رویت هلال ماه چرا و چگونه امکان‌پذیراست؟

از نظر اسلام این پدیده از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بسیاری از مناسبت های مذهبی مانند عید فطر بر مبنای گاه شمار قمری تنظیم می شود.

در سنت فقهی رؤیت هلال ماه با چشم غیر مسلح انجام می شد، اما در دهه های اخیر برخی مراجع مانند آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری رؤیت با وسایل اپتیکی مانند دوربین یا تلسکوپ را ملاک دانسته اند.

بر مبنای این نظریه فقهی رصدخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم با دعوت از استادان حوزه و در رأس آنها اعضای ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری در شهرستان جهرم مبادرت به رؤیت هلال ماه شب اول ماه مبارک رمضان با امکانات و تجهیزات پیشرفته این مرکز کردند که مورد توجه و تحسین این بزرگواران واقع شد.

در همین راستا رصدخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم برای رؤیت هلال ماه شب اول ماه شوال برنامه ای جامع تنظیم کرده است. در همین راستا بیان نکاتی چند خالی از لطف نیست.

برای رویت پذیری هلال ماه حداقل ویژگی‌های نجومی هنگام غروب خورشید از این قرارند:

حداقل ارتفاع ماه: ۷ درجه؛ حداقل جدایی زاویه سمتی از خورشید: ۱۳٫۳؛ حداقل ضخامت کمان ماه: ۱۵ ثانیه قوسی، فاز ماه (درصد مساحت روشنایی): ۱ درصد، مکث ماه، مدت زمان حضور ماه در آسمان از غروب خورشید تا افول ماه است. (لحظه متوسط رویت پذیری ۴:۹ ضرب در زمان مکث است)، هنگام استهلال، اوج ماه رویت را مشکل تر و حضیض ماه رؤیت آنرا نسبتاً آسانتر می‌کند. (این پدیده بعلت تغییر فاصله و تفاوت اندازه قوسی قطر ماه است و طول کمان هلال ماه در بهترین وضعیت حداکثر ۱۸۰ درجه است.زاویه هلال با افق نیز در صورت هم سمتی ماه با خورشید ۱۸۰ درجه است.

بسیاری از مردم می‌پرسند چرا مساله رؤیت هلال بر سر ماه‌های رمضان و شوال بحرانی می‌شود و مگر در سایر ماه‌های قمری هلال ماه را رؤیت نمی‌کنند؟ البته که اقدام برای رؤیت هلال ماه از سوی رصدگران و نهادهای مسئول در هر ماه به طور منظم انجام می‌شود.

رویت هلال رمضان که نویدبخش ظهور خوبی ها و ایجاد فرصت و بستری برای خودسازی و نزدیکی هر چه بیشتر به خالق هستی است از اهمیت زیادی برخوردار است.

لیکن اهمیت دوچندان رصد هلال اول ماه‌های رمضان و شوال از این روست که قصور در اعلام زمان آغاز ماه مبارک رمضان ممکن است باعث شود گروه بزرگی از مسلمانان که اکثریت به اخبار دریافتی از رصدگران هلال ماه و مراجع عظام اطمینان کرده بودند، توفیق یک روز روزه‌داری را از دست بدهند و روزه‌شان قضا شود.

موضوع مهم‌تر این است که اشتباه در تعیین روز اول ماه شوال ممکن است منجر به انجام کار حرام شود؛ حتما می‌دانید نیت برای گرفتن روزه در روز اول ماه شوال که مطابق با عید سعید فطر است، حرام است. از این رو هرگونه کوتاهی در انجام فرآیند صحیح رؤیت هلال ممکن است به انجام کار حرام در میان جمع بزرگی از مسلمانان شود و این مسئولیت بزرگی را بر دوش رصدگران هلال ماه قرار می‌دهد. به همین دلیل است که اگر انسان خود هلال ماه را نبیند، دو مرد عادل برای اثبات اول ماه باید شهادت بدهند. پس اهمیت رؤیت هلال ماه‌های رمضان و شوال فراتر از بحث تقویمی است.

* عضو هیات علمی و امنای رصدخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم