«خلّاقیت در پژوهش» به کمک مرکز تحقیقات آمد؛
سومین دور گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و ایتالیا در رُم برگزار شد
سومین دور گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و ایتالیا با موضوع «بررسی راهکارهای برون‌رفت از افراط‌گرایی دینی» در رُم برگزار شد.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا از روابط عمومی دانشگاه تهران، سومین دور گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و ایتالیا با موضوع بررسی راهکارهای برون‌رفت از افراط‌گرایی دینی اسلام‌هراسی با حضور هیاتی دانشگاهی از ایران ۲۸ و ۲۹ خرداد ۱۳۹۷ در دائره‌المعارف ترکانی ایتالیا در شهر رُم برگزار شد.
دکتر سیداحمدرضا خضری، مشاور رئیس و مدیرکل حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه تهران در این نشست با موضوع علل و ریشه‌های تاریخی افراط‌گرایی در خاورمیانه و راه‌های برون‌رفت از آن گفت: افراط‌گرایی پیوندی گسست‌ناپذیر با تفکرات ایدئولوژیک دارد، به گونه‌ای که می‌توان گفت ایدئولوژی دینی و ایدئولوژی سیاسی دو بازوی خشونت دینی و خشونت سیاسی در تاریخ بشریت بوده‌اند.
وی افزود: هرگاه زمینه‌های استدلال و برهان رو به ضعف بگذارد، دریچه‌ای به نام خشونت گشوده می‌شود که مفری برای گریز از عقل و برهان در اثبات حقانیت یک راه و مسلک است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به پدیده تروریسم اظهار کرد: متاسفانه پدیده تروریسم در خاورمیانه و بسیاری از نقاط جهان به نادرست با نام اسلام و گروه‌های اسلامی گره خورده است، به گونه‌ای که دو واژه ترور و اسلام به واژه‌های هم‌نشینی تبدیل شده‌اند که هم‌آمیزی‌شان به شکل تروریسم اسلامی به یکی از مفاهیم امروز دنیای سیاست تبدیل شده است.
خضری در توصیف ریشه‌های این هم‌نشینی مفهومی افزود: امروزه هنگامی که صحبت از افراط‌گرایی دینی در منطقه خاورمیانه به میان می‌آید، به طور معمول نام دو اندیشه که در واقع یکی زاده دیگری است، به ذهن متبادر می‌شود: سلفی‌ها و وهابیون که شکل‌گیری آنها ریشه‌ای تاریخی دارد.
ریشه افراط‌گرایی در خاورمیانه را باید در تداوم اندیشه‌هایی چون تفکر خوارج و حنابله جستجو کرد
وی با تشریح روند تاریخی شکل‌گیری افراط و افراط‌گرایی از صدر اسلام تا به امروز گفت: ریشه افراط‌گرایی کنونی در خاورمیانه را باید در تداوم اندیشه‌هایی چون تفکر خوارج و حنابله جستجو کرد. تداوم همان افکار و حرکت‌ها در قالب دو مکتب سلفی و وهابی است. با وجود تفاوت‌هایی که بین سلفیون و وهابیون دیده می‌شود، این دو به یک ریشه بازمی‌گردند. چنانکه پیروان وهابیت مذهب خود را ادامه دهنده راه سلف امت (صحابه و تابعین) و سلفیه تلقی کرده، دیگر مذاهب اسلامی را اهل بدعت و ضلالت می‌دانند.
خضری در توضیح راه‌های مقابله با افراط‌گرایی، ضمن اشاره به زمینه‌های ایجاد آن در بستر آموزش‌های اعتقادی خاطرنشان کرد: بالا بردن زمینه‌های آگاهی برای رسیدن به خودباوری و کنکاش متفکرانه در مبانی اعتقادی و پدیده‌های علمی و رسیدن به برهان‌های عقلی در کنار عقاید دینی، یکی از راه‌های مبارزه با گرایش به افراط‌گرایی است. گرچه این یک روش مطلق نیست و چه بسا افراد برخوردار از تحصیلات عالی به این راه کشیده شده‌اند، اما در کل یکی از راه‌های مؤثر مبارزه با آن است.
