ضرورتها و محاسن طرح ناحیهبندی دانشگاه آزاد اسلامی
گروه واحدهای دانشگاهی خبرگزاری آنا-فرهاد وفایی فرد؛ 29 آذر سال جاری بود که فرهاد رهبر رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سیزدهمین نشست هماهنگی و پایش امور استانها از لزوم اجرای طرح ناحیهبندی واحدهای استانی دانشگاه آزاد سخن گفت. طرحی که از دو جنبه حائز اهمیت است؛ ابتدا پاسخی است به برخی تنگناها و مشکلات دانشگاه و دوم راهکاری است برای حرکت به سمت حل مسائل و مشکلات کشور.
به عبارت دیگر این طرح پاسخی است به یک وضعیت داخلی و درون دانشگاهی و یک وضعیت خارجی و برون دانشگاهی؛ دانشگاه آزاد در درون با مشکلاتی مواجه است که تغییرات را ناگزیر میکند و در بیرون نیز میخواهد سهم بیشتری در حل مسائل و مشکلات کشور ایفا کند و این همان دانشگاه «حل مسأله محور» است که نمیتواند نسبت به حل مشکلات جامعه بی تفاوت باشد.
بر این اساس به نظر میرسد مدیریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی به درستی درک کرده است که شرایط و مقتضیات دانشگاه آزاد و در مرحلهای بالاتر کشور، ایجاب میکند تا در سیاستها و شیوهها تغییراتی صورت پذیرد؛ ساختار دانشگاه باید به گونهای تغییر کند که مسائل کشور را حل کند و این منوط به اصلاح روندهای داخلی دانشگاه در وهله اول است و طرح ناحیهبندی را از چنین منظری میتوان ارزیابی کرد.
طرح ناحیهبندی (در صورت تایید و ابلاغ سازمان مرکزی دانشگاه) با هدف ارتقای سطح تعامل واحدهای استانی و استفاده بهینه از منابع و امکانات آنها برای حرکت در مسیر فعالیت جمعی و با رویکرد حل مسائل و مشکلات کشور اجرا خواهد شد و بر اساس آن متناسب با ملاحضات جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، هر استان به یک یا چند ناحیه تبدیل میشود که در هر ناحیه یک واحد مرکزی و چند واحد تابعه وجود دارد؛ بنابر اعلام و تأکید مسئولان دانشگاه آزاد در راستای اجرای این طرح، هیچ واحدی تعطیل نمیشود و هیچ گونه تعدیلی در نیروهای دانشگاه اتفاق نمیافتد، بلکه صرفاً مدیریت توزیع رشتهها، امکانات و منابع انسانی صورت میگیرد؛ اکنون طرح ناحیهبندی در استانهایی مانند تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی به صورت آزمایشی در حال اجراست. به عنوان نمونه واحد شهر قدس، ملارد و صفادشت در یک ناحیه واحدهای غرب استان تهران را تشکیل می دهند.
هیچ واحد دانشگاهی در طرح ناحیهبندی ادغام یا تعطیل نمیشود
فرهاد رهبر رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در نشست هماهنگی و پایش استانها هدف از تشکیل این جلسه را اتخاذ شیوههایی برای مدیریت هزینهها متناسب با کاهش درآمدها عنوان کرد و گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی یک برند در سطح ملی و بینالمللی است که باید با حفظ این جایگاه بر ارتقای آن بیفزایم.»
وی با بیان اینکه در طرح ناحیهبندی هیچ واحد دانشگاهی ادغام یا تعطیل نمیشود، اظهار کرد: «باید واحدها و مراکز دانشگاهی را ابتدا در استانها مدیریت کنیم، به این معنا که در سطح استان با رعایت ملاحظات سیاسی، اجتماعی و امنیتی و در نظر گرفتن شرایط فرهنگی استان، واحدهای دانشگاهی را بر اساس فاصله جغرافیایی، ناحیهبندی کنیم و این به معنای برتری و تفوق یک واحد بر دیگری نیست، بلکه به معنای یکپارچه سازی است.»
