آغاز راند پایانی رایزنی‌های هسته‌ای با چاشنی حل سه اختلاف اساسی/ آیا هتل کوبورگ تاریخ‌ساز خواهد شد؟

مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل- موج بدبینی و «احتمال شکست»، روز گذشته (دوشنبه) با بازتاب سخنان «محمد جواد ظریف» وزیر امورخارجه ایران که همچنان نسبت به دستیابی به توافق اظهار امیدواری کرده بود کمی تلطیف شد ولی آنچه که از میان مذاکره‌کنندگان اروپایی و آمریکایی به تیم رسانه‌ای غرب دیکته شده این است که «احتمال شکست مذاکرات با پافشاری ایران بر خواسته‌های گذشته خود همچنان ادامه دارد».

در هر صورت وجه مشترک سخنان وزرای امورخارجه کشورهای غربی و وزیر امورخارجه ایران در این است که طرف‌های مذاکره‌کننده نتوانسته‌اند با وجود برخی توافق‌های احتمالی پیشرفت قابل توجهی در زمینه برخی جزئیات توافق داشته باشند و هر یک تلاش می‌کند خواسته خود را حتی تا دقیقه 90 مذاکرات بر طرف مقابل دیکته کند. ایران از سویی مطالبات غرب را زیاده‌خواهی توصیف می‌کند و در طرف مقابل، غربی‌ها همچنان برطبق اسناد ادعایی خود ایران را دارای توان بالقوه‌ای برای دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌خوانند و خواستار اعتمادسازی به‌وسیله ایران هستند گرچه تاکنون هیچ معیار و مکانیزم مشخصی برای اعتمادسازی ارائه نکرده‌اند و تلاش می‌کنند با برخی مطالبات، که به زعم بسیاری از کارشناسان غربی خارج از توافقات و معاهدات بین‌المللی است برای خود «حق فشار بر ایران» قائل شوند.

باوجود این، وزرای امورخارجه ایران و کشورهای عضو 5+1 (آمریکا، چین، روسیه، فرانسه، انگلیس به‌علاوه آلمان) در سخنان جداگانه‌ای اعلام کرده‌اند که با وجود پیشرفت‌های گسترده در مسیر دستیابی به توافق جامع و نهایی، همچنان تلاش می‌کنند اختلاف‌های موجود را حل و فصل کنند. «محمد جواد ظریف» وزیر امورخارجه ایران گفته است که همه طرف‌ها تلاش می‌کنند به توافق جامع دست یابند ولی همچنان برخی نقاط پیچیده وجود دارد که نیازمند حل و فصل است. وی نتیجه مذاکرات را تاکنون غیرمشخص خواند و گفت که تلاش می‌کنیم راهی برای درمان برخی اختلاف‌های باقی‌مانده بیابیم.

از سوی دیگر «فرانک والتر اشتاین‌مایر» وزیر امورخارجه آلمان پس از رسیدن به هتل «کوبورگ» وین گفت: ما شانسی استثنایی برای دستیابی به توافق داریم ولی همچنان اختلاف‌های 12 سال گذشته وجود دارد. وزیر امورخارجه آلمان تصریح کرد: «گزینه‌های مختلفی برای حل نزاع وجود دارد ولی در هر صورت یا همه ما با هم پیروز می‌شویم یا همه با هم شکست می‌خوریم. هدف ما جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.»

پس از «اشتاین‌مایر»، «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا بود که به میان خبرنگاران آمد و اظهارات همتای آلمانی خود را با لحنی دیگر تکرار کرد. «کری» گفت: «پیشرفت‌هایی در مذاکرات به‌وجود آمده است ولی گره موضوعات جدی همچنان بسته است.»

وی افزود: «دو طرف از هر زمان دیگری به توافق نهایی نزدیک‌ترند اما آمادگی تغییر روند مذاکرات وجود ندارد. امکان امضای توافق در هفته جاری وجود دارد ولی اگر روند کنونی ادامه یابد، احتمال اینکه آمریکا از مذاکرات کنار بکشد، وجود دارد.»

پایگاه خبری «تاس» به‌نقل از منبعی دیپلماتیک در یکی از تیم‌های غربی گزارش کرد: «راه‌حل‌هایی یافت شده است و در حال حاضر رایزنی بر سر جزئیات ادامه دارد ولی طرف‌های مذاکره به‌طور رسمی به تفاهم دست نیافته‌اند.»

