلی؛ این روزها و در سایه تهدیدات آمریکا علیه ایران و درخواست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا از کشورهای واردکننده نفت از ایران برای نخریدن نفت کشورمان، موضوع تهدید به بستن تنگه هرمز بار دیگر از سوی برخی در ایران مطرح شده است. موضوعی که محقق شدن آن، می‌تواند مشکلاتی را برای کشورهای منطقه ایجاد کند.

واشنگتن و متحدان عربی‌اش در حالی رو به تهدید ایران آورده‌اند و موضوع تحریم‌های یک جانبه علیه کشتیرانی و تجارت ایران را مطرح کرده‌اند که گویا توهم خودبرتر بینی‌شان بار دیگر بروز یافته و تصور می‌کنند همه راه‌ها در سراسر جهان برای تاخت و تاز در عرصه نفت و تجارت باز است، غافل از اینکه ایران، تنها با بستن شاهراه تنگه هرمز می‌تواند اقتصاد دنیا را فلج کند.

اهمیت راهبردی تنگه هرمز در حجم بالا و غیرقابل جایگزین عبور حامل‌های انرژی از آن است، موضوعی که کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی در آن تردیدی ندارد. طبعا تسلط بر این منطقه راهبردی و تنگه سه کیلومتری در دو خط رفت و برگشت، می‌تواند اهمیتی راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران در مقابل تهدیدات اقتصادی و نفتی داشته باشد، چه اینکه آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد روزانه حدود 17 میلیون بشکه نفت خام از منطقه خلیج‌فارس عمدتا به مقصد ژاپن، آمریکا، اروپای غربی و دیگر کشورهای آسیایی صادر می‌شود که قاعدتا همه آنها باید از تنگه هرمز عبور کنند.

در میان کشورهای منطقه، تولید روزانه عراق در حال حاضر 3.5 میلیون بشکه در روز و به ارزش 7.5 میلیارد دلار در ماه است و بیش از 95 درصد نفت صادراتی عراق از خلیج فارس و تنگه هرمز عبور می‌کند. همچنین طبق آمارهای موجود، دست‌کم 88 درصد نفت عربستان، 90 درصد نفت ایران، 99 درصد نفت امارات و کل نفت کشورهای کویت و قطر از تنگه هرمز عبور می‌کند.

طبعا درباره کشوری همچون عربستان و عراق هرگونه اخلال در صادرات نفت ضربات سختی را بر بودجه این کشورها وارد می‌کند.

سید رضا قزوینی غرابی، کارشناس امور عراق در این‌باره معتقد است تهدید به بستن تنگه هرمز، هر از گاهی باعث توجه برخی رسانه‌ها و مقام‌های عراقی برای ایجاد راه‌های جایگزین برای انتقال نفت عراق به جای خلیج فارس می‌شود.

وی گفت: «بندر جیهان ترکیه، بندر ینبع عربستان در دریای سرخ که ظرفیت انتقال 1.5 میلیون بشکه نفت در روز را دارد و در گذشته مذاکراتی با سعودی‌ها درباره آن شده بود و بنادر سوریه و اردن از جایگزین‌هایی بوده که همیشه در مواقع بحران مورد توجه طرف‌های عراقی قرار گرفته است. طبیعتا همه این جایگزین‌ها در کوتاه‌مدت محقق نخواهد شد و نیازمند ایجاد بسترهای لازم برای آن است تا در صورت مواجه عراق با هرگونه بحران یا تنش در منطقه، با حداقل مشکلات مواجه شود.»

کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر تهدید ایران به بستن تنگه هرمز محقق شود، بازار جهانی نفت با کمبود 20 میلیون بشکه‌ای مواجه خواهد شد و بهای نفت از مرز 250 دلار خواهد گذشت. بعضی کارشناسان پا را فراتر از این گذارده و از سقوط اقتصاد جهانی در صورت بسته شدن این تنگه سخن می‌گویند. در عین حال شرکت بین‌المللی بیمه لویدز در گزارشی اعلام کرده بسته شدن تنگه هرمز به معنای توقف 90 درصد صادرات نفت کشورهای منطقه خلیج فارس و توقف معاملات تجاری بسیاری از این کشورها خواهد بود.

