مرکز تبادل کتاب، بیزینس فرهنگی یا کار فرهنگی؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، «مرکز تبادل کتاب» که 27 خردادماه خبر افتتاح آن در رسانه‌ها و مطبوعات منتشر شد، مرکزی با شعار توسعه کتاب و کتاب‌خوانی در جامعه است که در منظر نخست سعی می‌کند با مهیا کردن امکان مبادله کتاب و تسهیل در مطالعه، مانع اصلی قیمت بالای کتاب را از پیش پای اهالی کتاب و کتاب‌خوانی بردارد.

البته روند کار این مرکز، که با تشکیل هیات امنا سروشکل گرفته، جزئیاتی دارد که نمی‌توان از آن غافل ماند و در راس آن، مساله صرفه اقتصادی است. مطابق با توضیحاتی که در مصاحبه با مدیر این مرکز خواهید خواند، این مرکز در فروش هر کتاب، 8 درصد از بهای کتاب را به عنوان کارمزد، مستقیما کسر می‌کند و 92 درصد باقی‌مانده را به صورت اعتبار در اختیار صاحب کتاب قرار می‌دهد و فروشنده کتاب، تنها می‌تواند با اعتبار خود، از همین مرکز کتاب بخرد و همان پروسه فروش با کسرِ 8 درصد از بهای کتاب، تداوم پیدا می‌کند. در نهایت این روند آن‌قدر تکرار می‌شود که اعتبارها کم و کم‌تر شده تا به صفر برسند و در این مرحله، مرکز تبادل کتاب دیگر دینی در ازای آن 92 درصد در فروش اولین کتاب ندارد؛ به عبارت دیگر مبلغ کل بهای اولین کتاب به فروش رفته، کاملا به مرکز تعلق می‌گیرد. حالا چه این مبلغ، مبلغِ نقدی حاصل از فروش اولین کتاب به صورت نقدی به مشتریانی که از خارج از سیستم مراجعه می‌کنند باشد، و چه اعتبار حاصل از فروش آن کتاب باشد.

باید گفت این روند پیچیده گردش اقتصادی که در دل این مرکز نهادینه شده، البته در برابر تاثیری که این مرکز می‌تواند در گردش کتاب به چرخه مطالعه در جامعه داشته باشد، قابل توجیه است اما نخست نباید از توجیه مالی این ساختار و صرفه اقتصادی‌ برای صاحبان این مرکز غافل ماند و صرفا این حرکت را یک حرکت ارزشی-فرهنگی دید، و دوم اینکه باید در نظر داشته باشیم این بیزینس، یک بیزینس همیشه برنده است؛ یعنی هیچ وقت شکست نمی‌خورد. در چنین شرایطی اگر وضعیت مرکز را با شرایط سخت و دشوار کتاب‌فروشی‌ها و مراکز توزیع کتاب که به دلیل شرایط بازار، شدیدا تحت فشار و در آستانه ورشکستگی هستند مقایسه کنیم، شاید ساز و کار در نظر گرفته شده برای مرکز تبادل کتاب در آینده برای چرخه تولید و توزیع کتاب زیان‌هایی را نیز به همراه داشته باشد.

با این توضیحات به سراغ مدیر «مرکز تبادل کتاب» رفتیم؛ مدیر جوانی که دست بر قضا طی جلسه‌ای پیش از مصاحبه به این سمت منصوب و جایگزین مدیر پیشین این مرکز شد. او کسی نیست جز سیدمحمد بحرینیان.

در ابتدا اشاره‌ای داشته باشید به پیشینه شکل‌گیری مرکز تبادل کتاب و چگونگی آغاز به کار آن.

بحث تاسیس و راه‌اندازی این مرکز از یک سال قبل بین چند نفر از علاقه‌مندان به حوزه نشر و مطالعه مطرح شد و ایده تاسیس مرکز تبادل کتاب با اهداف و وظایف مربوط به آن، رفته رفته در ذهن ما شکل گرفت تا اینکه نهایتا با انجام مراحل اداری و اجرایی، نهایتا توانستیم در تاریخ 23 خردادماه در ساختمانی با فضای 930 مترمربع آن را افتتاح کنیم.