در همین راستا رؤسای دانشگاه آزاد اسلامی سراسر کشور نیز با استقبال از طرح اخیر آن را تلاشی برای بهبود و ارتقای ساختار و عملکرد دانشگاه آزاد ارزیابی کردند و هرکدام به تبیین و تشریح وجهی از این طرح پرداختند.
طرح ناحیهبندی برنامهریزی هدفمند و مأموریت محور است
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان خراسان رضوی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با انتقاد از گسترش کمی دانشگاه در سالهای گذشته، اظهار کرد: «متأسفانه در گذشته گسترش بی رویه، بعضاً سلیقهای و بر اساس فشارهای سیاسی در دانشگاه اتفاق افتاده و در نتیجه گسترش کمی دانشگاه، بخش اصلی بودجه و منابع صرف هزینههای جاری شده و در بسیاری از موارد کیفیت آموزشی صدمه دیده است.»
مهدی ملکنژاد گفت: «طرح ناحیهبندی یا به عبارت بهتر طرح آمایش سرزمینی در واقع برنامهریزی هدفمند و مأموریت محور در دانشگاه آزاد اسلامی است و میخواهیم با اجرای این طرح در نقاطی که متقاضی کمی برای رشتهها وجود دارد، تغییراتی به وجود بیاوریم و تا حد امکان به نقاطی منتقل کنیم که رغبت و استقبال کافی وجود داشته باشد؛ طرح ناحیهبندی در خراسان رضوی به صورت آزمایشی در حال اجراست و چهار ناحیه برای فرماندهی این طرح ایجاد شده است که راهبری بر عهده آنهاست.»
وی افزود: «رشته ریخته گری و متالوژی ما در مشهد قرار دارد و این درحالی است که معادن سنگ و همه امور زیربنایی در سنگان خواف است پس رشته متالوژی را به سنگان منتقل خواهیم کرد تا بتوانیم از ظرفیتها و امکانات آنجا استفاده کنیم؛ بنابراین بر قطببندی رشتهها نیز تمرکز میکنیم، نقاط قوت و ضعف را در قطبهای کشاورزی، دامپروری، صنعت و معدن شناسایی و رشتهها را برای ارتباط نزدیک با حوزه مخصوص خود به مکانهای هدف منتقل خواهیم کرد که البته این طرح در فاز بعدی به اجرا درخواهد آمد.»
چابکسازی تشکیلات و روشها
سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان چابکسازی تشکیلات و روشها را هدف اجرای طرح ناحیهبندی واحدهای استانی دانست و اظهار کرد: «طرح ناحیهبندی به دنبال چابکسازی تشکیلات و روشهاست؛ در این طرح هیچ واحد دانشگاهی تعطیل نخواهد شد اما چابک سازی میتواند باعث نزدیکی و همافزایی بیشتر واحدها، صرفهجویی و مدیریت بهتر آنها شود.»
احمد آذین در پاسخ به پرسشی درباره جزئیات اجرای طرح ناحیهبندی به آنــا گفت: «استان اصفهان در مجموع 22 واحد و 6 مرکز دارد که دو واحد نجفآباد و اصفهان(خوراسگان) جزء واحدهای با درجه جامع هستند، بقیه واحدها با درجه بسیار بزرگ، متوسط و کوچک هستند، واحد نائین نیز تنها واحد با درجه بزرگ محسوب میشود؛ در مطالعات اولیه چهار ناحیه به لحاظ موقعیت جغرافیایی به شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم شدهاند؛ به طور کلی تقسیم بندی نواحی ما بر اساس مجاورتهای جغرافیایی است.»
تعدیلی در اعضای هیأت علمی و کارکنان نخواهیم داشت
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی نیز پیشینه طرح ناحیهبندی را اینگونه توصیف کرد: «نقطه آغاز این طرح از آنجا بود که استان آذربایجان شرقی به عنوان یکی از پنج استان پایلوت اجرای طرح آمایش رشتهها انتخاب شد و در جلسات متعددی که ما با معاونان آموزشی واحدها داشتیم، تصمیم گرفتیم که برخی از رشتهها را تجمیع کنیم، زیرا برخی از رشتهها به دلیل متقاضی کم در دورههای مختلف با تعداد دانشجوی کم شکل میگرفت؛ در نتیجه تصمیم بر این شد تا طرح ناحیه بندی صورت بگیرد و پایش و آمایش رشتهها بر اساس ناحیهبندی اجرا شود و بر اساس آن استان آذبایجان شرقی به چهار ناحیه تقسیم شد و توافقاتی بین واحدها صورت گرفت.»
عزیز جوانپور ادامه داد: «در این طرح تعدیلی در اعضای هیأت علمی و کارکنان نخواهیم داشت، هویت مستقل واحدها حفظ خواهد شد اما مشکلات واحدها در فرآیندی مشترک برطرف میشود؛ این ناحیهبندی ممکن است به موضوعاتی از قبیل چارت سازمانی، مسائل مالی و ساختارها تسری یابد و هر ناحیه یک رئیس داشته باشد؛ البته بر اساس تأکید آقای دکتر ولایتی هیچ واحدی در دانشگاه آزاد اسلامی منحل نخواهد شد.»
جوانپور خاطرنشان کرد: «پیشنهاد ما برای استان آذربایجان شرقی 4 ناحیه بود که احتمالاً به دلیل در نظر گرفتن برخی ملاحظات پنج ناحیه در استان ایجاد شود. البته این طرح در حال بررسی است و پس از نهایی شدن پیشنهادها به سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ارائه و نهایتا از سازمان به واحدها ابلاغ میشود.»
طرح ناحیهبندی ضرورتی انکارناپذیر
عبدالله خالصی دوست اجرای طرح ناحیهبندی واحدهای استانی دانشگاه آزاد اسلامی را ضرورتی انکارناپذیر دانست و اظهار کرد: «در استان سمنان فواصل زیاد واحدها مهمترین چالش اجرای این طرح است؛ بر این اساس ما در حال تدوین سناریوهای مختلفی هستیم تا آنها را همراه با مزایا و معایبشان به سازمان مرکزی دانشگاه اعلام کنیم تا نتیجه نهایی مشخص شود.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سمنان افزود: «جلسات شورای آموزشی با محوریت بررسی طرح ناحیهبندی برگزار شده و این شورا نظرات کارشناسی خود را اعلام کرده است که این نظرات باید در جمع هیأت رئیسه و مدیران واحدها بررسی شود و سناریوهای گوناگون برای سازمان ارسال تا در نهایت تصمیمی گرفته شود که کمترین تبعات را داشته باشد.»
علیرضا حسنی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خراسان جنوبی با تأکید بر لزوم توجه به استان متبوعش به عنوان قطب تولید زعفران، زرشک و عناب به خبرنگار آنــا گفت: «پنچ استان از جمله خراسان رضوی به صورت آزمایشی برای اجرای طرح در نظر گرفته شده تا نقاط قوت و ملاحظات اجرایی آن مشخص شود؛ استان خراسان جنوبی نیز با یک مرکز که زیرمجموعه بیرجند است و چهار واحد متوسط تلاش میکند تا از تجربیات این استانها در اجرای طرح ناحیهبندی استفاده کند.»
پاسخ به تغییرات و چالشهای محیطی
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان قزوین هم به آنــا گفت: «سازمانهای پیشرو برای اینکه بتوانند به تغییرات محیطی و چالشهایی که در محیطهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به وجود میآید، پاسخ مناسبی بدهند و سازمان خود را در شرایط پویا نگه دارند، باید به سمت تغییرات بروند و طرح ناحیهبندی واحدهای دانشگاه آزاد در واقع نوعی یکپارچه سازی(integration) واحدها و پاسخ مناسبی به این تغییرات است.»