با نگرشی اجمالی بر گزارش‌‌های ارسالی خبرنگاران رسانه‌های ایرانی و غربی حاضر در محل مذاکرات می‌توان دریافت که به‌نظر می‌‌آید سه محور اصلی، همچنان جزو اختلافات اساسی در مذاکرات هستند. یکی از محورهای اختلافی، سازوکار برداشته شدن تحریم‌ها به‌ویژه اصل «بازگشت‌ناپذیری» آن‌ها است.

روزنامه «گاردین» با انتشار گزارشی با عنوان «ایرانی‌ها پس از نزدیکی به توافق با غرب، آماده ورود به مرحله‌ای جدید می‌شوند» به قلم «ایان بلاک» نوشت: «در قلب تهران و در جوار یادمان‌هایی که برای شهدای انقلاب اسلامی برپا شده است، در یکی از خیابان‌های اصلی پایتخت متنی با خط درشت حک شده است که در آن می‌خوانیم: پرونده هسته‌ای تنها بهانه‌ای برای آمریکا، انگلیس، اسرائیل و دیگر قدرت‌های شیطانی است تا در ایران اختلاف‌افکنی کنند و مانع استقلال کشور شوند و اگر فرصتی به آن‌ها داده شود ایران را به گذشته بازمی‌گردانند.»

«بلاک» می‌نویسد: «با وجود نزدیکی ماراتن مذاکرات هسته‌ای به توافق نهایی، بسیاری از ایرانی‌ها با دیده تردید به مذاکرات و نتیجه آن می‌نگرند. برخی کارشناسان معتقدند که پیشرفت در مذاکرات با غرب، از مهم‌ترین دستاوردهای دولت «حسن روحانی» است که از دو سال پیش برای این منصب انتخاب شده است.»

همانگونه که گفته شد، مذاکره‌کنندگان و دیپلمات‌ها همگی از وجود پیشرفت در مذاکرات خبر داده‌اند ولی همزمان بر ادامه کار بر روی موضوعات باقیمانده تأکید کرده‌اند. مقام‌های دو طرف درباره جزئیات اختلافات، اظهار نظری نکرده‌اند ولی با نگرشی اجمالی بر گزارش‌‌های ارسالی خبرنگاران رسانه‌های ایرانی و غربی حاضر در محل مذاکرات می‌توان دریافت که به‌نظر می‌‌آید سه محور اصلی، همچنان جزو اختلافات اساسی در مذاکرات هستند. یکی از محورهای اختلافی، سازوکار برداشته شدن تحریم‌ها به‌ویژه اصل «بازگشت‌ناپذیری» آن‌ها است.

علاوه بر این، محور دوم اختلافات مربوط به دوره زمانی می‌شود که باید برخی محدودیت‌ها برای برنامه هسته‌ای ایران در نظر گرفته شوند. در این موضوع اختلاف دیدگاه طرف ایرانی و غربی در برداشتی است که از گفت‌وگوهای لوزان وجود دارد. مذاکره‌کنندگان غربی تلاش می‌کنند تا بیانیه لوزان را با قرائت خود، توافقی الزام‌آور نشان دهند و بر همین اساس صحبت از محدودیت‌های 10 تا 12 ساله می‌کنند، اما طرف ایرانی تاکید دارد که در لوزان راه‌حل‌ها بررسی شد و هیچ تعهد الزام‌آوری وجود نداشت. همچنین ایران تاکید کرده است که محدودیت‌های بلند مدت را به هیچ‌وجه نخواهد پذیرفت.

موضوع سوم اختلافات در مذاکرات مربوط به ابعاد نظامی احتمالی با همان «PMD» است که در همین چارچوب موضوع دسترسی‌ها و بازرسی‌ها و نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح می شود.

مکانیزم برداشته شدن تحریم‌ها، در کنار برگشت‌ناپذیری آ‌ن‌ها و همچنین هم‌وزن‌سازی و همزمان‌سازی اقدامات طرف‌ها علاوه بر رایزنی درباره طول دوره توافق در اصل همان مباحثی هستند که «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا از آن‌ها با عنوان «برخی موضوعات سیاسی» یاد می‌کند.