وی اضافه کرد: عوامل سیاسی و اجتماعی در جوامع مولد این گروه‌ها، اغلب زمینه‌ساز شکل‌گیری آنها بوده است. جوامع بسته و فاقد سازوکارهای دموکراتیک که در آنها افراد مشارکت اجتماعی و سیاسی چندانی ندارند، گرایش به رفتارهای خشن برای عرض اندام و دیده شدن را افزایش می‌دهند. خاورمیانه را می‌توان یکی از محل‌های اصلی استقرار این نظام‌های غیردموکراتیک و بسته تلقی کرد.
استاد دانشگاه تهران، تشویق و فراهم کردن زمینه رشد فکری مردم این کشورها در حرکت به سوی جوامعی که در آن خود گردانندگان اصلی نظام سیاسی- اجتماعی باشند، یکی از راه‌های مقابله با پدیده افراط و برون‌رفت از افراط‌گرایی کنونی دانست.
خضری در پایان، بازگشت به آموزه‌های اساسی اسلام، پرهیز از یکجانه‌گرایی، خودمحوری، خودحق‌پنداری، تعصبات قومی و مذهبی، بازگشت به خردگرایی و استفاده از ابزارهای هویت‌بخش نظیر هنر را از دیگر راهکارهای مقابله با افراط‌گرایی برشمرد.
امروزه دامنه واژگان مربوط به افراط‌گرایی بسیار گوناگون است
همچنین در این نشست دکتر محمدعلی ربانی، رئیس مرکز مطالعات راهبری و روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی گفت: امروزه دامنه واژگان مربوط به افراط‌گرایی بسیار گوناگون بوده و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است؛ همانگونه که درباره ماهیت تروریسم، اجماع کلی وجود نداشته و تعریف بین‌المللی تاییدشده‌ای که همه را به یک نظر متحد برساند نیز وجود ندارد.
وی افزود: یکی از پدیده‌هایی که با شروع قرن بیستم و پس از پایان جنگ سرد خودنمایی کرد، روند رو به رشد افراط‌گرایی بود. افراط‌گرایی تا کنون اشکال مختلفی در سطح جهان داشته است؛ اما در ظاهر، دین به ویژه اسلام را یکی از انگیزه‌ها و خاستگاه‌های آن برشمرده‌اند.
ربانی ادامه داد: افراط‌گرایی و خشونت تفاوت چندانی ندارد و هرگونه تجربه متفاوت اجتماعی و تاریخی را شامل می‌شود که مسیری غیرمنطقی و خشونت‌گرا در رسیدن به آرمان‌ها و اهداف را پیشه کند. البته باید در نظر داشت که روایت ازلی و ذات‌گرایانه درباره تمایل طبیعی برخی جریان‌های درون اسلام مانند سلفیون و وهابیت به افراط‌گرایی قابل بررسی و بعضا قابل پذیرش است.
رئیس مرکز مطالعات راهبری و روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: نکته دیگر اینکه حوزه اصلی تأثیرگذاری افراط‌گرایی، اجتماعی و فرهنگی است، لذا برای حل و فصل این معضل بزرگ قبل از هر چیز باید فراتر از راهکارهای نظامی و امنیتی و حتی سیاسی به دنبال یافتن سازوکارهای فرهنگی بر پایه گفتوگو و تعامل بود.
وی در ادامه، گفت: در این راهکار، اندیشمندان، عقل‌گرایان و نخبگان که جایگاه مهم و تأثیرگذاری در صورت‌بندی رویدادها و مسائل فرهنگی اجتماعی در دنیای معاصر دارند، باید نقش و سهم اصلی را بر عهده گیرند.
وی در ادامه سخنان خود، تأکید کرد: تجربه روابط بین‌الملل نشان داده است که هرگاه تعاملات جوامع در بستری با بنیان و ریشه فرهنگی و گفتوگو سامان پیدا کند، تعاملاتی پایدار، صلح‌آمیز و اثرگذار شکل گرفته است.
اسلام اروپایی امروز، محصول تعامل و آمیختگی فرهنگی اروپایی با فرهنگ اسلامی است
در این نشست، دکتر حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی نیز با اشاره به اسلام اروپایی، اسلام بنیادگرا و اسلام عقلایی اظهار داشت: اسلام اروپایی امروز، محصول تعامل و آمیختگی فرهنگی اروپایی با فرهنگ اسلامی است که به خصوص از طریق مهاجران به اروپای نوین راه یافته است. در درون این تعامل نیز هم می‌تواند فرهنگ سختگیر و بحران‌آفرین متولد شود و هم فرهنگی عقلایی و تمدن‌ساز.