مرتضی موسیخانی افزود: «استان قزوین سه واحد و یک مرکز دارد و مدتی است که مطالعات اجرای این طرح آغاز شده است؛ اکنون دو گزینه پیش روی ما قرار دارد که به نوعی آلترناتیو محسوب میشوند و بزودی این گزینهها را همراه با نقاط قوت و ضعف هر یک به سازمان مرکزی دانشگاه آزاد ارسال خواهیم کرد و به محض اعلام نظر سازمان، طرح نهایی به مرحله اجرا خواهد رسید.»
کاهش روند اداره جزیرهای واحدهای دانشگاهی
معصومه طباطبایی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان یزد نیز در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری آنا، طرح ناحیهبندی واحدهای استانی را باعث کاهش روند اداره جزیرهای واحدهای استانی دانست و اظهار کرد: «با توجه به تغییراتی که در دانشگاه آزاد اسلامی و بویژه در بحث کاهش دانشجو اتفاق افتاده است، نیاز به رویکرد و طرح جدید و جامعی احساس میشود تا اعتبار و اقتدار دانشگاه حفظ شود و این طرح میتواند روند جزیرهای بودن واحدها را تعدیل و اصلاح کند تا دیگر هر واحدی کاملاً متفاوت از واحدهای دیگر اداره نشود.»
شهرام لک رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان با تأکید بر لزوم بازنگری در ساختارهای اجرایی دانشگاه آزاد اسلامی با اجرای طرح ناحیهبندی واحدهای استانی به آنا گفت: «با در نظر گرفتن کاهش دانشجو در بسیاری از واحدهای دانشگاهی و عدم تکمیل موظفی بسیاری از استادان، لازم بود طرحی ارائه شود تا علاوه بر بهرهمندی بیشتر و بهتر از کادر آموزشی و امکانات هر واحد برای سایر واحدها در مواردی که مورد نظر است در طرح ناحیهبندی و طرح تعاون استانی تجمیع شوند.»
کاهش بروکراسی
علی فیروزنیا رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خراسان شمالی نیز در گفتوگو با خبرنگار آنا کاهش بروکراسی را از نتایج اجرای طرح ناحیهبندی واحدهای دانشگاه دانست و گفت: «استان خراسان شمالی سه واحد و یک مرکز دارد که واحد بجنورد مرکز استان است و 100 تا 150 کیلومتر با واحدها و مراکز دیگر فاصله دارد و در مجموع این واحدها یک ناحیه را تشکیل خواهند داد. در استان متبوع به این نتیجه رسیدیم که واحدهای استان را در یک ناحیه در نظر بگیریم.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی زنجان در گفتوگو با آنا با بیان برخی مشکلات واحدهای دانشگاهی استان زنجان، کلیت طرح ناحیهبندی را مثبت ارزیابی و اظهار کرد: «از این طرح استقبال میکنیم، زیرا برخی واحدها رشتههای مشابهی دارند که در این رشتهها دانشجویان اندکی ثبت نام میکنند و به همین دلیل لزوم پایش، ادغام و اصلاح این سیستم احساس میشود.»
یدالله رجایی ادامه داد: «دو نکته در این زمینه باید مورد توجه و پیگیری واقع شود؛ یکی از این نکات مربوط به حوزه داخلی دانشگاه آزاد اسلامی است که همان پایش، اصلاح و ادغام رشتهها است و نکته دوم به بیرون از دانشگاه باز میگردد و آن تدوین طرح کلانی در کل نظام آموزش عالی است تا مشکلات را ریشهای بررسی کند.»