آیا این مرکز وابسته به نهاد یا سازمان خاصی مانند شهرداری است؟

خیر. مرکز تبادل کتاب با تشکیل هیات امنای در قالب یک مرکز خصوصی تاسیس شده و هیچ سازمان و نهادی از ما حمایت جدی و کلان نمی‌کند.

کمی درخصوص ساز و کار و روند فعالیت‌ این مرکز توضیح دهید.

خدمات ما در دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول مربوط به افرادی‌ است که کتاب‌هایی(نو یا دست دوم) را در اختیار دارند که به هر دلیل برایشان استفاده‌ای ندارد. این افراد می‌توانند کتاب‌های خود را برای مبادله به مرکز بسپارند و ما مطابق با سیستمی که طراحی شده،‌ کتاب‌های آن‌ها را برای فروش ثبت می‌کنیم. البته به دلیل اینکه ما امکان کتاب‌داری و انبار کردن کتاب را نداریم، روند عرضه این کتاب‌ها، شرایط خاصی دارد.

لطفا در این‌باره توضیح دهید.

هر کتابی که در مرکز ثبت می‌شود، با همان قیمیتی که صاحب کتاب تعریف می‌کند، در معرض فروش قرار می‌گیرد. اگر این کتاب در عرض دو هفته به فروش نرفت، 30 درصد تخفیف می‌خورد و اگر ظرف یک هفته باز هم فروش نرفت، در هفته‌های بعدی 50 و 70 درصد تخفیف می‌خورد. در نهایت اگر با وجود تخفیف 70 درصدی، باز هم کتاب مشتری پیدا نکرد، ما 72 ساعت به صاحب کتاب زمان می‌دهیم تا کتابش را از ما تحویل بگیرد و در غیر این‌صورت اگر کتاب از نظر کارشناسان فاقد ویژگی‌ها و نیاز جامعه شناخته شد، بازیافت و اگر ارزشمند شناخته شد به کتابخانه‌ مدارس و یا کتابخانه‌های مناطق محروم اهدا خواهد شد.

دسته دوم خدمات مرکز چیست و شامل چه کسانی می‌شود؟

بخش دوم خدمات ما مشمول حال کسانی می‌شود که خودشان کتابی را به مرکز نداده‌اند و صرفا برای تهیه کتاب به مرکز مراجعه می‌کنند. این دسته از مراجعان مطابق با تعرفه‌هایی که توضیح دادم، کتاب می‌خرند و مبلغ کتاب را نقدا می‌پردازند.

آیا این مبلغ مستقیما به صاحب کتاب پرداخت می‌شود؟

خیر. روند کار ما مبتنی بر تعامل است. یعنی پرداخت نقدی نداریم، بلکه به میزان 92 درصد از بهایی که کتاب به فروش رفته، به صاحب کتاب اعتبار داده می‌شود و او می‌تواند با این اعتبار، کتاب‌های مورد علاقه خود را از مرکز تهیه کند.

و آن 8 درصد چه می‌شود؟

آن 8 درصد مبلغی است که ما برای هزینه‌های جاری و پرداخت حقوق کارکنان از آن استفاده می‌کنیم. در واقع با این 8 درصد است که امکان اداره و تداوم فعالیت این مرکز مقدور خواهد شد.

اما به نظر می‌رسد هزینه‌های این مرکز چشمگیر‌تر از این حرف‌ها باشند. آیا واقعا شما به جز این 8 درصد، بودجه‌ای ندارید؟

خیر. البته هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که با این 8 درصد بتوان هزینه‌ها را تامین کرد اما مطابق با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، این امکان در آینده میسر خواهد شد.