وی ادامه داد: امروز به تدریج می‌توان گفت که اسلام در تار و پود زندگی اروپائیان حضور یافته است، اقلیت‌های مسلمان به عنصری تعیین کننده در سیاست و فرهنگ اروپایی بدل می‌شوند و در عین حال تحولات جهان اسلام به طور مستقیم بر امنیت و اقتصاد و حتی زندگی روزمره مردم مؤثر است. به این دلیل نمی‌توان حضور نوین اسلام در جهان و شکل گرفتن جامعه‌ای با هویت اسلامی در درون جامعه اروپایی نادیده گرفت.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی بیان داشت: امروز نمی‌توان فرهنگ‌های جوامع بزرگ را تنها به سیاست خارجی موقتی دولت‌ها و یا اشتراک منافع یا تضاد منافع دولت‌ها در برخی مسائل جهانی فروکاست.
وی همچنین، گفت: جوامع ریشه‌داری مانند ایران یک تمامیت فرهنگی هستند که در آن اندیشه، علم و هنر ریشه دوانده و مدنیتی پویا و سازنده را شکل داده که فراتر از سیاست دولت‌ها در جامعه جهانی نقش‌آفرینی می‌کند. از این رو نمی‌توان مدنیت ایرانی را به برخی امواج‌گذرای سیاست خارجی فروکاست. این امر در مورد دیگر جوامع اسلامی نیز صدق می‌کند و نباید فرهنگ‌های ریشه‌دار را در قالب اتحادها و یا تضادهای سیاسی موقتی فهمید.
پس از آن، پروفسور کارلو چرتی، رایزن فرهنگی اسبق ایتالیا در ایران و استاد زبان فارسی دانشگاه رُم با عنوان میراث فرهنگی و رادیکالیسم اسلامی گفت: امروز صحبت از اعمال وحشیانه گروه‌های افراطی در جهان است که دارای ویرانی آثار باستانی متعددی در گوشه و کنار دنیا و در کشورهایی هستند که در تحول تمدن بشری نقش مهمی داشته‌اند.
وی افزود: متأسفانه افراط‌گر‌اها تأثیر ناخوشایندی بر میراث باستانی داشته‌اند که این امر محدود به افراط‌گرایان نبوده است بلکه در طول تاریخ، گروه‌های افراطی دیگر ادیان در ویرانی تاریخ تمدن بشر تأثیرگذار بوده‌اند.
پروفسور چرتی خاطرنشان کرد: امروزه فقط میراث باستانی در معرض خطر افراطیون نیستند، بلکه عوامل و کسانی که دست‌اندرکار حفظ میراث فرهنگی هستند، در خطر افراطیون می‌باشند.
در بیانیه پایانی این نشست به بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت فرهنگ و گفت‌وگوهای فرهنگی در مواجه با چالش افراط‌گرایی، تلاش در تقویت و گسترش سهم و نقش فرهنگ در یافتن راهکارهای مشترک و ارائه تحلیل‌های علمی و واقع‌بینانه از ریشه‌های ظهور افراط‌گرایی و راه‌های مبارزه با آن اشاره شده است.
بهره‌گیری از هنر و ظرفیت‌های آن در کاهش افراط‌گرایی دینی، تداوم و استمرار گفتوگو و هم‌اندیشی نخبگان، بالابردن زمینه‌های آگاهی جوامع و ایجاد و بسط شرایط و زمینه گفتوگو و تأکید بر گسترش تفسیر عقلانی و اعتدالی از دین به عنوان مهم‌ترین راهکار برون‌رفت از چالش افراط‌گرایی از دیگر موضوعاتی بود که در این بیانیه آمده است.
همچنین، در خصوص مواردی چون استمرار گفت‌وگوهای فرهنگی بین ایران و اروپا، گسترش گفت‌وگوهای ایران و ایتالیا به ایران و اروپا با هدف جلب مشارکت دیگر کشورها، تشکیل اتاق فکر، تشکیل دبیرخانه یا شورای تعاملی گفت‌وگوهای مستمر فرهنگی، برگزاری دور چهارم این گفت‌وگوها در محل دانشگاه علامه طباطبایی توافق کردند.
گفتنی است، دومین دور گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و اروپا با موضوع نقش هنر در گسترش تعامل و همکاری‌های علمی و فرهنگی سال گذشته در باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران برگزار شد.
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها ۹۶؛