ایجاد سه ناحیه شمال، مرکز و جنوب در آذربایجان غربی
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه نیز در پاسخ به پرسش آنـــا درباره طرح ناحیهبندی واحدهای استانی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «در استان آذربایجان غربی شورای استانی با حضور رؤسای واحدها تشکیل و مقرر شده است تا در جلسات بعدی درباره نحوه اجرای این طرح تصمیمگیری شود؛ بر این اساس استان به سه ناحیه شمال، مرکز و جنوب تقسیم خواهد شد که جزئیات آن متعاقباً اعلام میشود.»
محمود پوریوسف خاطرنشان کرد: «طرح ناحیهبندی در مجموع طرح خوبی است؛ زیرا اعضای هیأت علمی واحدها میتوانند با یکدیگر تعامل داشته باشند؛ در بحث رشتهها نیز برخی از رشتهها به صورت یک در میان در واحدهای مختلف دانشجو بپذیرند به این صورت که در یک رشته مشابه در یک ترم، یک واحد و در ترم بعد واحد دیگر دانشجو میپذیرد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل به آنا گفت: «طرح ناحیهبندی با توجه به شرایط کنونی دانشگاه آزاد اسلامی منطقی است، زیرا برخی واحدهای دانشگاه منابعی در اختیار دارند اما نمیتوانند آن را به صورت بهینه در واحد خود هزینه کنند و این طرح باعث مدیریت یکپارچه منابع و افزایش بهرهوری میشود.
اسحاق رسولی با تشریح جزئیات اجرای طرح ناحیهبندی در استان اردبیل افزود: «استان اردبیل با 6 واحد و 3 مرکز به 3 ناحیه تقسیم شده و علت این موضوع نیز حالت طولی شهر بوده که در نقشه نیز مشخص است و فاصله واحدها خیلی به هم نزدیک نیست؛ در شمال استان که سه واحد پارسآباد، گرمی و بیلهسوار حضور دارند یک ناحیه تشکیل شده است، واحد مشکین شهر در مرکز استان به تنهایی یک ناحیه است، زیرا فعالیتهای آن تداخلی با سایر واحدها ندارد، در جنوب استان نیز واحد خلخال و مرکز هشتجین یک واحد را تشکیل میدهند.»
مهدی باقری با توجه به طرح ناحیهبندی استان هرمزگان گفت: «در این طرح، استان هرمزگان به سه ناحیه مرکزی، غرب و شرق تقسیم میشود که هدف ازآن در راستای چابک سازی و بهینه کردن خدمات با رویکرد صرفهجویی در منابع تعریف شده و باید با مطالعه بیشتر مورد ارزیابی و به مرحله اجرا گذارده شود.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس تأکید کرد: «واحدهای توسعه یافته یا رو به توسعه باید با انتقال تجربیات عملی و ارائه راهکارهای مناسب، برخی مناطق ضعیف را یاری دهند تا واحدهای متبوع بتوانند با بکارگیری پیشنهادها و راهکارهای مناسب، حلال مشکلات خود باشند.»
کاهش دخالتهای سیاسی
اسماعیل عبداللهی رئیس واحد بوشهر اظهار کرد: «اجرای طرح ناحیهبندی میتواند دخالتهای سیاسی در عزل و نصبها را کاهش دهد و تمرکز درآمدی هر استان روشن شود و از این طریق واحدهایی که درآمد کمتری دارند، مورد توجه قرار میگیرند؛ زیرا همانگونه که در دولت برخی وزارتخانهها مانند نفت درآمد بیشتر و برخی مانند آموزش و پرورش درآمد کمتری دارند در دانشگاه آزاد نیز برخی از واحدها درآمد کمتری دارند که باید این تعادل برقرار شود.»
محمدکاظم کاوه پیشقدم رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان فارس نیز به آنا گفت: «مطالعات مقدماتی اجرای این طرح در استان فارس که با 41 واحد دانشگاهی و 15 مرکز سما بیشترین تعداد واحد در سراسر کشور را دارد، انجام شده است و ما برای اجرا منتظر ابلاغ سراسری آن در کشور هستیم؛ در مطالعات ما واحدهایی که در یک ناحیه قرار میگیرند، مشخص شده است، اما منتظر تأیید این موضوع از سوی سازمان مرکزی هستیم تا پس از تصویب و ابلاغ رسمی، وارد مرحله عملیاتی شویم.»
راهی جز حذف فعالیتهای موازی نیست
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان نیز بیان کرد: «اجرای این طرح در دانشگاه آزاد اسلامی ضرورتی اجتناب ناپذیر است و باعث صرفهجویی قابل توجهی در هزینههای اداری و مالی خواهد شد؛ دانشگاه آزاد اسلامی راهی جز حذف فعالیتهای موازی در واحدهای مجاور ندارد.»
سعید جامه بزرگی ادامه داد: «استان همدان 4 واحد شامل یک واحد جامع، یک واحد بسیار بزرگ، یک واحد بزرگ و یک واحد کوچک و 6 مرکز وجود دارد و این واحدها در حدود 50 یا 60 کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند و به همین دلیل بررسیها و مطالعات اولیه ما نشان میدهد باید واحدها را در قالب یک ناحیه در نظر بگیریم و با توجه به سیستم اینترنتی، زیرساختها را بر اساس یک ناحیه در استان پایهریزی کنیم.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران تأکید کرد: «در طرح ناحیهبندی 13 واحد و یک مرکز استان مازندران به 7 ناحیه مختلف با مرکزیت ساری تقسیم میشوند و ساختار واحدها در یک واحد مشخص متمرکز خواهد شد.»
تمرکز اعضای هیات علمی در نواحی مختلف
کیومرث نیازآذری یکی از مزیتهای این طرح را تمرکز اعضای هیات علمی در نواحی مختلف و استفاده از ظرفیتهای موجود در واحدهای بسیار بزرگ عنوان کرد و افزود: «این طرح هم به مشکل تکمیل موظفی استادان و هم به ارتقای سطح آموزشی در دانشگاه بویژه واحدهای کوچک کمک خواهد کرد.»
آرمین محمودی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد با بیان اینکه استان متبوعش سه واحد دارد که شامل واحد جامع یاسوج، واحد بسیار بزرگ گچساران و واحد متوسط دهدشت میشودف به آنـــا خبر داد: «جلسات بررسی طرح ناحیهبندی در سطح گروههای آموزشی، معاونان آموزشی و رؤسای واحدها شکل گرفته و جلسه کمیسیون تخصصی در هیأت امنای استان تشکیل شده و مطالعات اجرای این طرح نیز به پایان رسیده و تصمیم نهایی نیز تا حدود زیادی گرفته شده است که جمعبندی نهایی بزودی سازمان مرکزی ارسال خواهد شد.»
سیامک بهاروند رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان لرستان نیز از ارائه پیشنهاد تشکیل یک ناحیه در استان به سازمان مرکزی خبر داد و گفت: «استان لرستان چهار واحد دارد که شامل دو واحد جامع خرم آباد و بروجرد و دو واحد بزرگ الیگودرز و دورود است که بر اساس پیشنهاد ما یک ناحیه را تشکیل خواهند دهند و ما این پیشنهاد را در قالب نامه به سازمان مرکزی ارسال کردیم و منتظر پاسخ سازمان هستیم.»
به هر حال به نظر میرسد تغییر در مؤلفههای بیرونی یک سازمان، انعطاف در داخل را الزامی میکند و طرح ناحیهبندی واحدهای استانی دانشگاه آزاد مصداقی از این انعطاف است؛ نحوه اجرای طرح اما مهمتر از اصل طرح است؛ بنابراین باید تأمل کرد و در صورت تایید و ابلاغ این طرح، نتیجه اجرای طرح مدیریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی را در سطح کشور دید و در آن صورت است که میتوان قضاوتی جامع ارائه داد.
انتهای پیام/