شما گفتید این مرکز، به صورت خصوصی اداره می‌شود. آیا ملک مورد استفاده با این مساحت، از طریق هیات امنا تامین شده؟

این ملک با هماهنگی‌ها و ارتباطاتی که اعضای هیات امنا داشته‌اند،‌به صورت خیریه در اختیار انجمن قرار گرفته است. چراکه فعالیت ما نیز به نوعی فعالیت خیریه به حساب می‌آید و هدفش ارتقاء سطح مطالعه در جامعه است.

با توجه به مختصات بازار نشر و شبکه‌های توزیع، مرکز تبادل کتاب چه جایگاهی را عرصه نشر خواهد داشت؟ آیا رونق این مرکز تاثیر روی بازار کتاب نمی‌گذارد؟

ما در این‌باره با ناشران بزرگ مشورت کرده‌ایم و آن‌ها نظرشان این بوده که تبادل کتاب نه تنها با شبکه‌های توزیع در تضاد و تقابل نیست، بلکه باعث رونق بازار کتاب هم می‌شود. چراکه مرکز، میل به مطالعه را ارتقا می‌دهد و مردم را به خواندن تشویق می‌کند. حال آنکه ظرفیت مرکز تبادل کتاب تنها 100 هزار جلد است و این تعداد در مقابل کتاب‌های موجود در بازار، بسیار کم است و طبیعتا مخاطبان علاقه‌مند به سمت خرید کتاب از شبکه‌های توزیع و فروش کتاب هم استقبال خواهند کرد.

با توجه به شیوه و تعریفی که از فعالیت‌های مرکز ارائه دادید، شاید برخی مرکز را هم‌تراز با فروشگاه‌های دست دوم فروشی کتاب ببینند. در این باره چه توضیجی دارید؟

اولا کار ما با ایده فرهنگی دنبال می‌شود، یعنی برخلاف دست‌دوم فروش‌ها ما به دنبال تجارت و کار اقتصادی نیستیم. آن‌ها اولا هر کتابی را قبول نمی‌کنند و تنها کتاب‌هایی که از نظرشان پرفروش است، می‌پذیرند. بعد هم کتاب را با قیمت یک چهارم می‌خرند و مثلا با قیمت یک دوم می‌فروشند. اما مرکز تبادل کتاب، ماهیت اقتصادی ندارد و اگر دغدغه هزینه‌های داخلی را نداشتیم، حتی همان 8 درصد از بهای کتاب‌ها را نیز نمی‌گرفتیم.

از طرف دیگر مساله بازیافت کتاب و بازگرداندن کاغذ به چرخه چاپ و نشر، یکی دیگر از رویکردهای اصلی ماست که نباید آن را دست کم گرفت. خصوصا که در حال حاضر یکی از بحران‌های کشور، بحران آب است! مطابق با تحقیقات انجام شده برای تولید یک برگه A4، چهل لیتر آب مصرف می‌شود اما برای بازیافت آن، تنها یک لیتر آب استفاده می‌شود.

در حال حاضر شرایط مخازن مرکز چطور است؟ در طول این چند هفته چقدر از مرکز استقبال شده؟

ما از استقبال مردم راضی بوده‌ایم، البته می‌دانید که در تابستان مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها تعطیل هستند. بنابراین پیش‌بینی ما این است که از مهرماه، استقبال‌ها بیشتر شود. اما با این وجود تا کنون 15 هزار عنوان کتاب در مرکز ثبت شده و حدودا هزار مبادله انجام شده است.

خدمات شما بیشتر حضوری ارائه می‌شوند و یا از طریق سایت صورت می‌گیرند؟

از هر دو طریق. البته با توجه به اینکه قشر جوان بیشتر مخاطب ماست، استقبال از سایت بیشتر بوده، خصوصا که خدمات خوبی روی سایت مرکز تعبیه شده است. مثلا مراجعه کننده کتاب مور نظر خود را روی سایت جستجو می‌کند، اگر کتاب در مخزن باشد که به مراجعه کننده اعلام می‌شود برای دریافت، به مرکز مراجعه کند. اما اگر کتاب مورد نظر در مرکز موجود نبود، به محض ورود به مخزن به متقاضی از طریق پیامک و ایمیل اطلاع‌رسانی می‌شود.