آیا جایگرینی برای دور زدن تنگه هرمز وجود دارد؟

موضوع دور زدن تنگه هرمز و به نوعی خارج کردن انحصار تردد آزاد کشتی‌ها و نفتکش‌ها از این تنگه راهبردی که در کنترل کامل جمهوری اسلامی ایران است به سال‌ها پیش باز می‌گردد که البته اوج آن در بحبوحه تنش در روابط میان ایران و عربستان سعودی بود. در آن زمان سعودی‌ها اعلام کردند در حال بررسی طرحی برای ساخت بزرگ‌ترین کانال آبی مصنوعی در جهان هستند که خلیج فارس را به دریای عرب، واقع در جنوب‌شرقی امارات متصل کند.

روزنامه عکاظ چاپ عربستان در گزارشی نوشت: «مسئولان سعودی گفتند این کانال آبی که مطالعات آن از هفت سال پیش آغاز شده است، از خلیج فارس آغاز خواهد شد و با گذر از بیابان "ربع‌الخالی" واقع در جنوب شرقی عربستان، در امتداد مرزهای عمان و یمن به دریای عرب متصل خواهد شد.»

طبق طرح اعلام شده از سوی عربستان، تعدادی کانال‌های فرعی که هر کدام به یک دریاچه مصنوعی منتهی می‌شود، به کانال اصلی متصل خواهند شد. در کنار هر یک از دریاچه‌های مصنوعی نیز که در منطقه ربع‌الخالی و دور از شهرهای اصلی عربستان قرار خواهند داشت، یک نیروگاه اتمی احداث می‌شود.

البته پیش از عربستان، امارات نیز مشابه چنین طرحی را در سر می‌پروراند که بر مبنای این طرح، با ساخت کانالی از داخل این کشور، سواحل امارات در دریای عرب به سواحل این کشور در خلیج فارس متصل خواهد شد. طول این کانال 75 کیلومتر و هزینه احداث آن 200 میلیارد دلار برآورد شده است. با این وجود، هیچ‌کدام از این طرح‌ها بنا به دلایلی همچون موقعیت‌های ژئوپلتیک، نبود بودجه کافی و تهدیدات منطقه‌ای عملیاتی نشدند.

خط لوله شرق- غرب عربستان (پترولاین)

در حال حاضر کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس راهکارها و مسیرهای متعددی را برای دور زدن تنگه هرمز در دستور کار قرار داده‌اند و در وضعیت کنونی، اعراب از پنج مسیر خط لوله به‌عنوان جایگزین‌های احتمالی تنگه هرمز یاد می‌کنند که عبارتند از؛ خط لوله شرق- غرب عربستان یا پترولاین، خط لوله عراق- ترکیه، خط لوله ابوظبی، خط لوله عراق- عربستان، خط لوله ترانس عربی یا Tapline و خط لوله عربستان – بحرین.

با کمی بررسی متوجه خواهیم شد که ظرفیت انتقال هر یک از این خطوط لوله نفتی که با صرف سرمایه‌گذاری‌های کلان به وجود آمده‌اند، در خوشبینانه‌ترین حالت از ظرفیت انتقال روزانه شش تا هفت میلیون بشکه نفت‌خام فراتر نمی‌روند که پاسخگوی نیمی از نفت منتقل شده از تنگه هرمز هم نیست. به‌عنوان نمونه خط لوله 745 مایلی شرق- غرب عربستان یا پترولاین میان منطقه "ابقید" عربستان و بندر "ینبوع" در ساحل دریای سرخ ساخته شده است که عربستان در سال‌های اخیر هیچ‌گاه توان افزایش ظرفیت انتقال این خط لوله را تا سقف پنج میلیون بشکه نفت در روز نداشته است.

همچنین خط لوله نفت ترانس عربی که از سابقه بهره‌برداری 65 ساله برخوردار بوده و یکی از قدیمی‌ترین خطوط لوله نفتی منطقه غرب آسیا است، در وضعیت کنونی به حالت متروک و غیر فعال درآمده است. باقی خطوط نفتی نیز وضعیت مشابهی دارند.

انتهای پیام/